چه مشتركاتي رهبران روسيه و چين را به هم نزديك مي‌كند؟
رمزگشايي از ديدار شي و پوتين در حاشيه المپيك
آرمين منتظري
درحالي‌كه امريكا در شرق اروپا مشغول مديريت پيشروي مسكو به سمت اوكراين و مرزهاي شرق اروپاست، ولاديمير پوتين به پكن سفر كرده و در ديدار با رييس‌جمهور كشوري كه اصلي‌ترين رقيب امريكا محسوب مي‌شود، تلاش كرده جبهه دپيلماتيك قدرت ديگري در مواجهه با امريكا باز كند. ولاديمير پوتين و شي جي‌پينگ روز گذشته قبل از شروع بازي‌هاي المپيك زمستاني در چين از فرصت توجهات رسانه‌اي به اين رويداد بزرگ ورزشي استفاده كرده و با صدور بيانيه‌اي مشترك، پيامي به غرب ارسال كردند. در اين بيانيه دو كشور در برابر فشارهاي امريكا موضع‌گيري كرده و بر مخالفت خود با هرگونه گسترش ناتو تاكيد كرده و تايوان را بخشي از چين دانستند. در اين بيانيه با اشاره‌اي تلويحي به امريكا و متحدانش آمده است: برخي نيروهايي كه نماينده يك اقليت در صحنه جهاني هستند، همچنان از رويكردهاي يك‌جانبه براي حل مشكلات بين‌المللي دفاع مي‌كنند و به سياست نظامي متوسل مي‌شوند.
سفر پوتين به چين، از جهاتي براي شي جي‌پينگ مهم محسوب مي‌شود. همچنان بايدن مشغول سر و كله زدن با ولاديمير پوتين است، احتمالا شي اين رويارويي را با علاقه و دقت بسيار تماشا مي‌كند، چراكه چين نيز در همسايگي خود در خصوص تايوان يك مشكل ژئوپليتيكي تقريبا مشابه با روسيه دارد. تايوان جزيره‌اي است كه چين همواره اصرار داشته بايد بخشي از چين باشد. شي هم مانند پوتين كه اصرار دارد اوكراين بايد دوباره تحت كنترل مسكو قرار بگيرد، احتملا به اين فكر مي‌كند كه زمان رويارويي‌اش با امريكا بر سر تايوان به زودي فرا خواهد رسيد. بنابراين برداشت و ديدگاه شي در خصوص نتايج رويارويي مسكو و غرب بر سر اوكراين مي‌تواند بر تلاش چين در خصوص الحاق تايوان به خاك خود تاثيرگذار باشد و به اين ترتيب شرايط امنيتي و ثبات سياسي در شرق آسيا مي‌تواند به نوعي به بحران اوكراين ربط پيدا كند. از اين جهت بحران اوكراين به آزمون حياتي دولت امريكا به عنوان يك ابرقدرت تبديل شده است. رهبراني نظير پوتين و شي ممكن است در آزموني كه پيش روي بايدن قرار گرفته، فرصت‌هايي براي خود ببينند. مشكل دولت بايدن اين است كه پوتين و شي فكر مي‌كنند كه بايد مدام او را بيازمايند و دقيقا هم مشغول همين كار هستند و به نظر مي‌رسد كه بايدن تا به اينجاي كار نتوانسته از پس اين آزمون برآيد.
