تشديد تنش‌ها در شرق اوكراين، تداوم حضور روس‌ها در بلاروس و افزايش گمانه‌زني‌ها درباره جنگ
هيچ‌كس، هيچ‌چيز نمي‌داند
محمدحسين لطف‌الهي
نشانه‌هاي جنگ هرروز بيشتر و بيشتر پديدار مي‌شوند؛ درگيري‌ها در دو استان شرقي لوهانسك و دونتسك به‌شدت ادامه دارد، حجم نيروهاي روسيه در نزديكي مرز با اوكراين به صورت روزافزون افزايش مي‌يابد و در اقدامي برخلاف تمامي وعده‌هاي پيشين مينسك و مسكو، نيروهاي روس قرار است حتي پس از پايان رزمايش‌هاي ازپيش تعيين‌شده نيز در خاك بلاروس باقي بمانند. ظهور اين نشانه‌هاي خطرناك، هرچند مي‌تواند تنش‌ها را تا بالاترين حد ممكن تشديد كند و زمينه را براي آغاز يكي از خطرناك‌ترين درگيري‌ها در اروپاي پس از جنگ جهاني دوم فراهم آورد، اما تا زماني كه شيپور جنگ رسما ميان روسيه و اوكراين به صدا در نيامده هنوز شانسي براي تغيير مسير و جلوگيري از بروز جنگ وجود دارد. جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده كه در روزهاي گذشته با استناد به «گزارش‌هاي اطلاعاتي»، تاكيد كرده بود «قانع شده است كه پوتين تصميم نهايي خود را براي حمله به اوكراين گرفته» روز يكشنبه براي بررسي شرايط ميداني در اوكراين نشستي با اعضاي شوراي امنيت ملي امريكا برگزار كرد. به گزارش واشنگتن‌پست، در اين نشست تعدادي از مقام‌هاي ارشد امريكايي هشدار داده‌اند كه روسيه تلاش دارد با بهره‌گيري گسترده از كارزارهاي پخش اطلاعات دروغين، توجيهاتي براي حمله به اوكراين فراهم كند. كامالا هريس، معاون اول رييس‌جمهور امريكا كه روز يكشنبه از مونيخ به واشنگتن برگشت تا در نشست اضطراري شوراي امنيت ملي شركت كند، درباره بحران اوكراين مي‌گويد: «هشدارهاي بسياري در روزهاي اخير مطرح شده اما ما مي‌خواهيم بگوييم براي هر سناريويي آماده هستيم. ائتلاف ناتو اكنون قوي‌تر از هر زمان ديگري است و نه تنها از معنا تهي نشده بلكه اهدافي كاملا روشن و مشخص دارد.» او همچنين تهديد كرد كه «اگر نگوييم بيشترين تحريم‌ها، حتما يكي از گسترده‌ترين تحريم‌ها عليه روسيه درنظر گرفته شده و همه‌چيز به آنچه در آينده اتفاق مي‌افتد بستگي دارد.» به گفته هريس، اين تحريم‌ها نهادهاي مالي و اشخاص تاثيرگذار در دولت روسيه را هدف قرار خواهد داد و «حتما» آسيب زيادي به اقتصاد روسيه وارد خواهد كرد.
رزمايش كليدي و استراتژيك
همزمان با اين تحولات در ايالات متحده، وزير دفاع بلاروس اعلام كرد نيروهاي روس كه براي برگزاري رزمايش مشترك در بلاروس استقرار يافته بودند در اين كشور باقي خواهند ماند. وزير دفاع بلاروس با اعلام اين خبر گفت: «تصميم براي تمديد رزمايش‌ها در شمال اوكراين، متاثر از تشديد فعاليت‌هاي نظامي در محيط پيراموني اين دو كشور و همچنين افزايش تنش‌ها در منطقه دونباس است.» رزمايش مشترك اخير ميان بلاروس و مسكو يكي از مهم‌ترين رزمايش‌هاي روسيه طي ساليان اخير است. در اين رزمايش كه تحت نظارت مستقيم ولاديمير پوتين و الكساندر لوكاشنكو برگزار مي‌شود، مسكو اقدام به آزمايش پيشرفته‌ترين تجهيزات و تسليحات موشكي و اتمي خود كرده است. ناتان هاج، تحليلگر دفاعي سي‌ان‌ان مي‌نويسد: «اين يك تمرين نظامي كليدي و كلاسيك بود كه در آن روسيه كوشيد توان بازدارنده استراتژيك خود را در زمين، دريا و هوا به رخ طرف مقابل بكشد. در اين رزمايش دستور حمله هسته‌اي، پرتاب موشك‌هاي بالستيك قاره‌پيما، حمله به اهداف زميني و هوايي از طريق جنگنده‌ها و سامانه‌هاي دفاع هوايي و همچنين پرتاب موشك‌هاي بالستيك از طريق زيردريايي مورد آزمايش قرار گرفت.» به نوشته او، اين رزمايش برگزار شد تا پوتين به غرب نشان دهد بازدارندگي هسته‌اي حتما يكي از گزينه‌هاي روي ميز مسكو خواهد بود.
