نخستين مذاكره طالبان با جبهه مقاومت ملي افغانستان در ايران انجام شد
نقش‌آفريني طلايي تهران
سارا معصومي
صبح روز يكشنبه 19 دي‌ماه هيات سياسي - اقتصادي طالبان با حضور در وزارت خارجه ايران با استقبال حسين اميرعبداللهيان وزير خارجه، زنجيره‌اي از گفت‌وگوهاي سياسي، اقتصادي و امنيتي را در تهران پيش برد. درحاليكه در فضاي رسانه‌اي و مجازي فرش قرمز زير پاي هيات طالبان يا بود و نبود پرچم افغانستان در ديدارها جلب‌توجه كرده بود، تحول مهم ديگري جدا از رايزني‌هاي دوجانبه اميرخان متقي بامقام‌هاي ايراني در حال شكل گرفتن بود. تحولي كه خبر آن ابتدا در رسانه‌هاي فارسي‌زبان خارج از ايران منتشر و سپس توسط مقام‌هاي طالبان تاييد شد: «اميرخان متقي، سرپرست وزارت خارجه دولت خودخوانده طالبان، با احمد مسعود، رهبر جبهه مقاومت و اسماعيل‌خان، والي پيشين ولايت هرات در ايران ديدار كرد.»
روايت‌هاي متعدد از يك ديدار
سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت خارجه صبح روز دوشنبه 20 دي‌ماه در نشست خبري با اهالي رسانه‌هاي داخلي و خارجي در پاسخ به سوال «خبرگزاري ايلنا» ميزباني ايران از نخستين ديدار ميان جبهه مقاومت و امارت اسلامي را تاييد كرد.
درحاليكه ايران و طالبان اين ديدار را تاييد كردند، جبهه مقاومت ملي ابتدا در پاسخ به پرسش خبرنگاران اين ديدار را تكذيب اما پس از چندساعت با انتشار بيانيه‌اي به‌رغم تاييد اصل ديدار، نتيجه را نااميد‌كننده خواند. روايتي كه نشانه‌هاي آن را كم و بيش در اظهارات اميرخان متقي درباره جزييات نخستين ديدار ميان دو طرف مي‌تواند مشاهده كرد. اميرخان متقي كه روز دوشنبه به كابل، پايتخت افغانستان بازگشت درباره اين ديدار به خبرنگاران افغان گفت: «با فرمانده اسماعيل خان و احمد مسعود هم در ايران ديدار كرديم. با افغان‌هاي ديگر نيز ديدار داشتيم و از آنها خواستيم كه به كشورشان برگردند، هيچ‌كس به آنها كاري نخواهد داشت و مشكلي امنيتي براي آنها ايجاد نخواهيم كرد.»
به گزارش «اعتماد»، اميرخان متقي در اظهاراتش از نام جبهه مقاومت ملي افغانستان نام نبرده و صرفا تاكيد كرد كه طالبان با بازگشت اسماعيل خان يا احمد مسعود به افغانستان براي زندگي مخالفتي ندارد. ادعايي كه به نظر نمي‌رسد مطالبه جبهه مقاومت ملي از دولت خودخوانده طالبان باشد.
جبهه مقاومت ملي افغانستان به رهبري احمد مسعود با انتشار يك اعلاميه جزييات بيشتري از ديدار با هيات امارت اسلامي با ميانجيگري ايران منتشر كرد كه در آن آمده است: «ديدار هياتي از اعضاي جبهه با طالبان به درخواست دولت ايران و طالبان براي حل مشكل كشور از راه مصالحه و مذاكره» صورت گرفت. «جبهه مقاومت ملي» در اين ديدار بر اهداف خود از جمله «تشكيل حكومت واقعي اسلامي و همه‌شمول در نتيجه اراده مردم افغانستان» تاكيد كرد اما نمايندگان طالبان «بر ادامه وضع موجود» تاكيد كردند. عدالت اجتماعي، نوع نظام، حقوق شهروندي، آزادي بيان، حقوق و نقش واقعي بانوان، انتخابات و حق تعيين سرنوشت مردم افغانستان توسط خودشان از جمله اهداف و موضوعاتي بود كه در آن نشست از سوي هيات جبهه مقاومت ملي به عنوان حق مردم افغانستان ياد شد. در پي بي‌نتيجه ماندن اين نشست، طالبان «بار ديگر ثابت كردند كه به هيچ صورت حاضر به پذيرش اصول و ارزش‌هاي شهروندي، تقسيم عادلانه قدرت ميان همه اقوام و اقشار جامعه و تشكيل حكومت فراگير برآمده از آرا و اراده مردم افغانستان نيستند. جبهه مقاومت تا برآورده شدن خواست‌هايي كه مطرح كرده همچنان «به مبارزه و مقاومت» ادامه خواهد داد.» صبغت‌الله احمدي، سخنگوي جبهه مقاومت ملي كه ابتدا خبر ديدار هياتي از امارت اسلامي با طالبان در تهران را با انتشار يك توييت تكذيب كرده اما ساعتي بعد توييت خود را پاك كرده بود شامگاه روز دوشنبه در گفت‌وگو با بي‌بي‌سي تاكيد كرد كه ديدار تهران به نوعي «راستي‌آزمايي» موضع طالبان در قبال حل مشكلات كشور و گفت‌وگو با مخالفان بوده اما طالبان در تلاش خود در تهران موفق نبودند.