به نظر مي‌رسد كه پوتين نيز تشابهات ميان اوكراين و تايوان را دريافته است و درست زماني كه بحران اوكراين در نقطه اوج خود است به چين سفر كرده است. هر چند ممكن است برخي بگويند كه اين سفر با توجه به برگزاري المپيك زمستاني در چين از پيش برنامه‌ريزي شده بوده اما بعيد است از رهبري زيرك مانند پوتين از ماه‌ها پيش همه امور را از نظر نگذرانده و ترتيبي از فعاليت‌هاي ديپلماتيك را در تقويم كاري خود سازماندهي نكرده باشد. نكته جالب‌تر در اين ميان اين است كه سال 2014، درست روزي كه مراسم اختتاميه المپيك زمستاني سوچي در روسيه برگزار شد، معترضان خياباني حامي روسيه در كريمه به خيابان‌ها ريختند. در طول چند روز «مردان كوچك سبزپوش» ارتش روسيه در كريمه وارد عمل شدند و پوتين دستور الحاق اين شبه‌جزيره اوكرايني را به خاك روسيه صادر كرد. پوتين صبر كرد تا المپيك زمستاني سوچي تمام شود و بعد دستور حمله به كريمه را صادر كرد. احتمالا به اين دليل كه همزماني دو رويداد از اهميت دستاوردهاي روسيه نكاهد. حالا، هشت سال بعد، درست قبل از اينكه ولاديمير پوتين براي شركت در مراسم افتتاحيه المپيك زمستاني پكن و ديدار با شي جي‌پينگ، وارد چين شود، نيروهاي نظامي روسيه در نزديكي مرزهاي اوكراين مستقر شده و به انتظار دستور پوتين نشستند. اين‌بار اما به نظر مي‌رسد كه پوتين دستور كار ديگري داشت. ظاهرا ديدار با شي براي پوتين مهم‌تر از صادر كردن دستور حمله به اوكراين بود. هر دو رهبر از تاكتيك‌هاي مشابهي براي رسيدن به اهدافي كه مد نظر دارند، استفاده مي‌كنند. هر دوي آنها روند جاري شدن قدرت در كشورهاي‌شان را به گونه‌اي تغيير داده‌اند كه بتوانند براي ده‌ها سال و فراتر از محدوديت‌هاي دوران رياست‌جمهوري‌شان در قدرت باقي بمانند. هر دوي آنها براي چنگ زدن به قدرت، از اقداماتي نظير سركوب مخالفان، زنداني‌كردن منتقدان و ترساندن همسايگان‌شان استفاده مي‌كنند و سعي دارند حوزه نفوذ كشورشان را گسترده‌تر كنند. هر دوي آنها سياست‌هاي مشابهي را در خصوص مخالفان‌شان در هنگ‌كنگ و سن‌پترزبورگ به نمايش گذاشته‌اند. چين اين نكته را به شهروندان خود و مردم جهان اعلام مي‌كند كه دموكراسي به سبك غربي يك سيستم آشفته و ناكارآمد است. روسيه نيز ايالات متحده را به عنوان يك ابرقدرت رو به زوال معرفي كرده و در عين حال اين كشور را يك تهديد اساسي براي خود مي‌داند. استدلال‌شان نيز اين است كه دموكراسي و حقوق بشر، آرزوهاي ساختگي جهان غرب است كه قصد دارد به خورد مردم سراسر جهان بدهند. پوتين درباره ناتو و پيشروي‌اش به سمت مرزهاي روسيه سخن مي‌گويد و اوكراين اعلام مي‌كند كه هدفش حركت به سمت آزادي و دموكراسي غربي است؛ دو موضوعي كه پوتين را آشفته مي‌كند. داستان شي با تايوان و هنگ‌كنگ هم دقيقا همين است. بنابراين هر دو رهبر حرف يكديگر را خيلي خوب مي‌فهمند. پوتين مي‌داند كه اوكراين دموكراتيك در مرزهاي روسيه مي‌تواند الهام‌بخش كساني باشد كه خواهان تغيير در داخل روسيه هستند؛ درست همان‌طوركه آزادي‌هاي آلمان غربي در طول جنگ سرد بلوك شوروي را بر آن داشت تا ديواري را در اطراف برلين شرقي بسازد. در دهه 1980، زماني كه آلمان شرقي ديوار را فرو ريخت، پوتين به عنوان يك مامور خارجي كي جي بي درسدن مستقر شد، بنابراين او با چنين شرايطي به خوبي آشنا است. رهبراني نظير پوتين و شي براي تحكيم و تثبيت قدرت خود عاشق برگزاري رويدادهاي بزرگ هستند و چه رويدادي بهتر و بزرگ‌تر از المپيك. اين رويدادها فرصتي براي اين رهبران فراهم مي‌كند تا موفقيت‌شان را به رخ مردم‌شان و جهان بكشند و بگويند اگر دست به هر كاري زدند، در نهايت موفقيت نصيب‌شان شده است. در نهايت اينكه آنها به توجه شديد جهانيان نياز دارند. هفته گذشته، برخي مقامات چيني اين ادعاي برخي رسانه‌ها را كه گفته بودند شي از پوتين درخواست كرده حمله به اوكراين را تا پايان بازي‌هاي زمستاني پكن به تعويق بيندازد را تكذيب كردند. اما واقعيت اين است كه چيني‌ها موضع خود را در خصوص اوكراين خيلي شفاف اعلام كرده‌اند و اين موضع دقيقا منطبق با مواضع روسيه است. ماه گذشته نيز بعد از گفت‌وگوي شي و پوتين، تلويزيون ملي چين به نقل از شي اعلام كرد: «در حال حاضر، برخي نيروهاي بين‌المللي در امور داخلي كشورهاي چين و روسيه دخالت مي‌كنند و اين كار را به بهانه حقوق بشر و دموكراسي انجام مي‌دهند.»
