مردم «دره تفي» مشهور به «روستاي لك‌لك‌ها» براي بازگشت لك‌لك‌ها رقص و پايكوبي كردند
آواي لك‌لك‌ها
شيروان ياري
روستاي «دره تفي» مريوان در 15 كيلومتري ضلع غربي درياچه زريوار مريوان به واسطه زندگي لك‌لك‌هاي سفيد، لقب «روستاي لك‌لك‌ها» را در جهان دارد؛ اسفند كه ماه برگشت لك‌لك‌ها از مناطق گرمسيري جده عربستان به روستاي دره تفي است، ماه جشن و سرور ساكنان اين آبادي است كه چند نفراز جوانان بر تپه‌هاي اطراف روستا مي‌روند و با مشاهده نخستين لك‌لك سفيد بر فراز آسمان دره تفي جار مي‌زنند؛ «لك‌لك‌ها برگشتند» و با پژواك خبر بازگشت لك‌لك‌ها، صداي دهُل و سُرنا در آبادي مي‌پيچد و همه ساكنان روستا اعم از زن و مرد دست در دست هم دايره‌وار رقص و پايكوبي مي‌كنند و همنوا براي ورود نخستين لك‌لك به آبادي هلهله سر مي‌دهند.
مستند سازمريواني كه سال‌ها درمورد لك‌لك‌ها مطالعه و مستندي پيرامون اكوسيستم حيات لك‌لك‌ها در اين شهرستان مرزي ساخته و بارها در شبكه مستند رسانه ملي پخش شده است، قدمت برگزاري اين رسم و رسوم جشن پايكوبي بازگشت لك‌لك‌ها از مناطق گرمسيري به روستاي دره تفي مريوان را بيش از يك دهه عنوان مي‌كند و معتقد است كه زندگي لك‌لك‌ها در روستاي بايوه حد فاصل مرز باشماق - مريوان و اقليم كردستان عراق به بيش از يك قرن برمي‌گردد.
محمدرضا باغباني با اشاره به سابقه تاريخي بيش از نيم‌قرن تجربه زندگي لك‌لك‌ها در دو روستاي «باشماق» و «بيلو» مريوان استدلال كرد كه رفتار عاطفي مردم روستاي دره تفي در كاشت تيربرق‌هاي چوبي، تنه درختان مرتفع خشكيده و فرآيند آشيان‌سازي باعث سكني‌گزيني و مهاجرت لك‌لك‌ها در 10 سال گذشته به روستاي دره تفي شده است.
اواز اينكه اسفند، ماه سرور برگشت لك‌لك‌ها به «دره تفي» روستاي ضلع غربي حاشيه زريوار مريوان است؛ ابراز شادماني كرد و افزود: آواي لك‌لك‌ها در اسفند، ماه پايان زمستان نويد نغمه بهار و آغاز گرمي زمين است و به همين دليل هرساله با مشاهده بازگشت نخستين لك‌لك سفيد به روستا، مردم آبادي دره تفي جشن و پايكوبي برگزارمي كنند و قرار است كه اين رسم در تقويم به عنوان جشنواره لك‌لك‌ها ثبت و هرسال در آستانه بازگشت لك‌لك‌ها برگزار شود.
به گفته اين مستندساز مريواني، نام روستاي دره تفي به واسطه زندگي لك‌لك در شبكه‌هاي اجتماعي بر سر زبان افتاده است و هفته گذشته نيز جشنواره رقص و پايكوبي بازگشت لك‌لك‌ها به آشيان زندگي، برگزار و فيلم آن در سطح گسترده در شبكه‌هاي اجتماعي منتشر شد كه اين نمادي از پيوند ناگسستني لك‌لك‌ها با مردمان روستاي دره تفي دارد.
«رضاباغباني» جشنواره بازگشت لك‌لك‌ها در روستاي دره‌تفي از روستاهاي حاشيه تالاب بين‌المللي زريوار مريوان را اقدامي مهم توصيف كرد اما از اينكه بدون اطلاع‌رساني رسانه‌ها و عكاسان خبري و مستند‌سازان اين جشنواره نمادين رقص و پايكوبي برگزار شده است، انتقاد كرد.
او گزارش داد كه در روستاي دره تفي بيش از 50 لانه توسط مردم براي لك‌لك‌ها ساخته شده و اين پرندگان از لانه‌ها به عنوان محلي براي جوجه‌آوري استفاده مي‌كنند.
اين مستندساز كردستاني، دره تفي را مكان زيست بيش از 300 قطعه لك‌لك‌هاي سفيد شامل لك‌لك‌هاي نر و ماده به همراه جوجه‌هاي‌شان عنوان كرد و افزود: در باور عمومي مردم اين روستا و حتي استان‌هاي مناطق كردنشين، لك‌لك‌ها يا همان «حاجي له ق له ق» نماد بركت، خوش‌يمني و آغاز فصل بهار است وبراساس همين باور براي لك‌لك‌ها احترام ويژه و حتي پرنده مقدس، قايل هستند.
