مذاكرات وين به روزهاي پاياني نزديك مي‌شود
زماني براي تصميم‌گيري
سارا معصومي
«تاكنون هرگز تا اين اندازه به رسيدن به يك توافق خوب نزديك نبوده‌ايم.» وزير خارجه ايران «مذاكرات وين در آستانه عبور از خط پايان است.» رييس هيات مذاكره‌كننده روسيه
«پس از 10 ماه مذاكره در وين، ما به پايان نزديك مي‌شويم.» معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا همه خود را براي اعلام پايان ماراتن 10 ماهه مذاكرات احياي برجام در پايتخت اتريش آماده مي‌كنند. در شرايطي كه كشورهاي درگير در مذاكرات وين در سايه تحولات شرق اوكراين دلمشغولي ديگري هم پيدا كرده‌اند انتظار مي‌رود كه وضعيت رايزني‌ها در وين تا روز جمعه (6 اسفند ماه) مشخص شود. هر چند كه مقام‌هاي رسمي 7 كشور حاضر در وين روزه سكوت گرفته‌اند، سخنان حسين اميرعبداللهيان وزير خارجه در گفت‌وگو با شبكه تلويزيوني سي‌ان‌ان نمايي از چالش‌هاي باقي‌مانده را به تصوير كشيد كه يك مورد با گزارش روز سه‌شنبه وال‌استريت ژرونال نيز همپوشاني داشت. وزير خارجه ايران در بخش اعظم اين گفت‌وگو موضع چند ماه اخير ايران را تكرار و تاكيد كرده كه ايران ابتكار و انعطاف لازم و كافي را در مذاكرات نشان داده و اكنون نوبت طرف غربي اين مذاكرات به خصوص ايالات متحده است. اميرعبداللهيان در اين باره به كريستين امانپور گفت: «چندين موضوع باقي مانده است كه جزو خطوط قرمز ما هستند. ما هنوز در موضوع تضمين نتوانسته‌ايم يك ابتكار عملي و قابل اعتماد را از طرف امريكايي دريافت كنيم. ما معتقد هستيم كه تمامي موضوعات چه در حوزه هسته‌اي و چه در حوزه رفع تحريم‌ها بايد به صورت يك بسته حل و فصل شوند. در بازگشت همه طرف‌ها به برجام، اين امر پذيرفته نيست كه ما هم نظام سخت راستي‌آزمايي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را بپذيريم و از ديگر سو به طور همزمان برخي موضوعات ما در دستور كار شوراي حكام آژانس قرار داشته باشد. ما در سال ۲۰۱۵ تمامي موضوعات پادماني را طي يك توافقنامه سياسي با طرف‌هاي مقابل حل و فصل كرديم و الان نيز مي‌توانيم همان مدل را اجرا كنيم و من اين موضوع را در گفت‌وگو با وزير خارجه آلمان به ايشان نيز اعلام كردم.» اين بخش از سخنان وزير خارجه ايران درباره اصرار تهران براي مختومه شدن همزمان پرونده اختلاف‌هاي ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي در گذشته و تبديل شدن اين مساله به يكي از چند مورد معدود باقي‌مانده در مذاكرات وين با بخش‌هايي از گزارش وال‌استريت ژورنال همخواني داشت. اين رسانه امريكايي شامگاه دوشنبه نوشت: «ايران مي‌خواهد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تحقيقاتي را كه در سال 2018 درباره مواد هسته‌اي كشف شده در تهران آغاز كرده بود، رها كرده يا به زودي مختومه كند. تحقيقات بر فعاليت‌هاي نظامي هسته‌اي متمركز است و بسياري از دولت‌هاي غربي معتقدند ايران در گذشته اين كار را انجام داده و اين تحقيقات مي‌تواند روشن كند كه ايران تا چه حد به توانايي‌هاي لازم براي ساخت سلاح نزديك شده است. بني گانتز، وزير دفاع رژيم اسراييل روز يكشنبه از ايالات‌متحده و شركاي آن خواست تا اطمينان حاصل كنند كه تحقيقات ادامه يابد. او همچنين از آنها خواست مطمئن شوند كه در صورت احياي برجام، بازرسان آژانس دسترسي وسيعي براي پيگيري هرگونه فعاليت ايران داشته باشند.»
