همزمان با افزايش تحركات ديپلماتيك، روسيه و غرب بحران اوكراين را چگونه مي‌بينند؟
نااميد از ديپلماسي، بي‌ميل به جنگ
محمدحسين لطف‌الهي
رزمايش‌هاي نظامي متعدد در بلاروس، استقرار نظاميان روس در مرزهاي غربي - شرقي اين كشور و شبه‌جزيره كريمه، تمرين‌هاي نظامي از پيش‌برنامه‌ريزي‌شده در درياي سياه و هشدار رييس‌جمهور ايالات متحده به امريكايي‌ها براي ترك اوكراين به پس‌زمينه‌اي نااميدكننده براي تلاش‌هاي ديپلماتيك براي حل بحران اوكراين تبديل شده است.
تنش در اوكراين هرروز بيش از پيش افزايش پيدا مي‌كند. رزمايش نظامي 10 روزه نيروهاي نظامي روسيه در بلاروس روز پنجشنبه آغاز شد و اوكرايني‌ها مي‌گويند رزمايش‌هاي دريايي برنامه‌ريزي‌شده روس‌ها مسيرهاي دريانوردي را مسدود كرده است. دميتري كولِبا، وزير خارجه اوكراين روز پنجشنبه در اين زمينه گفت كه دسترسي اين كشور به درياي آزوف كاملا سد شده و نيروهاي روسيه دسترسي اين كشور به درياي سياه را هم تقريبا به‌طور كامل قطع كرده‌اند.
همزمان، تلاش‌هاي ديپلماتيك نيز با بن‌بست مواجه شده و چشم‌اندازي از احتمال دستيابي به يك راه‌حل سياسي براي عبور از چالش اوكراين ديده نمي‌شود. سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه روز پنجشنبه پس از ديدار با همتاي بريتانيايي خود در مسكو ارزيابي بسيار بدبينانه‌اي از گفت‌وگوهايي كه با هدف كاهش تنش‌ها در جريان است، ارايه كرد. او مذاكرات خود با ليز تراس، وزير خارجه بريتانيا را «گفت‌وگوي يك كر با يك لال» خواند و افزود كه «غرب، توجهي به جدي‌ترين نگراني‌هاي روسيه ندارد.»
هرچند رييس‌جمهور روسيه روايت آشتي‌جويانه‌تري را ارايه مي‌كند اما همچنان بررسي روند اتفاقات ثابت مي‌كند نمي‌توان به نتيجه‌بخش بودن تلاش‌هاي ديپلماتيك در كوتاه‌مدت اميدوار بود. ولاديمير پوتين روز پنجشنبه به خبرنگاران گفت كه مذاكرات با غرب بر سر خواسته‌هاي روسيه براي تغيير ساختار امنيتي اروپاي شرقي ادامه دارد و افزود: مسكو در حال آماده‌سازي پاسخ‌هاي مكتوب خود به ايالات متحده و ناتو است. او همچنين اضافه كرد كه قصد دارد طي روزهاي آينده با امانوئل مكرون رييس‌جمهور فرانسه به صورت تلفني گفت‌وگو كند.
رييس‌جمهور فرانسه، روز دوشنبه به مسكو و پس از آن به كي‌يف رفته بود تا در گفت‌وگوهايي طولاني و دوجانبه با روساي جمهور روسيه و اوكراين، دو طرف را به بازگشت به چارچوب نرماندي فرابخواند. پيش از سفر مكرون، اوكرايني‌ها ابراز نگراني كرده بودند كه اروپايي‌ها در تعامل با روسيه بخواهند برخي شرايط را به كي‌يف تحميل كنند و ناظران نگراني اوكراين را به تلاش اروپا براي اجراي مفاد توافق مينسك مربوط مي‌دانند. با اين حال به نظر نمي‌رسد فرانسه توانسته باشد كي‌يف را در اين زمينه قانع كند. در همين راستا مذاكره‌كننده روسيه در گفت‌وگوهاي چهارجانبه نرماندي مي‌گويد، سخت است كه نگوييم اوكراين به دنبال راه‌حل نظامي براي مناقشه دونباس است. به گزارش اسپوتنيك، ديميتري كوزاك، مذاكره‌كننده روسيه در گفت‌وگوهاي چهارجانبه نرماندي گفت كه اوكراين در جريان گفت‌وگوهاي روز پنجشنبه در برلين به لفاظي نظامي متوسل شده است و با بيان اينكه طرف‌هاي مذاكره درباره امكان برگزاري نشست جديد سران نرماندي گفت‌وگو نكرده‌اند، افزود: «اين موضوع از سپتامبر ۲۰۲۱ مطرح نشده بود. فرانسه و آلمان براي متقاعد كردن اوكراين به منظور تحقق توافق‌هاي مينسك آمادگي ندارند. برلين و پاريس با درك مواضع و خواسته‌هايي كه ما امروز در جريان مذاكرات بيان كرديم، برخورد مي‌كنند. روند سياسي بايد با رايزني و گفت‌وگو با نمايندگان دونباس آغاز شود. با اين حال، تاكنون اين امر با مقاومت كامل اوكراين، حتي در برابر روند مذاكرات مواجه شده است.»