به رغم برخي اختلافات و رقابت‌هايي كه ممكن است چين و روسيه در امور اقتصادي داشته باشند، شي و پوتين در بسياري از مسائل هم‌نظر هستند و ابزار كارشان نيز نيروي نظامي است. نيروي نظامي در استراتژي‌شان در گسترش حوزه نفوذ فرامرزي‌‌شان بسيار اهميت دارد. ارتش چين مشغول ساخت جزاير مصنوعي و پايگاه‌هاي نظامي در آب‌هاي مورد مناقشه است و هواپيماهاي چيني مدام در آسمان تايوان به پرواز درمي‌آيند. روسيه نيز نيروهاي نظامي‌اش را به گرجستان، اوكراين، قزاقستان و بلاروس اعزام كرده و مانورهايي نظامي نيز در بلاروس صورت داده است. البته همان‌طوركه مطرح شد چين و روسيه تاريخچه‌اي از رقابت‌ها و اختلافات ميان خود دارند. اين اختلافات به خصوص در مناطقي نظير آسياي مركزي از جمله قزاقستان مشهود است. اما به نظر مي‌رسد كه در حال حاضر پوتين و شي دست به دست هم داده‌اند تا در مقابل دشمن مشترك خود يعني امريكا و متحدان اروپايي‌اش بايستند. روسيه و چين هر دو با تحريم‌هاي كشورهاي غربي مواجه هستند. بنابراين طبيعي است كه پوتين و شي مشابهت‌هايي بين خود بيابند و تمايل داشته باشند به جاي اختلافات روي اين مشابهت‌ها تاكيد كنند.
ژائو ليجيان، سخنگوي وزارت امور خارجه چين، تقريبا يك هفته قبل از ورود مشعل المپيك به پكن، در حالي كه چين با «بايكوت ديپلماتيك» بازي‌ها توسط چندين كشور غربي روبه‌رو بود و روسيه نيز در بحبوحه مذاكرات پرتنش بر سر اوكراين بود، اعلام كرد: «هيچ سقفي براي اعتماد متقابل چين و روسيه، هيچ منطقه ممنوعه‌اي در همكاري استراتژيك ما و هيچ محدوديتي براي دوستي ديرينه ما وجود ندارد.» پس از چنين مواضع حمايتگرانه‌اي تصور اينكه پوتين آگاهانه بخواهد با اقدامات در خصوص اوكراين بر المپيك زمستاني چين سايه بيفكند، بسيار دشوار است. البته در سال 2008، يعني آخرين باري كه چين ميزبان بازي‌هاي المپيك بود، پوتين نيروهاي خود را به گرجستان فرستاد. اما در آن زمان تحولات گرجستان بسيار ناگهاني و با حمله تفليس به آبخازيا و اوستيا آغاز شد و پوتين به واسطه كمي زمان ناگزير از واكنش نظامي بود. با اين حال، اين اتفاق مدت‌ها قبل از اينكه شي به رياست‌جمهوري چين برسد، رخ داد. اين‌بار چين از سازمان ملل متحد خواسته قطعنامه «آتش‌بس المپيك» را تصويب كند. اين قطعنامه تعهدي موقت براي خودداري از ورود به جنگ در يك هفته قبل از شروع بازي‌ها تا يك هفته پس از پايان بازي‌هاست. اگر پوتين تصميم بگيرد كه مي‌خواهد به اوكراين حمله كند، اين بازه زماني كه تا بيستم مارس طول مي‌كشد برايش بسيار طولاني خواهد بود. تا آن زمان، هوا گرم‌تر خواهد شد و زمين يخ‌زده اوكراين به گل و لاي تبديل شده و تانك‌ها و ادوات نظامي روس‌ها نمي‌توانند از اين زمين‌ها حركت كنند. در عين حال، به نظر نمي‌رسد كه ايالات متحده و اوكراين در مورد سطح تهديد حمله روسيه هم‌نظر باشند. حتي برخي مقامات اوكرايني اعلام كرده‌اند كه امريكا و اوكراين در اين خصوص باهم اختلافات عميقي دارند.
اينكه روسيه دست به چه اقدامي خواهد زد، سوالي است كه فقط پوتين پاسخش را مي‌داند. پوتين در حالي كه روز چهارم فوريه در استاديوم آشيانه پرنده نشسته بود و با چشمان بسته با رژه ورزشكاران اوكرايني برخورد كرد، احتمالا به اين فكر مي‌كرد كه نيروهايش را چند روز در انتظار نگه دارد. بالاخره اين كمترين كاري است كه او مي‌تواند براي شي انجام دهد.
منابع:
CNN
CFR.ORG
Atlantic