فرانسه در گرداب درگيري‌هاي مسكو و غرب
ابوالقاسم دلفي
در شرايطي كه ظواهر امر، تحليل‌هاي رسانه‌اي و افكار عمومي، ناظر بر شرايط قبل از بروز جنگ در اوكراين است و به‌رغم گردهمايي‌ها و نشست‌هاي متعدد دو ماه گذشته در سطوح مختلف بين روسيه، ايالات متحده و هم‌پيمانان غرب كه ظاهرا به هدف دستيابي به راه‌حل مسالمت آميز براي بحران اوكراين و كاهش تخاصمات مسكو - واشنگتن تشكيل شده، فرانسه و امانوئل ماكرون، رييس‌جمهور اين كشور با توسل به ظرفيت رياست دوره‌اي EU كه در شش‌ماهه اول سال 2022 عهده‌دار است اقدام به ميانجيگري در بحراني كرده كه تعرض به امنيت اروپا مي‌تواند يكي از نتايج آن باشد.
اگرچه تاكنون اعلام مواضح طرفين درگير يعني ايالات متحده و هم‌پيمانان غربي آن از يك‌سو و روسيه در طرف ديگر، كمتر آشتي‌جويانه بوده است، ليكن برگزاري چنين گردهمايي‌هايي براي گفتوگوهاي مستقيم بين امريكا و روسيه نمي‌تواند ناظر بر تمايل طرفين براي رسيدن به شرايط پيش از جنگ باشد. امانوئل ماكرون كه در سال انتخابات رياست‌جمهوري فرانسه قرار دارد و با شرايطي شبيه جوبايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده براي انتخابات ميان دوره‌اي كنگره امريكا روبه‌رواست، پس از چندين دور گفت‌وگوي تلفني با پوتين در مورد اوكراين، هماهنگي با هم‌پيمانان خود در ناتو و گفت‌وگوي تلفني با بايدن و بوريس جانسون، نخست‌وزير انگليس عازم مسكو شد و در ديداري كاملا غيرديپلماتيك و در فضايي آكنده از سردي و بي‌ميلي پوتين، در كرملين و پشت ميز بيضي‌شكل و با فاصله چندين متري و بدون انعكاس آن چناني رسانه‌اي، با رييس‌جمهور روسيه به گفت‌وگو نشست. سفر ميانجيگرانه آقاي ماكرون به مسكو كه بازتاب نااميد‌كننده‌اي در افكار عمومي فرانسه داشت در شرايطي انجام شد كه هفته قبل در فضايي كاملا يادآور دوران جنگ سرد، شوراي امنيت سازمان ملل متحد ناظر رد و بدل شدن اظهارات بسيار تند و تهديدآميزي از سوي نمايندگان ايالات متحده و هم‌پيمانان غربي واشنگتن و نماينده روسيه عليه يكديگر بود كه تصويري از دوران‌هاي نه چندان دور درگيري‌هاي اتحاد جماهير شوروي و ايالات متحده در فضاي بين‌المللي را تداعي مي‌كرد. جلسه يادشده شوراي امنيت كه به درخواست ايالات متحده و با استدلال تهديد صلح جهاني از طرف روسيه تشكيل شده بود منتج به نتيجه روشني در زمينه سلسله‌گفت‌وگو‌هاي سياسي هفته‌هاي اخير مسكو و هم‌پيمانان غربي ايالات متحده از جمله ناتو در خصوص اوكراين نشد. ايالات متحده در حاشيه اجلاس شوراي امنيت تلاش‌هاي بسياري به عمل آورد كه موضوع تحريم‌هاي ويژه عليه شخصيت‌هاي برجسته روسي و دارايي‌هاي آنها در صورتي كه روسيه تصميم به حمله به اوكراين بگيرد، زمينه‌سازي كند. اين تصميم ايالات متحده كه در واقع نطفه اصلي آن را لندن براي اعمال تحريم‌هاي جديد عليه روس‌ها كاشته بود ازجمله زنجيره‌اي از تحريم‌هاست كه در دستور كار لندن و واشنگتن براي رويارويي با مسكو قرار دارد. روسيه كه از ابتدا با پيشنهاد امريكا براي تشكيل جلسه شوراي امنيت مخالفت كرده بود در آغاز آن جلسه در خواست راي‌گيري رويه‌اي براي شروع نشست كه نتيجه آن موجبات لغو نشست را هم فراهم نمي‌كند، كرد كه در نتيجه با ده راي موافق، دو راي مخالف چين و روسيه و سه راي ممتنع گابن، هند و كنيا جلسه تشكيل شد.
سفر ماكرون به مسكو كه ظاهرا با اعلام اين موضع از سوي رياست دوره‌اي اتحاديه اروپايي كه نگراني‌هاي امنيتي مسكو مي‌بايد مورد توجه قرار گيرد، با استقبال كرملين روبه‌رو شد، در جست‌وجوي «موضوع نظم جديد امنيتي و برقراري توازن در اروپا» و تلاش براي كاهش تنش بين مسكو - كي‌يف و ميانجيگري در درگيري‌هاي منطقه «دونباس» در شرق اوكراين كه مورد منازعه شورشيان طرفدار مسكو و دولت كيف است، مي‌باشد.
البته روس‌ها تلاش‌هاي ميانجيگرانه ساركوزي رييس‌جمهور وقت فرانسه در درگيري‌هاي گرجستان كه موجب توقف تنش‌ها و حل اختلافت شد را همواره در اذهان خود دارند و شايد اميدوار به تكرار آن توسط ماكرون نيز هستند.
