در تكاپوي آزادي1

مهندس مهدي بازرگان در سال ۱۲۸۶هجري- شمسي متقارن با انقلاب مشروطيت ايران ديده به جهان گشود. پدرش تاجري ديندار، ميهن‌پرست و سرشناس و مادرش زني مهربان و سليم‌النفس بود. پس از تحصيلات ابتدايي دوره متوسطه را در دارالمعلمين مركزي كه از اولين مدارس به سبك جديد بود، طي كرد و به همراه اولين گروه از محصلان اعزامي دولت، براي اقامت جهت ادامه تحصيل راهسپار 
فرانسه شد. سوغات بازرگان از فرانسه چمداني انباشته از تكنيك دانش فني و علمي و آموزه‌هاي بسيار از پيشرفت اروپاييان بود. دانشي كه برخلاف تصور رايج، دين او را نيز استوارتر و پذيرفتني‌تر كرده بود. بازرگان در طول حيات خود مسووليت‌هاي خطيري چون رياست دانشكده فني دانشگاه تهران، عضويت در هيات منتخب اعزامي براي خلع يد از شركت نفت انگلستان، مديريت عامل شركت ملي نفت آبادان، سرپرستي سازمان آب تهران و مديريت چندين شركت صنعتي و نفتي، نخست‌وزيري دولت موقت، نمايندگي اولين دوره مجلس شوراي اسلامي را برعهده داشت كه در تمامي اين مسووليت‌ها سربلند و سرافراز بوده است و در جهت منافع ملي و مردم حركت مي‌كرد و جز رضاي خدا، سربلندي ايران، پيشرفت كشور و منافع مردم در مسير ديگري حركت نكرده است.  بازرگان با تاسيس جمعيت‌ها و سازمان‌هاي گوناگون نظير نهضت مقاومت ملي، نهضت آزادي ايران، انجمن اسلامي دانشجويان، معلمين، پزشكان، كميته ايراني دفاع از حقوق بشر و زندانيان سياسي، جمعيت دفاع و حاكميت ملي ايران همت گماشت. در طول دوران حيات پربركتش و مبارزات ديني و ميهني كه براي وطنش انجام داد، بارها به زندان و تبعيد محكوم شد و در پي صراحت لهجه و آزادگي و آزادمنشي كه داشت بارها به زندان افتاد، تبعيد شد و آماج طعن و دشنام مخالفان فكري و سياسي خود قرار گرفت و باز از صراحت لهجه خود دست نكشيد.  9 ماه حضور او راس دولت موقت به‌رغم ناكامي‌ها و پيچيدگي‌هاي فراوان اما آزادترين دولت در طول تاريخ معاصر ايران بوده است. دولتي كه حتي اعضاي دولتش با او همگام نبودند و منتقد دولت بودند. بازرگان، الگوي وطن‌دوستي و ايثار، احياگري آگاه از مناديان دينداري و انسان‌گراي آرماني بود. او ۶۰ سال مبارزات سياسي- اجتماعي خود را براي آزادي و اختيار انسان و رهايي بشريت از عبودت‌هاي غيرالهي فرياد زد. بازرگان وفاق ملي را آرام‌بخش و آسايش بخش روح و جسم فرد و جامعه مي‌دانست. بازرگان از سنگر دانشگاه مبارزه را آغاز كرد و از منظر دين مبين اسلام، به حيات آدميان به ويژه نسل جوان نگاه مي‌كرد. از منظر بازرگان، قرآن، مهم‌ترين و عمده‌ترين ركن تعالي همه‌جانبه بشر را «آزادي» مي‌داند. بازرگان معتقد بود كه هدف اصلي انقلاب برداشتن مانع استبداد بود. نظام شاهنشاهي به هيچ روي حاضر نبود دست از استبداد بردارد. مقاومت او در برابر خواست مردم موجب سرنگوني اين رژيم شد.  بازرگان رهبر اصلي انقلاب را خود شاه مي‌دانست كه با حكمراني نامطلوبش و فساد و استبداد باعث انقلاب شد. مهندس مهدي بازرگان، مرد انديشه و ايمان، مرد اخلاق و عرفان، مومن به دين و حقوق انسان‌ها، مرد انصاف و مروت، مرد سكوت و تحمل، مرد خانواده و تربيت فرزندان، مرد عبادت و نماز و دعا، مرد معتدل در برابر ناملايمات سياسي، مرد نويسنده و سخنران، مرد مبتكر و مخترع، مرد كار و توليد و مرد ميدان مبارزه و زندان بود.  او از «خودمحوري و ساده‌انديشي» كه بزرگ‌ترين آفت رجال مردان بزرگ است، سخت به دور بود. در همه عمر پربار و بركت خويش، هرگز دروغي نگفت، ديناري از بيت‌المال و اموال عمومي را مورد استفاده شخصي قرار نداد؛ راناي نخواست؛ به مصلحت‌سنجي مذموم روي نياورد؛ بر سر منافع ملي كشور به تقيه و مماشات گردن ننهاد و سر تسليم فرود نياورد!  مهندس مهدي بازرگان از جمله انسان‌هاي برگزيده و كم نظيري بود كه به تعبير مسيح (ع)، «تولدي دوباره»داشت و خود را از سطح«غريزه»تا به سر حد«وظيفه» راه برده است. وجود مرداني همچون مهندس بازرگان در جهان ما و در هر روزگاري، نشانگر اين است كه صحنه تاريخ و جامعه، فقط جولانگه تباهي و سياسي و پلشتي نيست و عرصه سيمرغ، از وجود قدسيان دلير و بي‌باك خالي نيست. اينچنين نيست كه همه دنيا را ظلمت و تاريكي اهريمني فرا گرفته باشد و روزنه‌اي به سوي نور و دريچه‌اي رو به زيبايي باز نباشد‌. سياست آزادي‌خواهانه بازرگان و رفتار و كردارش نشان مي‌دهد كه او تمام عمر در تكاپوي آزادي گام برداشته است.
يادش گرامي و راهش پر رهرو باد.
پانوشت: 
1- عنوان اين يادداشت برگرفته از كتاب «در تكاپوي آزادي» نوشته حسن يوسفي‌اشكوري، نماينده دوره اول مجلس شوراي اسلامي است.
روزنامه‌نگار