با گذشت 48 ساعت از ديدار دو هيات در تهران، رسانه‌هاي افغانستان درباره عدم اطلاع از جزييات اين نشست انتقادهايي را مطرح كردند كه در نهايت بيشترين جزييات درباره نشست ميان هياتي از طالبان و جبهه مقاومت را «عبدالقيوم سليماني» سرپرست سفارت افغانستان در تهران در يك نشست خبري محدود اعلام كرد. به گزارش خبرگزاري فارس، سليماني گفت: «نشستي كه ميان بزرگان امارت اسلامي، اسماعيل‌خان، احمد مسعود و مولوي حسام به نمايندگي از سياسيون صورت گرفت، اين است كه اين مذاكرات به ابتكار و ميزباني ايران در سفر متقي به تهران صورت گرفت. از ديد من اين نشست، نشست خوبي بود به دليل آنكه اين نشست پنج ساعت طول كشيد و در آن درباره مسائل كليدي صحبت شد و هردو طرف حرف‌هاي خود را رك بيان كردند. اين نشست در فضايي آرام، سازنده و خوب برگزار شد و طبيعي است مذاكره بر سر حل مشكلات است و هر دو طرف نظرات خود را دارند. اسماعيل‌خان در بخش‌هايي از اين مذاكرات گفت كه براي حل مشكل افغانستان بايد حكومت فراگير تشكيل شود، وي بحث قانون اساسي، حقوق زنان و مسائل اينچنيني را كه بايد در چارچوب عدالت اجتماعي به نتيجه برسد، مطرح كرد. احمد مسعود نيز گفت كه ما طرفدار جنگ نيستيم و صلح مي‌خواهيم. حرف اسماعيل‌خان نيز اين بود كه جنگ هيچ نتيجه‌اي نمي‌دهد، چرا كه ۴۰ سال در افغانستان جنگ بوده و نتيجه‌اش اين است كه مشاهده مي‌كنيم. طبيعتا اين نشست اول بود و براي رسيدن به نظري مشترك به زمان بيشتري نياز است و نبايد توقع داشته باشيم كه در مذاكره تهران نتيجه‌اي به اين زودي حاصل شود. ايران از ادامه اين مذاكرات حمايت و اعلام كرد كه آمادگي ميزباني از اين نشست‌ها را بدون در نظر داشتن تعداد افراد شركت‌كننده و طيف‌هاي مختلف سياسي دارد. مردم افغانستان بايد بدانند سران آنها براي حل مشكلات آنها در حال تلاش هستند. در اولين شب، اسماعيل‌خان و احمد مسعود و مولوي حسام و دكتر فيضي‌زاده حضور داشتند و در شب دوم دكتر شمس، والي سابق بادغيس حضور داشت و احمد مسعود به دليل مشكلاتي كه داشت در آن حضور نداشت. در شب دوم نتيجه‌گيري شد كه بعد از يك بررسي مجدد با ميانجيگري ايران در صورتي كه اين چارچوب به رسميت شناخته شود و دوستان علاقه‌مند باشند اين نشست‌ها ادامه پيدا كند.
استقبال از تدبير ايران در افغانستان
نخستين ديدار هيات‌هاي طالبان و جبهه مقاومت ملي در تهران بلافاصله به خبر يك رسانه‌هاي افغانستان تبديل شد. شبكه تلويزيوني طلوع‌نيوز در چند نوبت خبري سراغ كارشناسان، روزنامه‌نگاران و ديپلمات‌هاي پيشين افغانستان رفته و از آنها درباره اهميت اين ديدار و پيام آن پرسيد. طارق فرهادي، آگاه مسائل سياسي با مثبت خواندن اين ديدار با ميانجيگري ايران در تهران گفت: «اين مذاكره، قدم نخست و مهمي بود كه به آن خيرمقدم مي‌گوييم. اكنون باب گفت‌وگو باز شده اما گام دوم و مهم‌تر اين است كه باب مشاركت در قدرت باز شود.»