درگيري‌ها در اوكراين طي هشت سال گذشته حدود سيزده هزار كشته به جاي گذاشته و رييس‌جمهور فرانسه معتقد است كه تداوم آن براي امنيت جمعي اروپا تهديدي جدي تلقي مي‌شود. گردهمايي ۱۵ عضو شوراي امنيت در هفته گذشته اولين ملاقات عمومي كشورهاي غربي و روسيه بود كه پس از نشست‌هاي مختلف در هفته‌هاي اخير در موضوع اوكراين كه در نقاط مختلف تشكيل شد، حاصلي در بر نداشت. البته امريكا و هم‌پيمانانش پس از جلسه، علاوه بر تصميم به برقراري تحريم‌هاي سخت عليه اتباع و شركت‌هاي روسي در نقاط مختلف دنيا از جمله اروپا و بريتانيا موضوع تحريم خط لوله گازي نورد استريم ۲ را نيز عنوان كردند كه از روسيه به آلمان كشيده شده است. همچنين موضوع عدم دسترسي روس‌ها به سيستم مبادلات جهاني با دلار نيز مطرح است و چنانچه روسيه به مطالبات غرب در مورد اوكراين تن ندهد، تحريم‌ها در دستور كار خواهند بود.
به‌زعم برخي مطلعين تحولات اروپا و تنش‌هاي جاري روسيه با غرب، ماموريت ميانجيگرانه ماكرون كه به اتفاق شولتز صدراعظم آلمان در حال اجرا بود بيانگر نوعي ابراز هويت اروپايي هم هست كه مايل نيست در تحولات جاري نقش عنصر دست دوم و دنباله‌رو ناتو و امريكا تلقي شود. همين منابع در اظهارات خود به اين موضوع نيز اشاره مي‌كنند كه روسيه در جريان فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و الحاق مجدد دو آلمان در دهه نود ميلادي براي خود حقوقي قائل بوده و انتظار دارد در بحران اوكراين، اروپا شرايط روسيه را درك و سرنوشت منطقه «دونباس» در شرق اوكراين را مورد توجه خاص قرار دهد. براساس منابع رسانه‌اي در فرانسه ظاهرا يكي از پيشنهادات ماموريت ميانجيگرانه اروپا در مناقشه مسكو - كي‌يف مي‌تواند موضوع جدايي «دونباس» از شرق اوكراين در ازاي الحاق غرب اوكراين به ناتو و تامين بخشي از مطالبات امنيتي مورد ادعاي روسيه باشد. به‌رغم بحران اوكراين و فضاي متشنج رسانه‌هاي بين‌المللي، مسكو و واشنگتن در اين بحران در ارتباط مستقيم هستند. گفتوگوهاي تلفني بايدن - پوتين در دسامبر گذشته و ديدار‌هاي بعدي وزراي خارجه و معاونان آنها در ژنو و از سر‌گيري شوراي ناتو - روسيه پس از مدت‌ها توقف فعاليت‌هاي آن و نشست سازمان امنيت و همكاري اروپا در وين ازجمله برخي از اين تماس‌ها بوده است. در گرماگرم اين تحولات، به نظر مي‌رسد روابط روسيه و اتحاديه اروپايي نيز دستخوش نابساماني است. به گفته جوزپ بورل، نماينده عالي سياست خارجي مشترك اتحاديه اروپايي، ايالات متحده به اتحاديه اروپايي اطمينان خاطر داده است كه هيچ تصميم يا مذاكره‌اي بدون اروپايي‌ها صورت نخواهد گرفت و در هماهنگي كامل با امريكاست.
در پي اظهارات جوزپ بورل، وزير خارجه روسيه اعلام داشت من حتي نمي‌دانم كه اتحاديه اروپايي چگونه به موضوع شركت در مذاكرات مربوط به امنيت در اروپا نگاه مي‌كند و اضافه كرد كه شما مي‌خواهيد بدانيد كه آيا امكان برقراري كانال ارتباطي جداگانه‌اي از ايالات متحده و ناتو با اروپا در موضوع امنيت وجود دارد يا نه؟ صادقانه مي‌گويم نمي‌دانم. در حال حاضر ما با امريكا و ناتو در تماس هستيم. به گفته سرگئي لاوروف، روسيه با ناتو حداقل روي كاغذ شوراي «ناتو - روسيه» را براي گفت‌وگو دارد. به نوشته روزنامه لوموند مسكو به دليل بحران كريمه، از سال ۲۰۱۴ تحت تحريم‌هاي ديپلماتيك گسترده اتحاديه اروپايي بوده و اگرچه در سال قبل ديدار جوزپ بورل از مسكو انجام شد ليكن متعاقب آن سه ديپلمات روسي از بروكسل اخراج شدند.
سفر آقاي ماكرون در شرايط فعلي بحران اوكراين و نمايش شاخ‌شكني‌هاي مسكو و غرب تا رسيدن به پايان راهش هنوز فاصله قابل توجهي پيش رو دارد كه امكان نتيجه‌گيري را مشكل مي‌سازد؛ لذا در چنين شرايط پيچيده‌اي از تحولات و تمايلات قطعي مسكو براي حل‌وفصل مستقيم بحران اوكراين با واشنگتن، ميانجيگري فرانسه و اروپا در اين بحران مي‌تواند به منزله گردابي تلقي شود كه اگر ماكرون نتواند با دستاوردي مشخص از آن خارج شود، به بهاي تاثير‌گذاري در انتخابات ارديبهشت‌ماه آينده رياست‌جمهوري فرانسه كه ماكرون نيز يكي از كانديداهاي بالقوه آن است، تمام شود.