نگاهي به انتظارها از مذاكرات وين
وقتي همه ناگزير از توافق هستند
ولي نصر: واشنگتن بايد توانايي خود را بسنجد نه تهران
سارا معصومي
هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران، ايالات متحده و 1+4 در ادامه هشتمين دور مذاكرات براي احياي برجام به وين بازگشته‌اند و به نظر مي‌رسد كه انتظارها از اين دور از مذاكرات متفاوت از رايزني‌هايي است كه در 10 ماه گذشته در پايتخت اتريش براي بازگشت اعضاي اوليه توافق به اجراي صحيح آن وجود داشت. در حالي كه منابع آگاه ايراني مي‌گويند تهران تصميم‌هاي سياسي خود را گرفته و با دست پر به وين بازگشته است، در واشنگتن روايت ديگري در جريان است و مقام‌هاي متعدد درگير اين پرونده از سخنگوهاي كاخ سفيد و وزارت خارجه تا رييس هيات مذاكره‌كننده و وزير خارجه يكصدا خواهان انعطاف بيشتر از سوي تهران هستند. همزمان فضاي خوش‌بيني كه پس از پايان دور پيشين رايزني‌ها به وجود آمد جو مثبت به نفع توافق را بيش از پيش پررنگ كرده است. در اين ميان بسياري از تحليلگران و كارشناسان حوزه سياست خارجي معتقدند كه هرچند در مذاكراتي از اين جنس نمي‌توان با قطعيت از شكست يا پيروزي تا دقايق نهايي شدن يكي از اين دو سناريو سخن گفت اما مذاكرات براي احياي برجام به مرحله پاياني خود رسيده و نتيجه اين دور يا حصول توافق خواهد بود يا ورود پرونده مذاكرات به يك مرحله بحراني.
به عنوان نمونه ولي نصر، تحليلگر ارشد حوزه سياست خارجي و استاد روابط بين‌الملل همزمان با ازسرگيري مذاكرات در وين در گفت‌وگو با شبكه امريكايي سي‌ان‌ان درباره تبعات عدم توافق مي‌گويد: «يكي از خطرها يك تنش ديگر در خاورميانه است كه دولت مستقر در واشنگتن نمي‌تواند از عهده تبعات آن برآيد، چراكه فعلا شديدا درگير پرونده اختلاف با روسيه در اوكراين است. هچنين اگر اين مذاكرات به توافق منتهي نشود ايران با تشديد تحريم‌ها عليه خود و همچنين تشديد بحران در منطقه روبه‌رو خواهد بود. تبعات شكست در مذاكرات هم بي‌ثباتي در منطقه خاورميانه خواهد بود. در چند هفته اخير ما شاهد هدف قرار گرفتن ابوظبي در امارات متحده عربي توسط حوثي‌ها بوديم و همزمان تشديد تنش مي‌تواند اوضاع را در عراق هم پيچيده كند.»
ولي نصر در ادامه اين گفت‌وگو با اشاره به اينكه به نتيجه مذاكرات خوش‌بين است، گفت: «به نظر من هر دو طرف به پيروزي اين مذاكرات و رسيدن به يك توافق نياز دارند. ايران در اين مذاكرات تلاش مي‌كند از برنامه هسته‌اي خود به عنوان ابزاري براي رسيدن به رفع تحريم استفاده كند و الان هم دست تهران در اين حوزه پر است. ايالات متحده هم به هيچ‌وجه به دنبال بحران اساسي ديگري در خاورميانه و جنگ با ايران نيست و بيشتر به دنبال اين است كه بر پرونده‌هاي چين و روسيه تمركز كرده و از حجم تنش در منطقه بكاهد. در حال حاضر هر دو طرف اراده سياسي براي رسيدن به توافق را دارند اما مشكل اينجاست كه چگونه به اين توافق دست پيدا كنند. به نظر من همه به اين نتيجه رسيده‌اند كه در بهترين حالت هم عمر توافق با تهران كوتاه خواهد بود، چراكه اين توافقي است كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده از آن خارج شد و همزمان قانع كردن ساختار سياسي در واشنگتن به اجرايي كردن دوباره اين توافق آسان نيست و بسياري از سياستمداران امريكايي خواهان رسيدن به توافق بهتري با ايران هستند. در اين سوي ميدان نيز ايراني‌ها تضمين مي‌خواهند كه ايالات متحده تحريم‌ها را بردارد و همزمان اين رفع تحريم هم ادامه پيدا كند. بنابراين مي‌توان گفت كه توافق ممكن است اما در اين قبيل مذاكرات در لحظه آخر شكست كل پروسه هم ممكن است.» ولي نصر در ادامه اين گفت‌وگو با اشاره به اينكه اجراي دوباره برجام از تبعات كمتري براي ايالات متحده نسبت به ادامه سياست فشار حداكثري برخوردار است، گفت:«حتي كساني كه در واشنگتن مخالف برجام هستند نيز به اين نتيجه رسيده‌اند كه در نتيجه سياست فشار حداكثري، برنامه هسته‌اي ايران اكنون توسعه پيدا كرده است. همزمان دولت جو بايدن دايما تكرار مي‌كند كه اين ايران است كه بايد تصميم سخت خود را بگيرد اما اين دقيقا برعكس است و اين به ايالات متحده بستگي دارد كه تصميم بگيرد آيا مي‌خواهد يا مي‌تواند توافقي را امضا كرده و به آن پايبند هم بماند؟ چراكه شما مي‌توانيد در وين توافق كنيد اما اگر مخالفت‌ها با آن در واشنگتن بسيار جدي باشد يا تحريم‌ها برداشته نشوند به راحتي از هم فرو مي‌پاشد.»