از طرفي اولاف شولتز، صدراعظم آلمان روز پنجشنبه در نشست خبري مشترك با رهبران كشورهاي حوزه بالتيك در برلين خواستار كاهش تنش‌ها در منطقه شد. او ضمن ابراز آمادگي براي گفت‌وگوي معنادار با روسيه درباره مسائل امنيتي اروپا تاكيد كرد كه كشورهاي غربي متحد هستند و آماده اعمال تحريم‌هايي عليه روسيه در صورتي‌كه اين كشور به اوكراين حمله كند. صدراعظم آلمان همچنين گفت: مي‌خواهيم اين مساله را شفاف كنيم كه هرگونه اقدام نظامي بيشتر عليه اوكراين با پيامدهاي استراتژيك، اقتصادي و سياسي جدي عليه روسيه همراه است. وي همچنين به حمايت مداوم از كشورهاي حوزه بالتيك شامل استوني، لتوني و ليتواني متعهد شد كه نگران اقدامات اخير روسيه هستند و افزود: ما در كنار شماييم. آلمان به‌شدت نگران متحدانش است.
امريكايي‌ها از تحركات نظامي روسيه در شرق، جنوب و شمال مرزهاي اوكراين به عنوان نشانه‌اي از احتمال تهاجم روسيه به اوكراين ياد مي‌كنند. از سوي ديگر، رسانه‌هاي غربي با انتشار تصاوير ماهواره‌اي از نحوه استقرار نيروهاي روسي مدعي شدند كه روسيه استراتژي محاصره اوكراين را دنبال مي‌كند. جو بايدن رييس‌جمهور ايالات متحده روز پنجشنبه در گفت‌وگويي با شبكه خبري ان‌بي‌سي‌نيوز به امريكايي‌هايي كه در اوكراين سكونت دارند، هشدار داد كه هرچه سريع‌تر اين كشور را ترك كنند. بايدن تاكيد كرد كه حاضر نيست در صورت تهاجم نيروهاي روس، نظاميان امريكايي را به اوكراين بفرستد تا شهروندان امريكايي باقيمانده در اوكراين را به ايالات متحده بازگرداند و خطر تقابل مستقيم با روسيه را به جان بخرد. او گفت: «جنگ جهاني آغاز خواهد شد اگر امريكايي‌ها و روس‌ها تقابل نظامي با يكديگر را آغاز كنند.» بايدن با اشاره به اقدام روسيه در جمع‌آوري نيرو در مرز اوكراين يادآور شد: «اين‌طور نيست كه با يك سازمان تروريستي سر و كار داشته باشيم. ما با يكي از بزرگ‌ترين ارتش‌هاي جهان روبه‌رو هستيم. اين وضعيت بسيار متفاوت است. همه‌چيز مي‌تواند به سرعت و ديوانه‌وار وخيم شود.» بايدن سپس افزود كه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه حتي اگر «اين‌قدر احمق باشد كه خود را وارد اين مخمصه (جنگ) كند، از هوش و ذكاوت لازم براي جلوگيري از تاثير آن بر شهروندان امريكايي برخوردار خواهد بود.» از سوي ديگر سي‌ان‌ان در گزارشي كه به سخنان بايدن اختصاص داده به نقل از دو منبع مطلع اعلام كرده كه كاخ سفيد طرحي در دست دارد تا در صورت حمله روسيه به اوكراين حدود دو هزار نيرو به لهستان اعزام كند. براساس اين طرح نيروهاي اعزامي به لهستان به شهروندان امريكايي براي خروج از اوكراين در صورت وقوع يك تهاجم نظامي كمك خواهند كرد.
