پايان ماه‌عسل اسلام‌آباد
تعارض منافع طالبان - پاكستان در موضوع خط ديوراند واقعي است يا نمايشي؟
حسين فرجاد امين
از حدود يك ماه قبل اظهارنظرها و مواضعي از طرف رهبران طالبان در رابطه با پاكستان مطرح شده است كه با توجه به سوابق تاريخي موضوع بيانگر اين واقعيت است كه دوران ماه عسل روابط طالبان با پاكستان خيلي زود به پايان رسيد و تعارض منافع طالبان با پاكستان در چند حوزه نمايان شده است و هرچه جلوتر برويم و طالبان بر مسائل و مشكلات حوزه داخلي و بين‌المللي خود فائق بيايند اين تعارض نمايان‌تر خواهد شد.
خبر خيلي عجيب بود. نيروهاي طالبان در مرز مشترك با پاكستان با نيروهاي مرزباني پاكستان درگير شده‌اند. درگيري هنگامي آغاز شد كه نيروهاي ويژه طالبان در شهرستان «گوشته» استان ننگرهار، به دستور دكتر بشير رييس اداره كل اطلاعات طالبان در استان ننگرهار سيم‌هاي خارداري كه پاكستان در حال كشيدن در مرز دو كشور بود را تخريب كرده و جمع‌آوري كردند. پس از اين اقدام دكتر بشير كه به منطقه «پلوسي» رفته، مي‌گويد از اينجا تا «پُل اتك» خاك افغانستان است و از جنگ با پاكستان مثل جنگ با يهود خوشحال مي‌شويم، اين منطقه توسط اشرف‌غني به پاكستان داده شده بود، اما ما پس گرفتيم. اين اقدام زماني انجام شده كه پاكستان تقريبا در تمام ۲۴۰۰ كيلومتر مرز بين پاكستان و افغانستان، ديواركشي را تكميل كرده است. در ادامه اين تنش مرزي در نخستين مخالفت رسمي طالبان با اقدام يكجانبه دولت پاكستان براي ايجاد ديوار مرزي مورد مناقشه با افغانستان، عنايت‌الله خوارزمي، سخنگوي وزارت دفاع طالبان تصريح كرد كه اسلام‌آباد حق ايجاد ديوار در «خط فرضي ديوراند» را ندارد. خوارزمي تصريح كرد كه هدف ارتش پاكستان از احداث ديوار مرزي در خط فرضي ديوراند فاصله انداختن بين اقوام پشتو است كه در دو سوي مرز زندگي مي‌كنند. براساس گزارش منابع خبري بين‌المللي، پاكستان چندين‌بار راكت‌هايي را به مناطقي در استان كنر در مجاورت خط ديوراند شليك كردند. در پي اين حملات موشكي، يك تن زخمي و تعداد زيادي از دام‌هاي مردم تلف شدند. همزمان با آن، هواپيماهاي بدون سرنشين، مناطقي را در روستاي چوگام از توابع استان كنر بمباران كردند. مقام‌هاي افغان اين حملات را تاييد كرده و گفته‌اند كه درباره اين حملات با مقام‌هاي پاكستاني صحبت خواهند كرد. فرماندهان طالبان در لشگر خالد بن وليد در شرق افغانستان مي‌گويند كه آنها جواب راكت‌هاي پاكستان به منطقه مرزي در استان كنر را با راكت داده‌اند. آنها گفته‌اند طالبان، طرفدار روابط خوب با همسايه‌ها هستند، اما به هيچ‌كسي اجازه نمي‌دهند تا به خاك افغانستان حمله كند.