سردار محمد رحمان اوغلي، سفير پيشين افغانستان در اوكراين با رد اين ادعا كه اين ديدار غيرمنتظره بوده است، گفت: «چنين چيزي از قبل انتظار مي‌رفت، چرا كه از قبل كشورهاي همسايه و نزديك به افغانستان پيشنهادهايي براي ميزباني از اين گفت‌وگوها داده بودند، اما درباره محل اين ديدار اختلاف‌هايي وجود داشت. پيش از اين پيشنهاد شده بود كه قطر ميزباني از اين گفت‌وگوها را برعهده داشته باشد اما ظاهرا جبهه مقاومت نپذيرفته و اعلام كرده بود كه قطر در مسائل افغانستان بي‌طرف نيست و اگر بي‌طرف است بايد دفتري به جبهه مقاومت در دوحه اختصاص بدهد. ميزباني تاجيكستان هم به دلايلي رد شده بود، جبهه مقاومت ملي با ميزباني پاكستان هم مخالفت داشت. در چنين شرايطي انتظار مي‌رفت كه حداقل جلسه اول اين گفت‌وگوهاي بين‌الافغاني در ايران برگزار شود.
رحمان اوغلي در ادامه اين گفت‌وگو با شبكه طلوع‌نيوز با اشاره به اينكه ما بايد از هر تلاشي براي صلح استقبال كنيم، افزود: تحولات در آسياي مركزي و ميانه به خصوص قزاقستان به گونه‌اي است كه منطقه آبستن تحولاتي است كه مي‌تواند الزاما خوشايند نباشد لذا ايران و روسيه به عنوان دوستان سنتي طرف‌ها سعي مي‌كنند تا پيش از آنكه منطقه گرفتار تنش و ناآرامي ديگري شود براي مذاكره ميان طرف‌هاي افغاني ميانجيگري كنند.
سفير پيشين افغانستان در اوكراين با اشاره به اينكه بايد تحليل واقع‌بينانه‌اي از نخستين دور اين رايزني‌ها و نتيجه آن داشت، مي‌گويد: اين گام خوب و نيكو است اما بدان معنا نيست كه آخر كار باشد، چرا كه مي‌دانيم فرمانده مسعود نيز در سال 1375 براي گفت‌وگو با طالبان به منظور برقراري صلح اعلام آمادگي كرده بود اما نه صلح تامين شد و فرمانده مسعود هم به شهادت رسيدند. مشكل افغانستان از40 سال پيش تاكنون وجود داشته و با اين ديدارها حل نمي‌شود و تا زماني كه اين مسائل ريشه‌اي حل نشود، اتفاقي رخ نخواهد داد. ذات برگزاري اين جلسه‌ها و ارايه طرح‌هايي براي صلح مثبت است اما به اين معنا نيست كه مي‌تواند به صلح پايدار ميان طالبان و مخالفان سياسي آنها تبديل شود. ممكن است كه در آينده هم اين مذاكرات ادامه پيدا كند اما براي سخن گفتن از نتيجه‌بخش بودن زود است.
رحمان اوغلي در ادامه اين گفت‌وگو درباره مطالبه‌هاي جبهه مقاومت گفت: «در گام نخست گفته مي‌شود كه طالبان بايد مساله انتقال قدرت از طريق راه‌هاي مسالمت‌آميز را پذيرفته و انتخابات برگزار شود، نيروهاي طالبان نبايد در شمال حضور گسترده نظامي داشته باشند و براي تشكيل حكومت فراگير آماده باشند. چنين مسائلي با يك يا چند جلسه ميان دو طرف محقق نمي‌شود مگر آنكه كشورهاي قدرتمند پشت اين قضيه بايستند. در حال حاضر فاصله بين دو طرف بسيار زياد است.»
فاضل سانچاركي، روزنامه‌نگار نيز در گفت‌وگو با شبكه طلوع‌نيوز ضمن مثبت خواندن اين مذاكرات گفت: «تفاوت ديدگاه‌ها فاحش و فاصله نگاه‌ها از يكديگر بسيار زياد است. طبيعتا تلاش مي‌شود در سايه اين ديدارها، اين ديدگاه‌ها به هم نزديك شود. روند اين رايزني‌ها بايد ادامه پيدا كند و هر دو طرف واقعيت‌ها و ضرورت‌هاي جامعه افغانستان را درك كنند. طالبان بايد بداند كه مطالبه‌هاي جبهه مقاومت ملي، مطالبه مردم افغانستان و جامعه جهاني از اين گروه است.»
