واقعي شدن يك كابوس

محمدحسين  لطف‌الهي

رهبران چين و روسيه روز جمعه در ديداري كه طراحي شده بود تا نمايشي از همبستگي دو كشور باشد، در بيانيه‌اي مشترك ضمن مخالفت با توسعه ناتو، ايالات متحده و غرب را به دامن زدن به بي‌ثباتي و تنش‌زايي به منظور دستيابي به اهداف مد‌نظر خود متهم كردند.

براي بيش از دو سال، رييس‌جمهور چين به دليل آنچه ملاحظات كرونايي خوانده مي‌شد حاضر نبود با رهبران ديگر كشورها به صورت حضوري گفت‌وگو داشته باشد و ترجيح مي‌داد گفت‌وگوهاي خود با ساير رهبران جهان را به كنفرانس‌هاي ويديويي يا تماس‌هاي تلفني محدود كند. روز جمعه چهارم فوريه اما شي جين‌پينگ تصميم گرفت با ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه كه براي حضور در افتتاحيه المپيك زمستاني به پكن سفر كرده بود، ملاقات كند. او در اين ديدار، علاوه بر اعلام حمايت قاطع خود از روسيه در رويارويي با غرب، بر ضرورت تقويت روابط ميان چين و روسيه كه مي‌تواند چالشي بزرگ براي سلطه جهاني ايالات متحده باشد، تاكيد كرد. در پي ديدار شي جين‌پينگ و ولاديمير پوتين، پكن و مسكو اقدام به صدور بيانيه‌اي مشترك كردند. در اين بيانيه بيش از 5300 كلمه‌اي- كه نسبت به بيانيه‌هاي مشابه كه پس از ديدار سران كشورها صادر مي‌شود بسيار مفصل‌تر است- به مواضع دو كشور درخصوص بسياري از موضوعات روز جهان و مسائل دوجانبه پرداخته شده و به نظر مي‌رسد چين و روسيه كوشيده‌اند تا نزديكي مواضع سياسي‌شان را به رخ غربي‌هايي بكشند كه اين روزها اختلافات بسياري در مواجهه با اتفاقات مهم بين‌المللي دارند. طي اين بيانيه، چيني‌ها ايالات متحده را به ايجاد آشوب و تظاهرات در هنگ‌كنگ و تحريك تايوان به استقلال از چين متهم كرده‌اند و روس‌ها نيز به انتقاد از نقش بي‌ثبات‌كننده واشنگتن در اوكراين و شرق اروپا پرداخته‌اند و دو كشور تاكيد كردند در برابر اين مداخلات خواهند ايستاد: «دو كشور قصد دارند با مداخله نيروهاي خارجي در امور داخلي ديگر كشورها به هر بهانه‌اي كه باشد و به راه انداختن انقلاب‌هاي رنگي مقابله كنند و همكاري‌ها در اين حوزه را افزايش دهند.» در اين بيانيه آمده است: «طرفين با گسترش بيشتر ناتو مخالف هستند و از اتحاد آتلانتيك شمالي مي‌خواهند كه رويكردهاي ايدئولوژيك جنگ سردي خود را كنار بگذارد.» همچنين چين تاكيد كرده است كه از «پيشنهادات ارايه‌شده توسط فدراسيون روسيه در مورد ضرورت ارايه تضمين‌هاي امنيتي الزام‌آور بلندمدت از سوي اروپا» حمايت مي‌كند. در ازاي حمايت بي‌چون و چراي پكن از مسكو در مساله اوكراين، روسيه نيز به حمايت از رويكرد چين در قبال مساله تايوان پرداخته است: «طرف روسي مجددا بر حمايت خود از اصل چين واحد تاكيد مي‌كند كه تايوان بخشي جدايي‌ناپذير از چين است و با هر شكلي از استقلال تايوان مخالف است.» براساس اعلام تلويزيون دولتي چين، ولاديمير پوتين روز جمعه به شي جين‌پينگ گفت روابط چين و روسيه «ماهيت واقعا بي‌سابقه‌اي به خود گرفته است» و اين رابطه «نمونه‌اي از يك رابطه شرافتمندانه است كه به هر يك از ما كمك مي‌كند از توسعه يكديگر حمايت كنيم.» در روزهاي منتهي به سي‌وهشتمين ديدار روساي جمهور روسيه و چين، پكن چندين بار حمايت خود را از موضع روسيه درقبال مساله اوكراين اعلام كرده بود. همچنين پكن در نشست شوراي امنيت سازمان ملل متحد در كنار مسكو ايستاد و مانع از به نتيجه رسيدن قطعنامه مدنظر ايالات متحده در مساله اوكراين شد. تحليلگران معتقدند از نگاه رهبران چين، مساله اوكراين آزموني براي اعتبار و ايستادگي ايالات متحده است و مي‌تواند عاملي موثر 
در راستاي جلوگيري از متمركز شدن امريكا روي مساله مهار چين باشد.

