رنج پناهجويان افغان از سياست دوگانه مهاجرتي در اروپا
زنان تحصيلكرده افغان كه به اروپا پناهنده شده‌اند حالا در تبعيد مجبورند با سختي‌هاي زيادي دست و پنجه نرم كنند
آرمين منتظري
زنان نخبه و تحصيلكرده افغانستان پس از استقبال جهان از تصرف كابل توسط طالبان، افغانستان را ترك كردند. اما آنها در غربت به سختي زندگي مي‌كنند. برخي از آنها همان‌طور كه دور يك ميز در ساختماني با معماري نئوكلاسيك در مركز آتن نشسته بودند چيزهايي در دفترچه يادداشت‌هاي جلد چرمي خود مي‌نوشتند. در اين جلسه آنها درباره آينده زنان و دختران كشورشان صحبت مي‌كردند. به گزارش نيويورك‌تايمز، برخي از آنها نماينده مجلس افغانستان بودند و برخي روزنامه‌نگار و برخي هم قاضي. اما حالا به پناهجو تبديل شده بودند. ويژگي كه آنها يا از بيانش شرم داشتند يا اينكه هنوز نتوانسته بودند باورش كنند. خاطره سعيدي، روزنامه‌نگار با همدلي سر تكان مي‌دهد و مي‌گويد: «براي زني كه بيست سال در كشورش كار كرده، آمدن به اينجا و پناهجو ناميده شدن اصلا موضوع قابل هضمي نيست.» حضور خاطره در ديگر پناهجويان افغان در آتن يك واقعيت پيچيده در خصوص كساني كه پس از سقوط كابل توسط طالبان سوار هواپيما شدند و به اروپا آمدند را در مركز توجه قرار مي‌دهد و آن هم اينكه افغان‌هايي كه اروپا خواهان‌شان است، كساني هستند كه هرگز دوست نداشتند به اروپا بروند.
وحيده، زني 31 ساله است كه در يك سازمان بين‌المللي در كابل كار مي‌كرد و به هلند گريخته و دوست دارد همه او را به اسم كوچك صدا كنند. او مي‌گويد: «در افغانستان زندگي خيلي خوبي داشتم. شغل خيلي خوب و هيجان‌انگيزي هم داشتم و هيچ وقت فكرش را هم نمي‌كردم كه مجبور شوم در كشور ديگري درخواست پناهندگي كنم.» در ماه آگوست سال 2021 وقتي كه كابل به دست طالبان سقوط كرد، نخبگان و تحصيلكردگان افغان سوار بر هواپيما شده و به كشورهاي غربي پناهنده شدند. اتحاديه اروپا پذيرفت كه 40 نفر از آنها را در خاك خود پذيرش كند. بسياري از آنها آنقدر تحصيلكرده و ماهر بودند كه بتوانند با سازمان‌هاي بين‌المللي حاضر در افغانستان در طول بيست سال گذشته كار كنند. در نهايت همين ارتباطات بود كه موجب شد آنها بتوانند راه‌شان را به خارج از افغانستان باز كنند. آنها درست در نقطه مقابل ده‌ها هزار نفر ديگر از هموطنان خود ايستاده‌اند كه طي سال‌هاي گذشته كشورشان را ترك كرده و به اروپا رفته‌اند. بعضي قاچاقي وارد اروپا شدند و بعضي هم پاي پياده هزاران كيلومتر را طي كردهاند تا به مرزهاي اروپا برسند و برخي هم خطر زدن به آب دريا را به جان خريده‌اند تا بتوانند بر خاك اروپا قدم بگذارند. به گفته دفتر حمايت از پناهجويان اتحاديه اروپا، از زمان به قدرت رسيدن طالبان در افغانستان، افغان‌ها بيشترين درخواست پناهندگي را در كشورهاي اتحاديه اروپا ثبت كردهاند. اما حتي قبل از سال گذشته، افغان‌ها مدام در گروه‌هاي بزرگ مسيرشان را براي پناهندگي در كشورهاي اروپايي باز مي‌كردند. سال‌هاست كه آنها در صف‌هاي پذيرش پناهجويان در آخر صف قرار مي‌گيرند. درخواست‌هاي آنها به نفع پناهجوياني كه از درگيري‌هاي شديدتر نظير جنگ سوريه گريخته‌اند، رد مي‌شود. افغان‌ها و عراقي‌ها هر دو از جنگ‌هايي مي‌گريزند كه كشورهاي غربي به پا كردهاند و با مشكلات