ايران به ميزبان نخستين ديدار تبديل شد
تلاش ايران براي گفت‌وگوهاي بين‌الافغاني مساله تازه‌اي نيست كه مختص به وضعيت جديد سياسي در افغانستان باشد. از زماني كه ايالات متحده روند گفت‌وگو با طالبان در قالب مذاكرات دوحه را در دوره رياست‌جمهوري دونالد ترامپ با جديت بيشتري دنبال كرد، جمهوري اسلامي ايران تاكيد داشت كه روند دوحه را به دلايل متعدد كه مهم‌ترين آن مفقود بودن حلقه گفت‌وگوهاي بين‌الافغاني و مقدمه‌چيني براي واگذاري يك‌جانبه قدرت به شبه‌نظاميان طالبان است، قبول ندارد. در آن بازه زماني نيز ايران در چند نوبت ميزبان گفت‌وگوهاي بين‌الافغاني بود كه از سوي طالبان به دليل دست برتر اين گروه در روند دوحه چندان جدي گرفته نشد. گذر زمان و حصول توافق دوحه كه عملا دست طالبان را در برابر دولت وقت افغانستان بالاتر قرار داد منتهي به شكل گرفتن مسيري شد كه در سايه آن طالبان با تصرف ولايت به ولايت افغانستان خود را به كابل رسانده و با فرار اشرف‌غني، رييس‌جمهور پيشين از ارگ رياست‌جمهوري، اختيار امور را در دست گرفت. همزمان با اين تحولات هم ابتدا شاهد فرار شبانه نيروهاي امريكايي از پايگاه‌هاي در اختيار و سپس تخليه سفارتخانه و دفاتر اين كشور در افغانستان بوديم. ايران از نخستين روزهاي شكل‌گيري اين تحولات باز هم موضع‌گيري هميشگي خود را يادآوري و با تاكيد بر اين واقعيت كه افغانستان كشور اقليت‌هاست و هيچ‌كس در اين كشور اكثريت قومي نيست، مطالبه خود درباره تشكيل دولت فراگير و همه‌شمول را تكرار كرد. در چنين شرايطي درحاليكه مقام‌هاي طالبان براي سفر رسمي به تهران پس از فروپاشي دولت پيشين اصرار داشتند تهران بر ضرورت برگزاري نشست‌هاي بين‌الافغاني ميان طالبان و ديگر قوميت‌ها و گروه‌هاي سياسي اصرار داشت. در نتيجه اين سياست بود كه ايران از طالبان براي شركت در نشست تهران با موضوع افغانستان كه همسايگان اين كشور به علاوه روسيه در آن حضور داشتند، دعوت نكرد.
در نهايت نيز هيات طالبان به رياست اميرخان متقي پس از موافقت اين گروه و البته هيات جبهه مقاومت ملي براي برگزاري نخستين نشست ميان دو طرف در ايران به تهران سفر كرد.
در نتيجه فرار كشورهاي غربي از افغانستان و وضعيت فاجعه‌بار اقتصادي به علاوه اوضاع سياسي مبهم در اين كشور، كشورهاي همسايه افغانستان نقش فعال‌تري را برعهده گرفته‌اند. هرچند كه تفسيرها از نخستين جلسه هيات طالبان با هياتي از جبهه مقاومت ملي و نماينده‌اي از ساير گروه‌هاي سياسي فعال در افغانستان متناقض و عمدتا معطوف به فاصله قابل توجه رويكردهاست اما ذات برگزاري چنين جلسه‌اي آن‌هم در پايتخت ايران به عنوان كشوري كه بيشترين تاثيرات اقتصادي، سياسي و امنيتي از تعميق بحران در افغانستان را مي‌پذيرد مهم و نشان‌دهنده توانايي ديپلماتيك تهران در تعميق نقش خود در پرونده افغانستان به منظور مقابله با سلطه كامل طالبان است. بايد ديد كه در كوتاه‌مدت ساير بازيگران مطرح منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي تا چه اندازه با پيگيري مطالبه تشكيل دولت فراگير و همه‌شمول در افغانستان به قدرت گرفتن موضع ايران در اين پرونده كمك خواهند كرد.
تلاش ايران براي گفت‌وگوهاي بين‌الافغاني مساله تازه‌اي نيست كه مختص به وضعيت جديد سياسي در افغانستان باشد. از زماني كه ايالات متحده روند گفت‌وگو با طالبان در قالب مذاكرات دوحه را در دوره رياست‌جمهوري دونالد ترامپ با جديت بيشتري دنبال كرد، جمهوري اسلامي ايران تاكيد داشت كه روند دوحه را به دلايل متعدد كه مهم‌ترين آن مفقود بودن حلقه گفت‌وگوهاي بين‌الافغاني و مقدمه‌چيني براي واگذاري يك‌جانبه قدرت به شبه‌نظاميان طالبان است، قبول ندارد. در آن بازه زماني نيز ايران در چند نوبت ميزبان گفت‌وگوهاي بين‌الافغاني بود كه از سوي طالبان به دليل دست برتر اين گروه در روند دوحه چندان جدي گرفته نشد.