همكاري‌هاي اقتصادي؛ كابوسي براي غرب
از جمله بخش‌هاي مهم در بيانيه مشترك صادرشده پس از نشست ديروز، تاكيد هر دو طرف بر «نامحدود بودن» ظرفيت تقويت روابط و گسترش همكاري‌ها بود. هم روسيه و هم چين تصريح كرده‌اند «محدوده ممنوعه‌اي» براي توسعه روابط دوجانبه وجود ندارد و نه تغيير شرايط بين‌المللي و نه اقدامات هيچ كشور ثالثي نمي‌تواند روي روابط دو كشور تاثير بگذارد. 
پكن و مسكو همچنين از عزم دو كشور براي تقويت روابط اقتصادي در حوزه‌هاي توليد، حمل‌ونقل، انرژي، سرمايه‌گذاري و ساير حوزه‌هايي كه منافع مشترك دوطرف را تامين كند، خبر داده‌اند؛ مساله‌اي كه براي غرب مي‌تواند يك كابوس بزرگ باشد. به گزارش «اعتماد»، از زمان آغاز بحران اوكراين هم ايالات متحده و هم اروپايي‌ها تنها دو ابزار براي مقابله با روسيه دراختيار داشتند؛ اول تهديد روسيه به وضع و اعمال تحريم‌هاي فلج‌كننده و دوم حمايت نظامي از اوكراين. كارشناسان معتقدند در صورتي كه روسيه واقعا خواستار اشغال اوكراين باشد، حمايت نظامي غرب از اين كشور نمي‌تواند تغيير زيادي در واقعيت ميداني ايجاد كند. با اين وجود از نگاه آنها با توجه به تاثيراتي كه تحريم‌هاي 2014 به اين سو روي اقتصاد روسيه داشت، ممكن است اين مساله در متزلزل ساختن اراده روس‌ها موثر باشد. در چنين شرايطي گسترش قابل توجه همكاري‌هاي اقتصادي روسيه و چين مي‌تواند اصلي‌ترين اهرم فشار غرب و ايالات متحده را بي‌اثر كند. روزنامه نيويورك‌تايمز روز چهارشنبه در اين باره نوشته بود: «هرگونه وعده جديدي كه چين در موضوعات اقتصادي و تجاري به روسيه بدهد، استراتژي دولت بايدن در راستاي جلوگيري از تهاجم روسيه به اوكراين را تضعيف خواهد كرد.» اين هراس غرب از افزايش همكاري‌هاي اقتصادي اما خيلي زود رنگ واقعيت به خود گرفت. براساس گزارشي كه خبرگزاري رويترز روز جمعه پس از ديدار پوتين و شي منتشر كرد، روسيه با قراردادي 30 ساله براي تامين گاز چين از طريق يك خط لوله جديد موافقت كرده است. در اين قرارداد همچنين اشاره شده است كه چين، هزينه خريد گاز از روسيه را به يورو پرداخت خواهد كرد. رويترز به نقل از منابع خود در مسكو و پكن نوشته است، شركت گازپروم كه انحصار صادرات گاز روسيه از طريق خطوط لوله را در اختيار دارد، موافقت كرده تا سالانه 10 ميليارد متر مكعب گاز بيشتر به چين صادر كند. اين منابع همچنين اعلام كردند صادرات از طريق اين خط لوله جديد طي دو الي سه سال آينده آغاز خواهد شد. روسيه قبلا از طريق خط لوله Power of Siberia به چين گاز صادر مي‌كرد. براساس توافق پيشيني كه ميان دو كشور وجود داشت قرار بود صادرات سالانه گاز روسيه به چين تا سال 2025 به 35 ميليارد متر مكعب در سال برسد اما با انعقاد توافق جديد، 10 ميليارد متر مكعب ديگر به اين رقم افزوده خواهد شد. اين قرارداد در كنار ديگر قراردادهايي كه طي سال‌هاي اخير با چين به امضا رسيده، به روسيه اطمينان خاطر مي‌دهد كه حتي در صورت اعمال تحريم‌هاي گسترده از سوي امريكا و اروپا، اين كشور مي‌تواند منابع درآمدي خود را حفظ كند.