مشابهي در روند پذيرش درخواست‌هاي پناهندگي‌شان روبه‌رو هستند. كاميلا لاكوز، كارشناس انستيتو سياست‌هاي مهاجرتي در بروگل كه سال‌ها در افغانستان كار كرده است، مي‌گويد: « اتحاديه اروپا سعي مي‌كند بين كساني كه از طرق قانوني وارد اروپا شده و درخواست پناهندگي داده‌اند با كساني كه از طرق ناامن و غيرقانوني پاي‌شان به اروپا رسيده تمايز قائل شود و با گروه دوم معمولا برخورد خوبي نمي‌شود. اين سياست دوگانگي رفتارهاي اروپا را برجسته مي‌كند.» در هر صورت رسيدن هزاران پناهجوي افغان كه از كابل گريخته‌اند بار ديگر سياست‌هاي مهاجرتي اروپا را زير ذره‌بين منتقدان قرار داده است. موضوع اين است كه مسيرهاي رسيدن به اروپا به روي اكثريت قريب به اتفاق پناهجويان بسته شده است. به همين دليل است كه هزاران نفر از اين افراد ترجيح مي‌دهند از مسيرهاي خطرناك و پرهزينه نظير قاچاق شدن به اروپا، راه‌شان را باز كنند. به‌طور طبيعي تنها درخواست نيمي از افغان‌ها براي پناهندگي در كشورهاي اروپايي پذيرفته مي‌شود. اين نرخ پذيرش در آخرين ماه سال 2021، 91 درصد رشد داشته است، چراكه روند پذيرش در اتحاديه اروپا به واسطه تسهيل روند‌هاي اداري سرعت يافته بود.
دولت هلند كه هنوز در افغانستان حضور نظامي دارد، به سرعت درخواست 2 هزار پناهجوي افغان كه قصد ترك كشورشان را داشتند، پذيرفت اما در عمل پذيرش همه افغان‌هايي كه به صورت غيرقانوني وارد هلند شده بودند را متوقف كرد. حالا شهر آتن در يونان پذيرايي 170 پناهجوي زن افغان و خانواده‌هاي‌شان است. پناهجوياني كه هر كدام براي خودشان نام و نشان و اعتباري دارند. يك‌سوم نمايندگان زن مجلس افغانستان در ميان اين 170 نفر هستند. آنها با پروازهاي سازمان‌هاي خيريه به آتن رسيده‌اند و به زودي در آلمان و درگير كشورهاي ثروتمند اروپايي اسكان داده مي‌شوند. آنها در ساختمان شبكه مليسا كه سازماني غيردولتي در مركز آتن است كه از پناهجويان زن حمايت مي‌كند گردهم آمده‌اند. مليسا نيازهاي روزانه آنها را برآورده مي‌كند و مكاني براي گفت‌وگو در اختيار آنها قرار مي‌دهد. اين شبكه همچنين كمك‌هاي حقوقي و قانوني ارايه كرده و كارگاه‌هاي روانشناختي و سلامت روان براي پناهجويان برگزار مي‌كند. تاليا پورتوكالوگلو، كارشناس سلامت روان مركز مليسا مي‌گويد: «بين شيوه پناهندگي اين زنان و تجربه ساير پناهندگان تفاوت معناداري وجود دارد. آنها هم حامل درد و ترسي هستند كه در تمام زناني كه اينجا با آنها كار مي‌كنيم، مي‌بينيم. اما چيزي كه آنها را از ديگر پناهجويان متفاوت مي‌كند، اين است كه آنها براي هدفي به اينجا آمده‌اند و همين هدف به آنها كمك مي‌كند كه معناي زندگي‌شان را دريابند.» نمايندگان پناهجو تلاش مي‌كنند تا در آتن سازماني در تبعيدي ايجاد كرده تا از حقوق زنان افغان دفاع كنند و از اين طريق هويت خود را حفظ كرده و زندگي هدفمندي داشته باشند. شكوفه نوروزي كه جوان‌ترين زن نماينده در مجلس افغانستان بود و در سال 2019 از ايالت هلمند به مجلس راه يافت، مي‌گويد: «من به مردمي فكر مي‌كنم كه آمدند و به من راي دادند.» او مي‌گويد از اينكه از كشورش گريخته احساس گناه مي‌كند، چراكه كساني كه به او راي دادند هنوز در افغانستان مانده‌اند و با ظلم طالبان و گرسنگي دست و پنجه نرم مي‌كنند. نظيفه