مولوي ثناالله سنگين فرمانده نيروهاي مرزي افغانستان نيز به ديواركشي يك‌طرفه و بدون موافقت افغانستان واكنش نشان داده و گفته است: هرگونه حمله نيروهاي پاكستاني در امتداد خط ديوراند، بي‌پاسخ نخواهد ماند. ما به هيچ‌وجه به پاكستان اجازه ديواركشي نمي‌دهيم. ما ۳۰ پاسگاه را در امتداد خط ديوراند تجهيز كرده‌ايم و قرار است پاسگاهاي بيشتري را براي جلوگيري از ساخت‌وساز نظاميان پاكستاني در امتداد خط ديوراند ايجاد كنيم. اين اقدامات و اظهارات مسوولان طالبان ولوله‌اي در پاكستان به راه انداخت. از موضع‌گيري‌هاي شتابزده مقام‌هاي پاكستاني برمي‌آيد كه مساله ديوراند بر روابط استراتژيك آنها با طالبان نيز تاثير گذاشته و انتظار نمي‌رود كه رهبران كنوني افغانستان از موضع سنتي رژيم‌هاي گذشته كشور در اين زمينه عدول و عبور كنند و خط ديوراند را به رسميت بشناسند. روزنامه اكسپرس تريبون به نقل از مقامات پاكستاني كه نخواسته نام‌شان فاش شود، گزارش داده كه برخي از فرماندهان محلي طالبان در پي تحريك نيروهاي پاكستاني هستند. به گفته مقامات پاكستان، رهبري طالبان نيز از رفتار غيرحرفه‌اي سربازان خود نگران هستند زيرا آنها اهميت همكاري پاكستان را در اين مقطع دشوار درك نمي‌كنند.به نظر مي‌رسد كه رهبران طالبان متوجه پيامدها و هزينه‌هاي سنگين به رسميت شناختن اين مرز به نفع پاكستان هستند و مي‌دانند كه اگر آن را به‌رسميت بشناسند با واكنش اعتراضي جامعه افغانستان به ويژه قبايل پشتون ساكن دو سوي خط ديوراند مواجه مي‌شوند و به اين ترتيب ممكن است حاكميت و قدرت آنها مورد تهديد قرار بگيرد.علاوه بر اين، برخي از رهبران طالبان به‌رغم روابط دوستانه با پاكستان مساله ديوراند را خط قرمز خود در روابط با پاكستان مي‌دانند و عبور از آن را مساوي با وطن‌فروشي و خيانت ملي به حساب مي‌آورند. با اين حساب، رهبران اسلام‌آباد براي تبديل خط ديوراند به مرز رسمي بر حكومت كنوني افغانستان همچنان با دشواري‌هاي پيشين مواجه هستند.نكته ديگر هم اين است كه به‌رغم ابراز اطمينان شاه‌محمود قريشي؛ وزير امور خارجه پاكستان مبني بر اينكه مساله خط ديوراند را با طالبان از مسير ديپلماتيك حل خواهد كرد تصور مي‌شود كه چنين آمادگي در طالبان وجود ندارد. سردار احمدخان شكيب كه به تاز‌گي به عنوان سفير طالبان در اسلام‌آباد گماشته شده است، مي‌گويد كه تصميم‌گيري درباره خط ديوراند خارج از اختيارات نظام كنوني در كابل است و اين مردم افغانستان هستند كه مي‌توانند در اين باره تصميم بگيرند. واكنش عبدالطيف پدرام رهبر حزب كنگره ملي افغانستان به گفته‌هاي سردار احمد شكيب سفير طالبان در پاكستان جالب و قابل تامل بود. او گفته است چطور اختيار ريش، كفش و لباس كه مال شخصي مردم است در دست طالبان است، اما اختيارات مرتبط با خط مرزي ديوراند در دست مردم است. آقاي امرالله صالح در واكنش به انتشار چند ويديو از امتداد خط ديوراند مي‌گويد كه آي‌اس‌آي پاكستان با صحنه‌سازي از جمع‌آوري چند رديف سيم خاردار در خط ديوراند از سوي طالبان مي‌خواهد به طالبان هويت ملي بدهد. اين رفتار طالبان نمايشي و براي فريب افكار عمومي است كه مردم تصور كنند طالبان در مقابل پاكستان مقاوم و ايستاده‌اند و لذا اقدامي بي‌ارزش است.