وال‌استريت ژورنال از اختلاف درباره دامنه تحريم‌ها به عنوان يكي از گره‌هاي بازنشده در وين نام برده و در اين باره مي‌نويسد: «يكي از مهم‌ترين مسائل حل نشده اين است كه چه تعداد از تحريم‌هاي ايالات متحده ازجمله تحريم‌هاي دفتر رهبري ايران و سپاه پاسداران بايد لغو شود.»
به گزارش «اعتماد»، براساس گزارش بيست و دوم وزارت امور خارجه دولت دوازدهم به مجلس شوراي اسلامي درباره وضعيت مذاكرات وين در پايان دولت پيشين، ايالات متحده با خارج كردن نام سپاه از ليست گرو‌ه‌هاي تروريستي موافقت كرده بود. با اين وجود باتوجه به آنكه در آن مقطع توافق نهايي نشده بود عملا آنچه كه درباره آن توافق شده بود نيز مشمول قاعده تا درباره همه‌چيز توافق نشود، درباره هيچ چيز توافق نشده است، شد.
دور جديد مذاكرات مستقيم و غيرمستقيم ميان ايران، 1+4 و ايالات متحده از روزهاي ابتدايي آذر ماه آغاز شده اما به شكل فشرده تاكنون در قالب دو دور ادامه پيدا كرده است. ايالات متحده و سه كشور اروپايي حاضر در برجام ادعا مي‌كنند كه با توجه به رشد كمي و كيفي برنامه هسته‌اي ايران آنچه كه آنها با عنوان گريز هسته‌اي از آن ياد مي‌كنند و به معناي زمان مورد نياز براي دستيابي يك كشور به بمب اتم است، كاهش پيدا كرده لذا فرصت چنداني براي
به نتيجه رسيدن مذاكرات وجود ندارد. پيش از اين طرف‌هاي غربي علي‌رغم مخالفت ايران، نيمه فوريه را به عنوان ضرب‌الاجل پايان مذاكرات اعلام كرده بودند، ضرب‌الاجلي كه ايران از آن با عنوان ساختگي ياد كرده و اصرار دارد كه اگر طرف امريكايي ابتكار و انعطاف لازم را نشان بدهد همين امروز حصول توافق ممكن خواهد بود. با نزديك شدن به پايان ماه فوريه به نظر مي‌رسد كه طرف غربي مصرانه‌تر از پيش بر فوريت مذاكرات تمركز كرده است. در بخشي از گزارش وال استريت آمده است: مقامات امريكايي و اروپايي اعلام كرده‌اند كه به دليل پيشرفت در فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران، خواهان توافق تا پايان فوريه هستند. ديپلمات‌هاي غربي هشدار داده‌اند كه اگر توافقي در دسترس نباشد، مي‌توانند در روزهاي آينده ميز مذاكره را ترك كنند. افراد درگير در مذاكرات مي‌گويند احياي توافق به چندين ماه براي آماده شدن كامل نياز دارد، چراكه دولت بايدن بايد تحريم‌هاي سنگين اعمال شده عليه ايران پس از خروج امريكا از برجام توسط دولت ترامپ را لغو كند. همچنين ايران بايد چندين تن اورانيوم غني شده را كاهش دهد يا آنها را به خارج از كشور بفرستد و صدها سانتريفيوژ پيشرفته را از سايت‌هاي هسته‌اي خود برچيند. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز بايد فيلم‌ها و ساير فعاليت‌هاي نظارتي هسته‌اي خود را كه در 12 ماه گذشته به آنها دسترسي نداشته است، تجزيه و تحليل كند.»
