مذاكره مستقيم با امريكا...
پروفسور فن هونگدا ٭
در مذاكرات توافق هسته‌اي ايران در وين، ايران و ايالات متحده از طرف ثالث براي انتقال نظرات خود به يكديگر استفاده مي‌كنند كه نه تنها باعث كند شدن روند مي‌شود بلكه انعطاف‌پذير هم نيست. از نظر عيني، چه مذاكرات وين و توافق هسته‌اي ايران (برجام) باشد و چه توسعه كلي روابط امريكا و ايران، مذاكرات مستقيم بين ايران و امريكا به فوريت مورد نياز است. براي ايران، اگرچه ايالات متحده در زمان شاه پهلوي كارهاي بسياري را كه به ضرر منافع ملي ايران بود انجام داد، اما بديهي است كه اين اقدام عاقلانه‌اي نيست كه ايران هميشه با قدرت شماره يك جهان مقابله كند. اگرچه ايران اكنون اقداماتي را براي مقابله با تحريم‌هاي امريكا بررسي كرده است، اما كاهش و لغو تحريم‌هاي امريكا نقش بيشتري در توسعه ايران ايفا خواهد كرد. براي ايالات متحده، اگرچه حادثه گروگان‌گيري سفارت در تهران در سال 1979 امريكايي‌ها را از رژيم فعلي ايران عصباني كرد، اما ايالات متحده نمي‌تواند هميشه در تاريخ بماند. تصور كنيد اگر ايران الان يك كشور دوست بود، امريكا در خاورميانه در موقعيت بهتري نسبت به الان بود. بنابراين از منظر منافع ملي، هم ايران و هم امريكا نياز به مذاكره مستقيم براي احياي روابط دوجانبه در اسرع وقت هستند. البته مذاكرات مستقيم امريكا و ايران همچنان با مشكلاتي مواجه است. مهم‌ترين مساله اين است كه در هر دو كشور صداهاي مخالف وجود دارد. به هر حال، طي چهار دهه گذشته، رسانه‌ها و سياستمداران در ايالات متحده و ايران يكديگر را شيطاني معرفي كرده‌اند كه باعث شده است برخي از مردم در هر دو كشور دشمني عميقي با يكديگر داشته باشند. از يك سو، انقلاب اسلامي ايران كه در اواخر دهه 1970 آغاز شد، به‌شدت ضد امريكايي بود و امريكاستيزي نيز يكي از منابع مشروعيت جمهوري اسلامي بود.علاوه بر اين، عوامل ثالثي نيز بر توسعه روابط ايران و امريكا تاثيرگذار است كه بارزترين آنها مخالفت اسراييل با بهبود روابط ايران و امريكاست. من بيش از يك سال در دانشگاه‌هاي اسراييل بازديد و تحقيق كرده‌ام و حتي زمان بيشتري را در ايران گذرانده‌ام و براي مدت طولاني روابط ايران و امريكا را مطالعه كرده‌ام. از ديد شخصي من، صادقانه بگويم، فكر مي‌كنم جمهوري اسلامي ايران، امريكا و اسراييل در برخورد با روابط دوجانبه‌شان توجه كافي به حفظ منافع ملي خود نداشته‌اند.
در واقع اكنون فضاي خوبي براي مذاكرات مستقيم امريكا و ايران وجود دارد. فواد حسين، وزير امور خارجه عراق، در جريان سفر به تهران در 23 دسامبر 2021، علنا خواستار مذاكرات مستقيم ايران و امريكا براي پيشبرد مذاكرات برجامي وين شد: «ما فكر مي‌كنيم زمان گفت‌وگوهاي مستقيم بين تهران و واشنگتن فرا رسيده است تا دو كشور نه تنها در مورد موضوع هسته‌اي بلكه در مورد تحريم‌هاي اعمال‌شده عليه ايران نيز به يك درك مشترك برسند.» حسين موسويان، مذاكره‌كننده ارشد پيشين هسته‌اي ايران در تاريخ 28 دسامبر 2021 در گفت‌وگو با يك رسانه ايراني (روزنامه اعتماد) گفت كه ايالات متحده از طريق ميانجي‌گري هيچ امتيازي به ايران نخواهد داد و گفت‌وگوهاي مستقيم منجر به سوءتفاهم‌هاي كمتر و سرعت بيشتر در مذاكرات مي‌شود. تاثيرگذارترين مورد در مورد اينكه آيا ايران مي‌تواند مستقيما با امريكا مذاكره كند، در 9 ژانويه 2022، توسط حضرت آيت‌الله خامنه‌اي رهبر معظم انقلاب علنا بيان شد كه فرمودند: مذاكره، گفت‌وگو و تعامل با دشمن چيز ديگري است، اما تسليم زورگويي و حرف‌هاي دشمن نشده‌ايم و نخواهيم شد. درك دولت بايدن از معضل كنوني موضوع هسته‌اي ايران نيز به آغاز مذاكرات مستقيم بين دو كشور كمك كرده است. پس از سخنان آيت‌الله خامنه‌اي، جن ساكي، سخنگوي كاخ سفيد، تصميم دونالد ترامپ، رييس‌جمهور سابق امريكا براي خروج «بي‌ملاحظه» از توافق را «بدون هيچ فكري در مورد آينده‌اي كه ممكن است اتفاق بيفتد» انتقاد كرد. تصميم ترامپ براي خروج از توافق همان چيزي است كه ايران را در آستانه بمباران اتمي قرار داده است. در دسامبر 2021، آنتوني بلينكن، وزير امور خارجه، اين تصميم ترامپ را «يكي از بدترين تصميمات اتخاذشده در سياست خارجي امريكا در دهه گذشته» خواند. رهبر ايران از يك سو به امريكا براي مذاكره علني با ايران چراغ سبز نشان داد و از سوي ديگر دولت بايدن موضوع هسته‌اي كنوني ايران را به گردن دولت ترامپ انداخت و بدين‌ترتيب مقاومت در برابر مذاكرات مستقيم با ايران را كاهش داد. ايران و دولت بايدن هميشه به گفت‌وگوي مستقيم اميدوار بوده‌اند. علاوه بر اين، تبليغ اشخاص ثالث مانند عراق نيز وجود دارد. شايد زمان زيادي براي انجام مذاكرات مستقيم ايران و امريكا نمانده باشد. سياستگذاران در تهران و واشنگتن، آيا شما آماده مذاكره مستقيم هستيد؟
٭ استاد دانشگاه مطالعات بين‌المللي شانگهاي
مترجم: سعيده زرين
دانشجوي دكتراي دانشگاه فودان چين