استراتژي ايالات متحده براي مقابله با تهاجم احتمالي روسيه تهديد به اعمال تحريم‌هاي گسترده، تجهيز نظامي اوكراين و تقويت حضور نظامي ناتو در شرق اروپا بوده است. وندي شرمن، مذاكره‌كننده ارشد امريكا در گفت‌وگوهاي ثبات استراتژيك با روسيه اين استراتژي را موفق ارزيابي مي‌كند. او روز جمعه در گفت‌وگو با ان‌پي‌آر در اين خصوص گفت: «من معتقدم اين استراتژي بسيار كارآمد و موفق بوده و توانسته گزينه‌هاي پيش رو را براي ولاديمير پوتين كاملا شفاف كند. او اكنون مي‌تواند ميان ديپلماسي، گفت‌وگو و يافتن راه‌حلي صلح‌آميز و تقابل و تبعات آن دست به انتخاب بزند.» معاون وزير خارجه امريكا افزود: «اگر پوتين دست به اقدامي بزند، عواقب بدي براي اقتصاد روسيه خواهد داشت. اين تنها اوكراين نخواهد بود كه زيرساخت‌هايش تخريب مي‌شود و نيروهايش كشته مي‌شوند. اوكرايني‌ها مقابله به مثل خواهند كرد و روسيه بايد بداند شاهد بازگشت جسد سربازانش خواهد بود كه به مسكو بازگردانده مي‌شوند.» شرمن تاكيد كرد: «مانورهاي نظامي اخير روسيه در بلاروس مطمئنا از نظر ما يك تشديد تنش است، نه كاهش تنش. ولاديمير پوتين يك انتخاب بسيار جدي دارد. او مي‌تواند تهاجم بيشتري به اوكراين ايجاد كند كه شامل عواقب عظيمي عليه او، عليه دولتش و عليه روسيه به خاطر انجام چنين اقدامي خواهد بود. يا مي‌تواند ديپلماسي و گفت‌وگو را انتخاب كند و نه تنها امنيت اروپا، بلكه امنيت خود را نيز تضمين كند زيرا روسيه بخشي از اروپاست.»
همزمان با اين تحركات ديپلماتيك، دبير كل ناتو هم درباره بحران اوكراين تاكيد كرد، سازمان پيمان آتلانتيك شمالي از اصول خود از جمله حق كشورها براي انتخاب متحدان نظامي خود كوتاه نخواهد آمد. براساس گزارش روزنامه واشنگتن‌پست، استولتنبرگ روز پنجشنبه در جمع خبرنگاران در ادامه ادعاهاي مقامات غربي درباره خطر وقوع جنگ عليه اوكراين تاكيد كرد، اروپا بايد براي بدترين حالت آماده شود و تاكيد كرد كه زمان هشدار براي يك حمله احتمالي رو به پايان است. وي افزود: ناتو بر سر اصول اصلي خود مصالحه نخواهد كرد و تجاوز روسيه منجر به تشديد حضور ناتو خواهد بود نه كمتر. روسيه از مقامات امريكا و ناتو خواسته است كه از طرح پيوستن اوكراين به ناتو دست بردارند، از استقرار نظاميان خود در كشورهاي شرق اروپا خودداري كنند و شمار نظاميان خود در اروپا را كاهش دهند. دبيركل ناتو در مصاحبه با شبكه سي‌ان‌ان نيز ادعاها درباره آغاز حمله روسيه را تكرار كرد و مدعي شد كه خطر حمله روسيه به اوكراين افزايش يافته است. استولتنبرگ همچنين با تمجيد از اتحاد كشورهاي عضو ناتو گفت، وزراي دفاع ناتو در نشست هفته آينده خود درباره چگونگي تقويت بيشتر ناتو در منطقه درياي سياه و بالتيك از جمله تقويت يگان‌هاي نظامي بحث خواهند كرد. وي همچنين از پيشنهاد فرانسه براي ايجاد يك واحد نظامي جديد چند مليتي در روماني، بلغارستان و اسلواكي استقبال كرد.
در حالي كه «بن والاس» وزير دفاع انگليس براي رايزني با همتاي روسي خود در مسكو به سر مي‌برد، دبير كل ناتو بر ادامه ديپلماسي تاكيد كرد. درخواست مقامات غربي براي حل‌وفصل ديپلماتيك بحران اوكراين درحالي است كه امريكا و انگليس و ديگر كشورهاي عضو ناتو طي هفته گذشته هزاران نظامي خود را به كشورهاي نزديك با روسيه اعزام كرده‌اند. وزير امور خارجه امريكا نيز روز جمعه مدعي شد روسيه در حال تجمع نيروهاي بيشتري در مرز اوكراين است و هشدار داد كه اين تهاجم ادعايي حتي ممكن است در جريان بازي‌هاي المپيك زمستاني پكن رخ دهد. بلينكن پس از نشستي با همتايان خود از كشورهاي به اصطلاح چهارگانه-استراليا، هند، ژاپن و ايالات متحده- در ملبورن گفت: «به بيان ساده، ما همچنان شاهد نشانه‌هاي بسيار نگران‌كننده تشديد تنش روسيه هستيم.» وي به‌رغم اين ادعاها، در ادامه با بيان اينكه ايالات متحده به‌شدت ترجيح مي‌دهد اختلافات با روسيه را از طريق ديپلماسي حل كند، مدعي شد: ما تمام تلاش ممكن را براي تعامل با روسيه انجام داده‌ايم.