مذاكرات در وين در حالي به دليل تصادم خطوط قرمز ايران و امريكا با روندي بسيار كند پيش مي‌رود كه در داخل ايالات متحده صداهاي مخالف احياي برجام هر روز بلندتر از قبل مي‌شود. روز گذشته سايت هيل نزديك به كنگره اين كشور در گزارشي درباره وضعيت مذاكرات در وين تاكيد كرد كه واشنگتن نبايد با تمديد مداوم مذاكرات وين موافقت كند. در ابتداي اين گزارش آمده است: چهارماه پيش دولت جو بايدن در هشداري واضح به ايران اعلام كرد كه زمان در حال از دست رفتن است و پنجره ديپلماسي براي احياي برجام تا ابد نيمه باز باقي نمي‌ماند. اگر چهار ماه از اين هشدار نگذشته بود شايد مي‌توانستيم آن را هشداري محكم و قوي بخوانيم. همزمان اگر دولت بايدن هشت هفته پيش اعلام نكرده بود كه توافق بايد در چند هفته پيش رو حاصل شود، اين اظهارنظر را هم مي‌توانستيم محكم بخوانيم. در 6 ماهه گذشته، ديپلمات‌هاي امريكايي بارها و بارها اين تهديدهاي توخالي را با اشاره به ازدست رفتن زمان تكرار كرده‌اند و اين در حالي بوده كه در اين بازه زماني مواضع تهران پشت ميز مذاكره سختگيرانه‌تر شده و برنامه هسته‌اي ايران هم با سرعت ادامه پيدا كرده است. در حال حاضر مجددا مقام‌هاي امريكايي از پايان ماه فوريه به عنوان ضرب‌الاجل سخن مي‌گويند و بايد گفت كه اگر از اين نقطه زماني هم بدون واكنش عبور كنيم ديگر ايران مي‌تواند ما را به بلوف زدن متهم كند. تداوم اين وضعيت واشنگتن را بر سر يك دو راهي قرار خواهد داد: يا بايد شاهد تبديل شدن ايران به يك قدرت هسته‌اي باشد يا به توافقي تن دهد كه در آن ميزان ستانده‌هاي امريكا كمتر از داده‌هاي آن خواهد بود. هركدام از اين دو سناريو كه رخ بدهد ديگر نمي‌توان از محدود شدن برنامه هسته‌اي ايران كه هدف اعلامي دولت جو بايدن هم هست، ياد كرد. مقام‌هاي امريكايي از رييس‌جمهور تا تيم مشاوران امنيت ملي او بايد دست از سخن گفتن با عناويني چون منابع آگاه با خبرنگاران بردارند و رسما اعلام كنند كه ايران تنها تا پايان ماه فوريه براي بازگشت به برجام فرصت دارد.
با اين وجود در اين‌سوي ميدان، طرف ايراني هم احتمال شكست مذاكرات را از روي ميز كنار نگذاشته است و وزير خارجه ايران در بخشي از گفت‌وگو با سي‌ان‌ان در اين باره مي‌گويد: «گمان مي‌كنيم اگر در اين شرايط حساس مذاكرات در وين، امريكا و طرف‌هاي غربي، واقع‌بينانه عمل نكنند، به‌طور قطع مسوول شكست احتمالي مذاكرات خواهند بود.» به گزارش «اعتماد» به نظر مي‌رسد كه با محدود شدن اختلاف‌ها ميان ايران و ايالات متحده به دو تا سه مورد مشخص، زمام تصميم‌گيري براي تهران و واشنگتن فرارسيده است. مقام‌هاي ايراني از جمله سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت خارجه تاكيد دارند كه پيشرفت‌هاي صورت گرفته در وين قابل توجه بوده است، لذا به نظر مي‌رسد كه ايران ضمن حفظ موضع اصولي براي رسيدن به توافق خوب، با درنظر گرفتن تحولات حاشيه‌اي كه يكي از آنها مساله اوكراين و ديگري تاثير حصول توافق بر مذاكرات ايران با عربستان و همچنين طرح‌هاي تهران براي تقويت رابطه اقتصادي با كشورهاي همجوار و منطقه است، تصميم نهايي را با درنظر داشتن منافع ملي بگيرد.