هفته شلوغ ديپلماسي درباره بحران اوكراين؛ مكرون به مسكو رفت، شولتز به واشنگتن
بدون انتظار براي نتيجه
محمدحسين لطف‌الهي
درست در زماني كه بحران اوكراين به حساس‌ترين مرحله خود رسيده است، جو بايدن رييس‌جمهور ايالات متحده روز دوشنبه با اولاف شولتز، صدراعظم جديد آلمان ديدار كرد؛ مردي كه ترديدهاي زيادي درباره تمايل او به ايستادن در مقابل اقدامات روسيه وجود دارد.
تلاش‌ها براي دستيابي به راه‌حلي ديپلماتيك در ماجراي اوكراين يا آماده‌سازي يك بديل قابل اعتنا در صورت آغاز جنگ نظامي ميان مسكو و كي‌يف افزايش يافته است. روز دوشنبه همزمان با سفر صدراعظم آلمان به ايالات متحده براي ديدار با جو بايدن رييس‌جمهور ايالات متحده، امانوئل مكرون رييس‌جمهور فرانسه نيز عازم مسكو شد تا ولاديمير پوتين، همتاي روس خود را راضي كند در مسير كاهش تنش‌ها گام بردارد. هرچند برخي كارشناسان اميدوار به نظر مي‌رسيدند كه افزايش تحركات ديپلماتيك، بتواند به نتيجه‌اي مثبت ختم شود اما سياستمداران چندان به اين مساله اميدوار نبودند و از همان ابتدا تاكيد داشتند كه نبايد اميد زيادي به نتايج اين نشست‌ها داشت. دميتري پسكوف، سخنگوي كاخ كرملين صبح روز دوشنبه درباره سفر مكرون به روسيه و ديدار او با ولاديمير پوتين گفته بود: «نبايد از اين ديدار انتظار گشايش‌هاي ويژه‌اي را درباره مساله اوكراين داشت.»
در روزهاي اخير مقام‌هاي ارشد ايالات متحده گزارشي را دراختيار رسانه‌ها قرار داده‌اند كه براساس آن، ارزيابي كاخ سفيد اين است كه روسيه حدود ۷۰درصد از قدرت نظامي‌اي كه گمان مي‌رود براي يك حمله تمام عيار به اوكراين نياز داشته باشد، دراختيار دارد و در حال ارسال گروه‌هاي تاكتيكي بيشتر به مرز با اين همسايه خود است. به گزارش رويترز، يك مقام امريكايي گفته است «اگر روسيه به كي‌يف، پايتخت اوكراين حمله كند، سقوط آن تنها چند روز زمان نياز دارد و يك تهاجم تمام عيار موجب وارد آمدن تلفات زيادي خواهد شد.» به گفته او، برآوردهاي امريكا نشان مي‌دهد كه اوكراين ممكن است بين 5 هزار تا ۲۵ هزار تلفات نيرو داشته باشد، درحالي كه تلفات نظاميان روس ممكن است بين 3 هزار تا ۱۰ هزار نفر باشد و تلفات غيرنظاميان هم بين ۲۵ هزار تا ۵۰ هزار ارزيابي مي‌شود.
پسكوف روز گذشته در واكنش به اين اظهارات گفت كه مقام‌هاي امريكايي و اروپايي حاضر به پذيرش خواسته‌هاي امنيتي روسيه نيستند و در عوض ترجيح مي‌دهند درباره موضوع بي‌پايه و اساسي مثل حمله روسيه به اوكراين سخن‌پردازي كنند.» او تاكيد كرد: «ما هر روز از رهبران غربي مي‌شنويم و در بيانيه‌هاي آنها درباره اين مساله مي‌خوانيم؛ مسوول ايجاد فضاي تنش‌آلود فعلي آنها هستند.» اين صحبت‌ها درحالي ازسوي سخنگوي كاخ كرملين مطرح شد كه همزمان رييس‌جمهور اوكراين نيز مي‌كوشد تا فضاي رسانه‌اي را از پرداختن بيش از حد و بدون شواهد درخصوص «قريب‌الوقوع بودن حمله نظامي روسيه به اوكراين» دور كند.