تحركات ديپلماتيك در غرب
همزمان با سفر پوتين به چين، غربي‌ها رويكردي مبتني بر استفاده همزمان از فشار و ديپلماسي را درقبال روسيه در پيش گرفته‌اند. ايالات متحده بدون ارايه هيچ شواهدي - كه از سوي خبرنگاران امريكايي نيز مورد اعتراض قرار گرفت - روسيه را متهم كرده است كه اين كشور در تلاش براي پخش اطلاعات دروغين و بهانه‌سازي براي آغاز حمله به اوكراين است. در اروپا اورسولا فن در لاين، رييس كميسيون اروپا در جريان گفت‌وگو با دو روزنامه آلماني و فرانسوي اعلام كرد كه اتحاديه اروپا بسته‌اي «قوي و جامع» از تحريم‌هاي مالي و اقتصادي را عليه روسيه آماده كرده است. فن در لاين روز پنجشنبه گفت كه اين تحريم‌ها شامل «محدود كردن دسترسي‌ به سرمايه‌هاي خارجي» همچنين «وضع محدوديت‌هاي صادراتي، به‌ويژه در موضوع كالاهاي فني» مي‌شود. به گفته او در اين بسته تحريمي خط لوله جنجالي «نورد استريم۲» نيز قرار دارد و اينكه اين خط لوله درنهايت به بهره‌برداري برسد يا خير، به رفتار روسيه بستگي دارد. همزمان امانوئل مكرون رييس‌جمهور فرانسه مي‌كوشد تا از طريق به‌كارگيري روش ديپلماسي مستقيم با رهبران اوكراين و روسيه، راهي براي كاهش تنش‌ها پيدا كند. كاخ اليزه روز جمعه خبر داد كه مكرون قرار است روز دوشنبه (۷ فوريه/ ۱۸ بهمن) به روسيه و روز سه‌شنبه (۸ فوريه/۱۹ بهمن) به اوكراين سفر كند. از سوي ديگر رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه كه به كي‌يف سفر كرده است، روز پنجشنبه ۱۴ بهمن گفت كه تركيه «آماده است تا نقش خود را براي پايان دادن به بحران ميان دو ملت دوست كه در همسايگي آن در مجاورت درياي سياه قرار دارند، ايفا كند.» براساس گزارش‌ها، ولوديمير زلنسكي از اين پيشنهاد اردوغان و همچنين طرح تركيه براي گسترش روابط ديپلماتيك با اوكراين استقبال كرده است.

رابطه مستقيم ميان عمليات‌هاي نظامي روسيه و المپيك

يكي از موارد جالب توجه درخصوص بحران اوكراين و سفر ولاديمير پوتين به چين براي حضور در افتتاحيه المپيك زمستاني در پكن، رابطه زماني مستقيمي است كه ميان عمليات‌هاي نظامي روسيه در دهه‌هاي اخير و رقابت‌هاي المپيك وجود داشته است. در حال حاضر روسيه بيش از 100 هزار نفر از نيروهاي نظامي خود را در مرز با اوكراين مستقر كرده و كشورهاي غربي مدعي هستند كه اين كشور قصد حمله به اوكراين را دارد. در سال 2008، هشتم آگوست و همزمان با آغاز المپيك پكن روسيه حملات خود را به گرجستان آغاز كرد. در سال 2014 نيز، روز 22 فوريه همزمان با روزهاي واپسين المپيك زمستاني سوچي، پوتين در جلسه شوراي امنيت روسيه خواستار بازپس‌گيري كريمه شد، فرداي همان روز اعتراضات جدايي‌طلبان در كريمه آغاز شد و 27 فوريه نيروهاي روس اقدام به اشغال مراكز حساس اين شبه‌جزيره كردند.