نصر با تاكيد بر اينكه امكان شكست مذاكرات وجود دارد، مي‌گويد: «تبعات اين شكست براي ايران، ايالات متحده و منطقه فاجعه‌بار خواهد بود. گزينه‌هاي بعدي يا پلن بي مي‌تواند جنگ باشد كه هيچ كس در منطقه و امريكا كه به تازگي از افغانستان عقب‌نشيني كرده به دنبال آن نيست يا تحريم‌هاي بيشتر عليه ايران كه مي‌تواند به مقابله به مثل تهران منتهي شود. پيش از اين نيز ما شاهد تنش‌هايي در عربستان و امارات و همچنين هدف قرار گرفتن نفتكش‌ها در منطقه خليج فارس بوديم. هيچ كس نمي‌خواهد به گزينه جايگزين توافق فكر كند.» به گزارش «اعتماد»، دور جديد رايزني‌ها در وين در حالي از روز سه‌شنبه آغاز شده كه به نظر مي‌رسد تعداد اختلاف‌هاي باقيمانده يا به اصطلاح پرانتزهاي متن در باز به كمتر از انگشتان يك دست رسيده است. يك منبع نزديك به هيات مذاكره‌كننده در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد: «در حوزه راستي‌آزمايي و تضمين‌ها پيشرفت‌هاي قابل ملاحظه‌اي حاصل شده و در دو حوزه رفع تحريم‌ها و اقدامات هسته‌اي به تصميمات سياسي نياز است. در مجموع، چارچوب و تصوير توافق نهايي اكنون مشخص است.» ايران در نتيجه پايان دادن به اجراي تعهدات هسته‌اي مشخصا در چند حوزه درصد غني‌سازي، حجم مواد انباشت‌شده و نسل سانتريفيوژها به پيشرفت‌هايي دست يافته كه از كف تعهدات داده‌شده در برجام فاصله بسيار دارد. تهران در برخي از اين حوزه‌ها مي‌تواند با استفاده از ابتكارهايي كه پيش از اين در برجام تعريف شده بود نظير صادرات مواد انباشته شده به خارج از كشور به كف تعهدات برجامي بازگردد، اما مشخصا در مورد نسل‌هاي سانتريفيوژهاي پيشرفته اين بازگشت ممكن نيست و دو طرف بايد به راهكار مرضي‌الطرفيني مانند جداسازي اين ماشين‌ها و نگهداري آنها در داخل خاك ايران تحت نظارت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي رسيد.
به گزارش «اعتماد»، ايران با توجه به تجربه خروج ايالات متحده از برجام و در نظر گرفتن فضاي ناامني كه در حال حاضر پيرامون احياي توافق در واشنگتن وجود دارد، تاكيد دارد كه رفع موثر تحريم‌ها كمترين مطالبه در اين مذاكرات است. اين نكته در گفت‌وگوهاي اخير وزير خارجه ايران با وزراي خارجه چين و روسيه همزمان با از سرگيري رايزني‌ها در وين هم مشهود بود. اميرعبداللهيان در گفت‌وگو با سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه با اشاره به اينكه جمهوري اسلامي ايران آماده رسيدن به توافق خوب در اسرع وقت است، افزود: اما بدون واقع‌بيني طرف غربي و اقدامات ملموس و واقعي آنها، سرعت پيشرفت در مذاكرات حاصل نخواهد شد. لغو موثر تحريم‌ها موضوع بسيار مهمي است.
شوراي آتلانتيك در تازه‌ترين گزارش درباره مذاكرات براي احياي برجام در وين ادعا كرده كه دولت جديد در تهران از موضع سختگيرانه اوليه در رايزني‌هاي هسته‌اي عقب نشسته است. در اين مطلب سه انگيزه براي اثبات اين ادعا مطرح شده است: 1. نياز ايران به رفع تحريم و نه تشديد آن در صورت شكست مذاكرات، 2. وجود اراده سياسي در دولت ايالات متحده براي حصول توافق و 3. بيم تشديد بحران ميان ايران و ايالات متحده در عراق و راه افتادن موجي از تنش كه مطلوب هيچ كدام نيست.