در چنين شرايطي اولاف شولتز، صدراعظم جديد آلمان كه در ماه دسامبر و پس از پيروزي حزبش در انتخابات توانست جايگزين آنگلا مركل شود، براي اولين‌بار عازم ايالات متحده شده تا با جو بايدن ديدار كند. شولتز در حال حاضر از سوي ايالات متحده، اوكراين و برخي اعضاي اروپايي پيمان ناتو تحت فشار است و آنها معتقدند واكنش خنثي آلمان به اقدام تهاجمي روسيه باعث شده تا از نگراني‌هاي مسكو درباره تبعات حمله نظامي به اوكراين كاسته شود. آلمان در هفته‌هاي اخير حاضر نشد تسليحات پيشرفته ارتش خود را دراختيار اوكرايني‌ها قرار دهد و همزمان از اعزام نيروهاي بيشتر در قالب ناتو به شرق اروپا خودداري كرد. آلماني‌ها همچنين با اعمال تحريم‌هاي گسترده و فلج‌كننده عليه روسيه در صورت تهاجم به اوكراين مخالفت كرده‌اند. برلين بزرگ‌ترين شريك تجاري مسكو در اروپا به حساب مي‌آيد.
شولتز اتهام كم‌كاري در برابر تهديد روسيه را قبول ندارد. او روز يكشنبه در مصاحبه با روزنامه واشنگتن‌پست گفت: «واقعيت اين است كه در تمام اروپا، آلمان بزرگ‌ترين شريك ناتو است و بيشترين هزينه را در ميان كشورهاي اروپايي عضو ناتو صرف اين ائتلاف دفاعي مي‌كند. همزمان آلمان بزرگ‌ترين حمايتگر اقتصادي اوكراين است و ناديده گرفتن اين مسائل باعث مي‌شود واقعيت ناديده گرفته شود.»
شولتز درخصوص اقدام احتمالي دولت آلمان در متوقف كردن روند راه‌اندازي خط لوله انتقال گاز نورد استريم ۲ در پاسخ به حمله‌اي از جانب روسيه به اوكراين گفت: ما آماده‌ايم كه با همراهي متحدان خود تمام اقدامات لازم را انجام دهيم. ما يك توافق بسيار واضح با دولت امريكا در مورد ترانزيت گاز و حاكميت انرژي در اروپا داريم. ما قبلا نيز توافق كرديم كه از اوكراين حمايت خواهيم كرد و در قبال ترانزيت گاز از طريق اوكراين به‌شدت مبارزه خواهيم كرد و اگر اين انتقال گاز به خطر بيفتد، اقدام ما بسيار قوي خواهد بود. همچنين، كاملا واضح است كه در چنين شرايطي همه گزينه‌ها روي ميز است. لطفا درك كنيد كه من نمي‌توانم وارد جزييات شوم، اما پاسخ ما با اتحاد و قاطع خواهد بود.
جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور ايالات متحده روز يكشنبه در گفت‌وگو با شبكه خبري ان‌بي‌سي درباره سرنوشت پروژه نورد استريم 2 گفته بود: «اگر روسيه به اوكراين حمله كند، بي‌هيچ ترديدي پيشرفت پروژه نورد استريم 2 متوقف خواهد شد.» دولت ايالات متحده پيش از بحراني شدن شرايط در مرز روسيه و اوكراين در توافق با آلمان با معافيت تحريم‌ها عليه پروژه نورد استريم موافقت كرده بود.
سي‌ان‌ان روز دوشنبه نوشت: «بايدن تمايل دارد غرب واكنشي يكپارچه به اقدامات روسيه داشته باشد. بيشتر زمان ديدارهاي او با رهبران اروپايي نيز به بحث درباره همين مساله مي‌گذرد و بايدن در گفت‌وگو با شولتز تلاش خواهد كرد تا دو كشور به موضعي واحد درخصوص بسته تحريمي عليه روسيه در صورت تهاجم اين كشور به اوكراين، دست پيدا كنند.» به نوشته اين خبرگزاري، مقام‌هاي امريكايي همچنين پس از شكست خوردن ديپلماسي مستقيم ميان مسكو و واشنگتن از تلاش‌هاي ديپلماتيك اروپا به ويژه فرانسه و آلمان براي برقراري ثبات و آرامش در مرزهاي روسيه و اوكراين حمايت مي‌كنند.