از طرف ديگر براي طالبان اين خطر نيز وجود دارد كه آنها با توجه به شرايط دشواري كه با آن روبه‌رو هستند اگر حمايت دولت اسلام‌آباد را از دست بدهند ممكن است حكومت‌شان با چالش‌هاي جدي‌تري مواجه شود. اين درحالي است كه خط ديوراند از زمان انعقاد آن پيمان تاريخي تاكنون همواره بر روابط دو كشور همسايه سايه افكنده و مانع از استقرار صلح و ثبات در افغانستان شده است، زيرا به اعتقاد رهبران افغان، پاكستان به منظور تحميل اين خط فرضي به عنوان مرز رسمي و بين‌المللي ميان دو كشور، هميشه تلاش كرده افغانستان همچنان ضعيف، آسيب‌پذير و درگير بحران و جنگ و بي‌ثباتي باقي بماند تا نتواند به ادعاي تاريخي خود مبني بر مالكيت بر سرزمين‌هاي آن‌سوي ديوراند دست يابد. نكته‌اي كه همين جا لازم به يادآوري است اينكه اين خط مرزي موسوم به خط ديوراند، قبايل پشتون را ميان افغانستان و پاكستان تقسيم كرده است. مرز ميان پاكستان و افغانستان بازمانده از دوره استعمار در قرن نوزدهم ميان دو كشور هنوز مورد منازعه دو كشور است. هيچ دولتي در كابل پس از تاسيس پاكستان در ۱۹۴۷ اين خط را به عنوان مرز رسمي ميان دو كشور به رسميت نشناخته است. در افغانستان اقوام و رهبران غيرپشتو موافق رسميت دادن به خط ديوراند به عنوان مرز رسمي دو كشور هستند در حالي كه پشتو‌ها خط ديوراند را به عنوان مرز به رسميت نمي‌شناسند و دنبال بازگرداندن مناطق پشتونشين به افغانستان هستند تا پشتو‌ها اكثريت مطلق نژادي و قومي را به دست آورند و ديگر مشكل مراجعه به آراي عمومي براي انتخاب رهبران سياسي همانند رييس‌جمهور از روش‌هاي دمكراتيك را نداشته باشند.ريچارد السون سفير سابق امريكا در پاكستان در ارتباط با تحولات اخير در روابط افغانستان و پاكستان نيز معتقد است اگر اسلام‌آباد روزي متوجه شود كه طالبان از مواضع هميشگي و سنتي خود در قبال خط ديوراند فراتر رفته‌اند و در واقع از حركت ايجاد پشتونستان حمايت مي‌كنند آن روز روابط دو طرف خواهد شكست و آغاز تقابل اين دو خواهد بود.دومين چالش در روابط پاكستان، افغانستان موضوع فعاليت نهضت طالبان پاكستان در افغانستان است. يك مقام دولت پاكستان كه خواست نامش فاش نشود، اظهار داشت كه اسلام‌آباد به طالبان افغانستان گفته است كه جلوگيري از فعاليت‌هاي نهضت طالبان پاكستان آزمايشي است براي طالبان تا صداقت خود را براي مبارزه با گروه‌هاي شبه‌نظامي به جامعه جهاني ثابت كنند. اگر طالبان افغانستان، نگراني‌هاي پاكستان را مرتفع نكنند براي آنها زيان‌آور خواهد بود و جامعه جهاني به‌ويژه غرب از خود خواهد پرسيد كه طالباني كه حتي نمي‌تواند پاكستان را راضي كند، پس چگونه مي‌تواند نگراني‌هاي ساير كشورهاي درباره تروريسم را رفع كند. روزنامه پاكستاني اكسپرس‌تربيون مي‌گويد رفتارهاي طالبان نشان مي‌دهد كه انتظار تغيير از اين گروه اشتباه است. اين روزنامه سياست پاكستان در قبال طالبان را زير سوال برده، مي‌گويد كه طالبان به‌رغم حمايت‌هاي پاكستان حاضر نيست كه خط ديوراند را به عنوان مرز دو كشور به رسميت بشناسد.
همه اين تحولات ناخوشايند در روابط پاكستان و افغانستان موجب شده كه مقام‌هاي پاكستاني در نشستي كه به رياست اسد قيصر، رييس پارلمان اين كشور برگزار شده بود برنامه سفر معيد يوسف مشاور امنيت ملي پاكستان به كابل را برنامه‌ريزي كنند و قرار است اين سفر در روزهاي آينده انجام شود.