گام‌هاي كوچك، اهداف بزرگ
زهرا آزموده
در يكي از پيمايش‌هاي كوهستاني شمال تهران در مسير برگشت به پيشنهاد يكي از دوستان هر يك از اعضاي گروه پنج نفره‌مان كيسه زباله‌اي به دست گرفتيم و تصميم بر اين شد كه در مسير برگشت تا جايي كه مي‌توانيم زباله‌هاي اطراف‌مان را جمع‌آوري كنيم. چيزي نگذشت كه اين كار به سرگرمي جذابي براي گروه كوچك‌مان بدل شد و هر يك سعي مي‌كرديم براي جمع كردن زباله بيشتر بر ديگري پيشي بگيريم و خارج از مسير اصلي رفته و به اين شكل به نقاط كمتر ديده شده مسير دسترسي پيدا مي‌كرديم كه اين خود نوعي اكتشاف بود و مسير تكراري برگشت را براي‌مان جذاب‌تر مي‌كرد. متاسفانه ميزان زباله‌ها به قدري زياد بود كه نياز به تلاش ويژه‌اي براي پر كردن كيسه‌هاي زباله نبود. نكته جالب در اين اقدام بازخوردهايي بود كه از ساير كوهنوردان مي‌گرفتيم؛ دختر و پسر جواني كه جايي در مجاورت رودخانه در كنار تلي زباله نشسته بودند به محض ديدن ما تقاضاي كيسه براي جمع‌آوري زباله‌هاي اطراف‌شان كردند يا پيرمردي كه بيل به دست در حال كندن خاك براي هدايت آب رودخانه به زمين‌هاي كشاورزي خود بود به جاي انتقال زباله‌ها از محل باغش به جاي كمي دورتر، اقدامي كه اكثر ماها براي رهايي از زباله از دسترس خودمان انجام مي‌دهيم شروع به جمع‌آوري زباله‌ها كرد. تشكرها و جملات دلگرم‌كننده ساير كوهنوردان هم بدرقه مسيرمان بود. انرژي مثبتي كه از پيام دوستاني ناآشنا مي‌گرفتيم ما را تشويق مي‌كرد كه با تلاشي بيشتر به كارمان ادامه دهيم. در جايي از مسير پدري را ديديم كه با توضيح رفتار ما براي پسر كوچكش سعي در آموزش پسرش در حفظ محيط زيست با نشان دادن نمونه‌هاي عملي داشت. در واقع پيمايش امروز ما ارزش افزوده‌اي بسيار گرانبها داشت كه فراي تصور هر يك از ما بود. پيش‌تر هر يك از ما در برنامه‌هاي بزرگ‌تري براي پاكسازي محيط زيست مشاركت داشته‌ايم، اما اين‌بار بدون برنامه‌ريزي قبلي در اقدامي كوچك تنها به پاكسازي منطقه محدودي پرداخته بوديم از اين‌رو انتظار چنين بازخورد گسترده‌اي نداشتيم.
هر چند كه ديدن مناظر طبيعي كوهستان با انبوه زباله كه اين‌بار بيش از دفعات قبل به چشم‌مان مي‌آمد ناخوشايند بود و براي پاكسازي كامل منطقه به تعداد بيشتري نيروي انساني و چندين ماشين حمل زباله در پاي كوه نياز بود و دست‌هاي كوچك ما توان حمل آن همه زباله را نداشتند، اما همين حركت كوچك هم به قول يكي از دوستان به فرهنگ‌سازي بزرگ بدل خواهد شد. متاسفانه حتي دورترين نقاط هم عاري از زباله نبود و هر نقطه حجم انبوهي زباله كه عمدتا كيسه‌ها و بطري‌هاي پلاستيكي، ته مانده فيلتر سيگار، ظرف‌هاي شيشه‌اي، بازمانده كاغذي يا پلاستيكي مواد خوراكي و كنسروهاي غذايي بودند. با مطالعه كوچكي در رابطه با اين زباله‌ها به نتايج عجيبي مي‌رسيم. در رابطه با دوره ماندگاري زباله‌ها در طبيعت نتايج به شرح ادامه است: شيشه در حدود يك ميليون سال و در برخي موارد تا ابد در طبيعت باقي مي‌ماند، پلاستيك تا 500 سال، فلزات 200 سال، فيلتر سيگار 1 تا 12 سال، چوب 3 تا 5 سال، كاغذ و كارتن چند ماه تا يك‌سال، حتي پسماند ميوه كه باور عموم بر اين است كه به كود تبديل خواهد شد و از اين‌رو به راحتي در طبيعت رها مي‌شود بين 6 ماه تا يك‌سال در شرايط مناسب زمان مي‌برد تا تجزيه شود فارغ از اينكه در اين مدت چقدر مي‌تواند چهره طبيعت را زشت كند و طي اين فرآيند سبب ايجاد بوي بد و جمع شدن حشرات در محيط اطرافش شود و اينكه چه سودي براي زمين اطرافش داشته باشد بماند اما باعث از بين رفتن منظره‌اي كه در مسير رهگذران بسياري قرار دارد شده و بي‌شك نبود اين پسماند محيط را مطبوع‌تر و فضا را چشم‌نوازتر مي‌كرد. رها كردن شيشه در طبيعت علاوه بر تجديدناپذيري در بسيار موارد موجب ايجاد خطرات زيادي براي حيواناتي كه به‌طور طبيعي در منطقه زندگي مي‌كنند، مي‌شود. در بسياري موارد تكه‌هاي شيشه موجب ايجاد جراحت‌هايي در اطراف دهان و دست و پاي حيواناتي مي‌شود كه در پي يافتن سهم غذايي خود از طبيعت هستند يا بر اثر مجاورت شيشه با درخت‌هاي خشك بر اثر تابش نور خورشيد و ايجاد خاصيت عدسي مانند شيشه امكان بروز آتش‌سوزي در مناطق خشك فراهم يا قوطي‌هاي كنسرو در بسياري موارد موجب گير كردن سر يا دست و پاي حيوان در جست‌وجوي غذا مي‌شود. اما نكته جالب ديگر ميزان و زمان بازيافت اين مواد و نحوه بازگشت اين مواد به چرخه تجديد است. شيشه تا 100درصد قابل بازيافت است كه اين فرآيند بين 8 تا 10 ساعت زمان نياز دارد و 95درصد شيشه بازيافت شده قابل استفاده مجدد است. كاغذ و كارتن 80 تا 100 درصد قابل بازيافت بوده كه اين پروسه تا يك هفته زمان نياز دارد و كاغذ بازيافت شده تا 70درصد قابل جايگزيني براي توليد كاغذ جديد است و تنها حدود 30درصد از پلاستيك توليدي بازيافت و بيش از 70درصد آن در طبيعت رها مي‌شود و تا بيش از 500 سال باقي مي‌مانند. اينها تنها چند مثال ساده از مواردي بودند كه روزانه در دسترس همگي ما هستند و درمي‌يابيم كه تنها با اندكي توجه از بروز فاجعه‌اي بزرگ مي‌توان پيشگيري كرد. اگرچه تلاش در راستاي مصرف كمتر مواد غيرقابل تجديد در طبيعت و كمك به بهبود تفكيك زباله‌ها زمان زيادي از ما نخواهد گرفت، اما به طول عمر كره زمين ميليون‌ها سال كمك خواهيم كرد. به ياد داشته باشيم براي دستيابي به اهداف بزرگ همواره بايد گام‌هاي كوچك برداريم.