تشديد درگيري‌ها در شرق
در اوكراين نيز، وزارت دفاع اين كشور از نقض مكرر آتش‌بس از سوي نيروهاي جدايي‌طلب تحت حمايت روسيه خبر مي‌دهد، در حالي كه جدايي‌طلبان ارتش اوكراين را به نقض شديد آتش‌بس متهم مي‌كنند. در بيانيه‌اي كه روز يكشنبه از سوي ارتش اوكراين صادر شد، كي‌يف گزارش داد كه در 11 ساعت ابتدايي روز يكشنبه 20 مورد نقض آتش‌بس و استفاده از تسليحات سنگين منع شده در توافق مينسك از سوي جدايي‌طلبان اتفاق افتاده است. بر اساس اين بيانيه، ارتش اوكراين دست‌كم 136 مورد نقض آتش‌بس از سوي جدايي‌طلبان را نيز در روز شنبه به ثبت رسانده و هشدار داده كه تداوم اين وضعيت مي‌تواند وضعيت را در شرق بدتر كند. همزمان، خبرگزاري ريانووستي در خبري در اين رابطه نوشت كه دفتر نمايندگي جمهوري خلق دونتسك در مركز مشترك كنترل و هماهنگي آتش‌بس (JCCC) از نقض ۸۲ آتش‌بس توسط نيروهاي اوكرايني طي روز گذشته خبر داده است. مسكو مي‌گويد كه اوكراين با عدم پايبندي به مفاد توافق مينسك و با استفاده از فرصت در حال نسل‌كشي اهالي عمدتا روس‌زبان منطقه دونباس است. شبكه‌هاي خبري غربي گزارش داده‌اند كه به‌رغم تشديد درگيري‌ها در شرق، وضعيت در كي‌يف عادي است و مردم روند روزمره زندگي خود را پيگيري مي‌كنند. در چنين شرايطي، ولوديمير زلنسكي رييس‌جمهور اوكراين از غرب خواسته است كه اعمال تحريم‌ها عليه روسيه را هرچه سريع‌تر آغاز كنند. او روز شنبه در كنفرانس امنيتي مونيخ در جمع خبرنگاران و ديگر حاضران با اشاره به اظهارات رييس‌جمهور امريكا درخصوص «حمله قريب‌الوقوع روسيه به كي‌يف» گفت: «واقعا منتظر چه چيزي مانده‌ايد؟ منتظريد تا به اوكراين حمله كنند و بعد تحريم‌ها را آغاز كنيد؟» زلنسكي تاكيد كرد «ما زماني كه اقتصادمان فروپاشيد و بخشي از خاك‌مان اشغال شد به تحريم‌هاي شما نياز نداريم.» او كه به وضوح درباره گفت‌وگوهاي اروپايي‌ها با روسيه نگران بود هشدار داد كه «ما نترسيده‌ايم اما مي‌خواهيم اطمينان پيدا كنيم كه هيچ‌كدام از دوستان و متحدان ما در پشت سرمان بر سر چيزي با روسيه توافق نمي‌كنند.» رييس‌جمهور اوكراين درباره وضعيت پيوستن اين كشور به ناتو نيز گفت كه «به ما گفته شده درهاي ناتو باز است اما انگار غريبه‌ها نمي‌گذارند ما وارد شويم.» بوريس جانسون، نخست‌وزير انگليس نيز روز گذشته هشدار داد كه وضعيت بين اوكراين و روسيه مي‌تواند به بزرگ‌ترين جنگ در اروپا از زمان جنگ جهاني دوم منجر شود.
جنگ مي‌شود، جنگ نمي‌شود
نگاه‌هاي متفاوت تحليلگران باعث مي‌شود هنوز هيچ‌كس نتواند با قطعيت از آغاز جنگ سخن بگويد. مايكل بوكيوركيو، تحليلگر مسائل روسيه در شوراي آتلانتيك تمام اقدامات روسيه را بخشي از سناريوي مسكو براي آغاز جنگ ارزيابي مي‌كند: «اين دقيقا نقشه راه روس‌هاست. مردم را فراري مي‌دهند و تلاش مي‌كنند شهر را تخليه كنند و همزمان تاكيد مي‌كنند كه اوكراين قصد حمله به اين مردم را دارد. بعد از همين وضعيت تنش‌بار براي گسترش بحران يا توجيه حمله نظامي استفاده مي‌كنند.» او معتقد است زلنسكي حق دارد نگران باشد چرا كه «تنها ابزار بازدارنده واقعي غرب، تحريم است و آنها هنوز از اين ابزار جز براي تهديد استفاده نكرده‌اند.» در مقابل برخي نشانه‌ها، اهدافي كه شايد واقعا مدنظر روسيه باشد را پررنگ‌تر مي‌سازد. دميتري پسكوف، سخنگوي كاخ كرملين روز گذشته تاكيد كرد كه ولاديمير پوتين «دلايل متعددي دارد» زلنسكي را به عنوان فردي ببيند كه نمي‌خواهد توافق مينسك را اجرايي كند. او گفت: «اگر تمام بيانيه‌هاي اخير زلنسكي را درنظر بگيريم به چند نتيجه دست پيدا مي‌كنيم؛ اول) او نمي‌تواند به توافق مينسك پايبند باشد. دوم) او نمي‌خواهد به توافق مينسك پايبند باشد. سوم) او به توافق مينسك پايبند نخواهد بود.» پسكو همچنين از آمادگي مسكو براي گفت‌وگو در عالي‌ترين سطوح با ديگر رهبران جهان درباره بحران اوكراين خبر داد. با نگاهي به اين اظهارات مي‌توان چنين برداشت كرد همان‌طوركه ولاديمير پوتين در ديدار علني با سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه گفت «اگر اوكراين توافق مينسك را اجرا نكند، بايد اين كشور را مجبور به اجراي اين توافق كرد»، هدف روسيه از افزايش قابل توجه فشار نظامي به اوكراين، مجبور كردن كي‌يف به اجراي توافق مينسك است.