از سوي ديگر، روز دوشنبه امانوئل مكرون رييس‌جمهور فرانسه نيز راهي مسكو شد تا با همتاي روس خود ديدار كند. مكرون كه در نبود چهره‌اي نظير مركل مي‌خواهد ابتكار عمل را در حوزه سياست خارجي اروپا به دست بگيرد در هفته‌هاي اخير تلاش زيادي كرد تا در مساله اوكراين بتواند نقش‌آفريني مثبتي داشته باشد. تنها در هفته گذشته او چندين‌بار با ولاديمير پوتين و دست‌كم سه بار با جو بايدن به صورت تلفني گفت‌وگو كرده بود و پس از ديدار با پوتين، روز سه‌شنبه قرار است به كي‌يف سفر كند.
واشنگتن پست به نقل از منابع ديپلماتيك اروپايي نوشته است هدف اصلي مكرون و كشورهاي اروپايي، احياي توافق 2015 موسوم به مينسك است كه براي پايان دادن به جنگ ميان جدايي‌طلباني كه از سوي روسيه حمايت مي‌شوند و اوكراين و با ابتكار فرانسه و آلمان به وجود آمد. ولاديمير پوتين نيز طي تماس‌هايش با رهبران اروپايي خواستار اجراي اين توافق شده بود و تاكيد داشت اوكراين بايد به دو منطقه‌اي كه در آنها جنگ ميان جدايي‌طلبان طرفدار روسيه و ارتش اوكراين در جريان است خودمختاري اعطا كند.
اوكرايني‌ها اما با اين مساله مخالفند و نگرانند تمايل اروپا به فروكاستن از سطح تنش‌ها به هر قيمتي، منجر به ناديده گرفته شدن منافع كي‌يف شود. الكسي دانيلوف، رييس شوراي امنيت اوكراين هفته گذشته اين مساله را يادآور شد و به كشورهاي غربي هشدار داد «اگر غرب، اوكراين را مجبور كند تا شرايط مدنظر روسيه براي توافق را بپذيرد، اين اتفاق جرقه هرج و مرج و ناآرامي در اوكراين خواهد شد و با به دردسر افتادن كي‌يف، اين مسكو خواهد بود كه از شرايط بهره خواهد برد.»
مكرون برخلاف روس‌ها اظهار مي‌كند كه نسبت به سياستي كه پاريس درباره مساله اوكراين اتخاذ كرده خوش‌بين است. او روز دوشنبه پس از رسيدن به مسكو به خبرنگاران گفت: «به معجزه فكر نمي‌كند اما نگاه خوش‌بينانه مسوولانه‌اي به روند ديپلماتيك موجود دارد.»
روزنامه تايمز چاپ انگليس نيز گزارش كرد، وزير خارجه انگليس قرار است روز پنجشنبه ۱۰ فوريه ۲۰۲۲ به روسيه سفر كند. اين روزنامه همچنين نوشت، اين سفر از سوي ليز تراس وزير خارجه انگليس به روسيه با هدف كاهش تنش‌هاي
پيش آمده بر سر اوكراين صورت مي‌گيرد. وزارت خارجه روسيه هنوز به اين گزارش واكنشي نشان نداده و گفته كه احتمال چنين سفري اكنون در حال بررسي است. ماه گذشته ميلادي دولت لندن اعلام كرده بود كه بوريس جانسون، نخست‌وزير انگليس از تراس خواسته بود تا براي گفت‌وگو به روسيه سفر كند. اوايل ماه جاري ميلادي تراس نيز اعلام كرد كه تست كرونايش مثبت شده و اين سفر را به تعويق انداخت.
در ميان كشورهاي اروپايي، بريتانيا از جمله كشورهايي است كه سخت‌ترين مواضع را عليه روسيه اتخاذ كرده و همگام با امريكا از سياست اعمال تحريم‌هاي گسترده عليه مسكو در صورت تهاجم به اوكراين، حمايت مي‌كند.