در بخش‌هايي از اين گزارش آمده است كه ايران در پشت ميز مذاكره از برخي خواسته‌هاي پيشين هم عقب‌نشيني كرده است. خواسته‌هايي مانند رفع تمام تحريم‌هايي كه دولت دونالد ترامپ عليه ايران وضع كرده بود يا مخالفت كامل با مذاكره با هيات امريكايي در وين. به گزارش «اعتماد»، قريب به سه هفته پيش حسين اميرعبداللهيان وزير خارجه ايران اعلام كرد كه اگر ديدار با امريكايي‌ها براي رسيدن به يك توافق خوب و با ضمانت بالا لازم باشد ايران از انجام آن سرباز نخواهد زد. اين سخنان وزير خارجه چندي پس از سخنان رهبري بود كه در آن مذاكره موردي با دشمن را نشانه تسليم ندانسته بودند. شوراي آتلانتيك در ادامه اين گزارش مي‌نويسد كه اقدام‌هاي مثبت ايران از سوي بسياري از كارشناسان اين حوزه به نشانه‌هاي قوي از سمت ايران براي بازگشت به اجراي برجام حتي در سايه انعطاف نشان دادن نسبت به گذشته تعبير شده است. اختلاف در فضاي سياسي ايران براي مذاكره مستقيم با امريكا يكي از سوژه‌هايي است كه نظر نويسندگان اين مطلب براي شوراي آتلانتيك را به خود جلب كرده است: «رسانه‌ها و چهره‌هاي اصولگرا در ايران نسبت به مذاكره مستقيم تهران و واشنگتن واكنش‌هاي متفاوت و متناقضي داشته‌اند. در حالي كه اعضاي كميسيون امنيت ملي و روابط خارجي اعلام كرده‌اند كه از چنين گفت‌وگوهايي حمايت مي‌كنند اما ساير چهره‌هاي تندرو‌تر مخالفت خود را با اين ايده اعلام كرده‌اند. با اين وجود درباره فضاي كلي پيرامون مذاكرات وين در تهران مي‌توان گفت كه هسته‌هاي اصلي قدرت معتقدند كه احتمال رسيدن به توافق بسيار زياد است و اگر گفت‌وگوها به شكست منتهي شود اين تقصير ايالات متحده خواهد بود.» به نظر مي‌رسد كه همچنان اصلي‌ترين پرسش در ايران كه پاسخ به آن هم آسان نيست، اين باشد كه اگر در سال 2024 در ايالات متحده مجددا دونالد ترامپ يا فردي مانند او پيروز ميدان انتخابات شود، چه تضميني وجود دارد كه امريكا دوباره از توافق خارج نشود.
واشنگتن: براي بازگشت به برجام با كنگره تعامل مي‌كنيم
جالينا پورتر، معاون سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا در كنفرانس خبري خود درباره نحوه پايبندي دولت «جو بايدن» به مفاد يكي از قوانين كنگره به نام «اينارا» (قانون بررسي توافق هسته‌اي ايران) كه از نگاه تحليلگران يكي از موانع اصلي واشنگتن براي بازگشت به برجام محسوب مي‌شود، توضيحاتي ارايه كرد. به گزارش خبرگزاري فارس، او در واكنش به سوالي درباره نامه ۳۳ سناتور جمهوري‌خواه خطاب به بايدن مبني بر سنگ‌اندازي در اجراي هر توافقي با ايران در صورتي كه آن توافق به بررسي و تاييد كنگره نرسد، گفت: فرستاده ويژه (رابرت) مالي همچنان به اعضاي كنگره حتي از راه دور اطلاع‌رساني مي‌كند. اما آنچه من به‌طور دقيق‌تر مي‌گويم، اين است كه دولت حقايق و همچنين شرايط هرگونه بازگشت ايالات متحده به برجام را براي تعيين دلالت‌هاي قانوني كه (موارد) تحت (قانون) اينارا را (INARA) هم شامل مي‌شود، به دقت بررسي خواهد كرد. ما متعهد به تحقق الزامات اينارا هستيم. رييس‌جمهور معتقد است كه رويكرد دوحزبي در قبال ايران قوي‌ترين راه براي حفاظت از منافع ايالات متحده در درازمدت است و مقامات دولت در همه سطوح با اعضاي كنگره و همچنين كاركنان آنها براي بحث در خصوص رويكرد ما در قبال ايران تماس داشته‌اند. همان‌طور كه سياست (ما) در قبال ايران به جلو مي‌رود، مالي فرستاده ويژه عميقا متعهد به ادامه تعامل نزديك با كنگره به شيوه‌اي دوحزبي است