يوسفي‌بيك نماينده زن ديگري است كه از ايالت تخار به مجلس راه يافته. او مي‌گويد: «يك سياستمدار بايد در زمان جنگ در كنار مردمش باشد. حالا ما در اروپا هستيم. ما امنيت داريم اما نگران مردم افغانستان هستيم.» در حالي كه اخراج افغان‌ها از اتحاديه اروپا در ماه‌هاي اخير به شكل گسترده‌اي متوقف شده اما اين اتحاديه تلاش كرده تا افغان‌هاي عادي را از آمدن به اروپا منصرف كند و صدها ميليون دلار به كشورهاي همسايه براي ميزباني از پناهجويان فراري پرداخت كرده تا آنها را از حركت به سمت اروپا باز دارند. كارگاريتيس شيناس، يكي از مقامات ارشد كميسيون اروپا در تاريخ 15 آگوست (يعني روز سقوط كابل به دست طالبان) سال 2021 در مصاحبه‌اي با روزنامه لا استامپا چاپ ايتاليا گفته بود: «مرزهاي اروپا به روي كساني كه از خشونت و جنگ مي‌گريزند، باز مي‌ماند.» البته او اين نكته را نيز افزود كه «بايد واضح بگويم كه ما فقط كساني را مي‌پذيريم كه حقيقتا نياز به محافظت داشته باشند. كساني كه به‌طور غيرقانوني از مرزهاي اروپا رد مي‌شوند به كشورهاي‌شان بازگردانده خواهند شد.» نه تنها افغان‌ها و ساير پناهجويان در اروپا با انتظارهاي طولاني و شانس كم براي به دست آوردن حمايت روبه‌رو هستند، بلكه به‌طور فزاينده‌اي با خشونت بي‌رويه و اخراج غيرقانوني در مرزهاي اروپا روبه‌رو هستند به‌طوري كه در همان گام نخست اين رفتارها موجب مي‌شود كه آنها نتوانند درخواست پناهندگي‌شان را ثبت كنند.
در اوايل سپتامبر، تنها دو هفته پس از سقوط كابل و در حالي كه همدردي جهانيان با افغان‌ها به اوج خود رسيد، مرزبانان يوناني گروه بزرگي از پناهجويان از جمله افغان‌ها را با خشونت اخراج كرده و به خاك تركيه برگرداندند. در ميان آنها يك تبعه قانوني ايتاليا با اصالت افغاني بود كه در يونان كار مي‌كرد و براي Frontex، آژانس مرزي اتحاديه اروپا مشغول فعاليت بود و توسط همان مرزباناني كه در آنجا حضور داشت، با يك پناهجو اشتباه گرفته شده بود.
بيشتر افغان‌ها از طريق آسيا به تركيه سفر مي‌كنند و با سپردن خود به دست قاچاقچياني كه آنها را براي عبور از درياي اژه بر قايق‌هاي ناامن سوار مي‌كنند، به يونان مي‌رسند. اگر آنها موفق به ارايه درخواست‌هاي پناهندگي شوند، بايد سال‌ها در بلاتكليفي قانوني و وضعيت بد مالي منتظر بمانند تا درخواست‌هاي‌شان بررسي شود. اين داستان دقيقا تجربه، كريمه گنجي، يك زن پناهجوي افغان در شبكه مليسا بوده است كه براي كمك به گروه‌هاي تازه وارد پناهجو در آتن مشغول فعاليت است. گنجي مترجم زبان فارسي است. او در سال 2016 پس از يك سفر زميني طولاني در اواسط زمستان و پس از عبور از كوه‌ها و رودخانه‌ها به همراه دو فرزند 3 و 9 ساله خود به يونان رسيد. در پنج سال گذشته در آتن، انگليسي و يوناني را آموخته و در يك دانشگاه ثبت‌نام كرده است. اما درخواست پناهندگي او همچنان در دست بررسي است. گنجي مي‌گويد كه او با گروه زنان مشهور افغان كه در آتن هستند همدردي مي‌كند، اما افغان‌هاي ديگر و پناهجويان ديگري هم سزاوار حمايت هستند. گنجي در حالي كه اشك‌هايش سرازير است، مي‌گويد: «آنها از جنگ و خونريزي گريخته و نجات يافته‌اند. من آنها را سياستمدار نمي‌دانم. آنها تنها گروهي كوچك از افراد بي‌گناه افغانستان هستند كه به كمك نياز دارند.»