او تشريح كرد كه انس زندگي اجتماعي لك‌لك‌ها با مردم روستاي دره تفي بي‌مثال است كه هرساله براي زادآوري و لانه‌گزيني به مريوان مي‌آيند و ارتباط اكولوژيكي بسيار مناسبي با اهالي منطقه دارند و لانه‌هاي پيش‌ساخته مردمان اين ديار را بدون هيچ شك و ترديدي قبول مي‌كنند.اين مستندساز با اعلام اينكه دانشمندان، هركدام از گونه‌هاي جانداران دنيا را براساس سير تكامل و شباهت‌ها و ريشه‌هاي مشتركي كه با يكديگر دارند طبقه‌بندي كرده‌اند؛ گفت: لك‌لك‌ها در طبقه‌بندي علمي جزو سلسله‌جانوران، شاخه طنابداران، رده پرندگان، زير رده نو مرغان، فرو رده نوآروارگان، بالا راسته نو پرندگان، راسته لك‌لك‌سانان و تيره سيكونيده هستند.
محمدرضا باغباني تشريح كرد كه لك‌لك‌ها بر بلندي لانه مي‌سازند پس هر آنچه پيدا كنند از پوشال گرفته تا مقوا و پارچه استفاده مي‌كنند؛ اما در روستاي دره تفي مريوان، مردم در ساخت آشيان به لك‌لك‌ها كمك مي‌كنند و جالب اينكه لك‌لك‌هاي سفيد بدون سرباز زدن مي‌پذيرند و اين انس لك‌لك‌ها با مردم اين روستا حيرت‌انگيز است.
او گفت: لانه براي بيشتر پرندگان در هنگام تخم‌گذاري معنا پيدا مي‌كند و لك‌لك‌ها ۳ تا ۵ تخم مي‌گذارند و جفت نر و ماده به نوبت روي تخم‌ها مي‌خوابند تا زماني كه جوجه‌ها سر از تخم بيرون بياورند و اين فرآيند، ۲۹ تا ۳۰ روز طول مي‌كشد. به گفته اين مستندساز مريواني، در ايران به غير از لك‌لك سفيد، لك‌لك سياه و لك‌لك گردن كركي هم ديده شده است كه بسيار كمياب هستند.
او توضيح داد كه لك‌لك‌ها، پرندگاني اجتماعي هستند و اگر غذاي كافي، در محيطي فراهم باشد در آنجا دسته‌جمعي زندگي مي‌كنند و همين خصوصيت بارز، زندگي لك‌لك‌هاي سفيد را در روستاي دره تفي مريوان معنا و مفهوم مي‌بخشد. باغباني با هشدار به مسوولان حفاظت محيط زيست كه گروهي از اين لك‌لك‌ها، در معرض انقراض هستند؛ افزود: در فرهنگ مردم روستاي دره تفي يا حتي ديگر روستاهاي مناطق كردنشين مردم چند روز قبل از آمدن لك‌لك‌ها، لانه‌هاي قديمي آنها را تعمير مي‌كنند و هر كسي براي اولين‌بار در روستا لك‌لكي را مشاهده مي‌كند با شادي نويد آمدن بهار را به ديگران مي‌دهد. همه با ديدن لك‌لك، با خوشحالي مي‌گويند: (حاجي له ق له ق به خ ي ربي) يعني: حاجي لك‌لك خوش آمدي.
اين مستندساز با اعلام اينكه لك‌لك‌هاي روستاي دره تفي و دشت بيلو از گونه‌هاي كنار آبزي درياچه زريوار تغذيه مي‌كنند؛ هشدار داد كه آلاينده‌هاي زيست‌محيطي اعم از ورود فاضلاب روستاها و مواد شوينده شيميايي حيات لك‌لك‌ها را به خطر مي‌اندازد و افزون بر آن شماري از لك‌لك‌ها را روباه و گربه‌هاي وحشي بر كرانه‌هاي زريوار شكار مي‌كنند كه اين در چرخه تنازع بقا طبيعي است؛ اما ورود فاضلاب و مواد شوينده غير قابل پذيرش است.
به گفته محمدرضا باغباني، بيش از 150 قطعه لك‌لك نر و ماده به همراه جوجه‌ها بر ارتفاعات درختان قبرستان آبادي دشت بيلو در ضلع شرقي درياچه زريوار آشيان دارند كه حيات‌شان به دليل عدم قطع درختان اين آرامستان، ايمن‌تر از ديگر مناطق مريوان به ويژه لك‌لك‌هاي دشت بايوه و روستاي باشماق است.
او توضيح داد كه درختان جنگي و بلوط محدوده زندگي روستاهاي بايوه و باشماق را قاچاقچيان چوب قطع مي‌كنند و همين مساله باعث مهاجرت و كاهش جمعيت لك‌لك‌هاي اين دو روستا شده است و اكثر لك‌لك‌هاي اين دو روستا به محيط مصنوعي و سكونت در آشيان‌هاي دست‌ساز، روستاي دره تفي مهاجرت كرده‌اند كه رفتار مردم اين روستا قابل ستايش است.
او از معاون رييس‌جمهور و رييس سازمان حفاظت محيط زيست و همچنين استاندار كردستان خواست كه روستاهاي دره تفي و دشت بيلو را ثبت گردشگري كنند تا اين دو روستا به ويژه دره تفي به مقصد سفر گردشگران داخلي و خارجي، رسانه‌ها و عكاسان خبري جهان تبديل شود.
به گفته اين مستندساز، لك‌لك‌ها در فرهنگ مردمان كرد هميشه مورد احترام بوده‌اند و از روزگاران قديم در استان‌هاي كردستان و آذربايجان غربي به ويژه شهرستان‌هاي مريوان، بوكان و روستاهاي اطراف منطقه موكريان رسوم خاصي در مورد لك‌لك‌ها وجود دارد.