چرا چين، هندوستان و امارات متحده عربي به قطعنامه شوراي امنيت عليه روسيه راي ممتنع دادند
نگراني‌هاي منفعلانه
شهاب شهسواري
در جلسه اضطراري جمعه شب شوراي امنيت سازمان ملل متحد براي بررسي وضعيت اوكراين، علاوه بر وتو شدن قطعنامه محكوميت روسيه توسط اين كشور، سه كشور ديگر نيز كم سر و صدا از زير بار موضع‌گيري مشخص در مورد جنگ اوكراين فرار كردند. از ميان پانزده عضو شوراي امنيت سازمان ملل متحد، يك عضو دايم شوراي امنيت يعني چين و دو عضو غيردايم يعني هندوستان و امارات متحده عربي، به قطعنامه شوراي امنيت كه درخواست عقب‌نشيني نيروهاي روسيه از خاك اوكراين را مطرح كرده و مشتركا توسط آلباني و امريكا تدوين شده بود، راي ممتنع دادند؛ موضع‌گيري منفعلانه‌اي كه نشان از نگراني اين دولت‌ها از رنجاندن هر يك از طرف‌هاي اصلي اين بحران داشت.
داستان موضع‌گيري هر يك از اين كشورها با ديگري متفاوت است. امارات متحده عربي و همتايان عربش جز گاهي در مورد فلسطين، چشم‌بسته از موضع ايالات متحده امريكا و متحدان غربي‌اش حمايت مي‌كردند؛ در مورد اوكراين هم انتظار مي‌رفت كه امارات متحده عربي كه نمايندگي گروه كشورهاي عربي در سازمان ملل در كرسي نمايندگي غيردايم شوراي امنيت را برعهده دارد، به قطعنامه‌اي كه امريكا و متحدانش تهيه كرده‌اند، راي مثبت دهد. اما به نظر مي‌رسد رويكرد كشورهاي عربي، به ويژه در جنوب خليج‌فارس، روز به روز در حال دورتر شدن از ايالات متحده امريكاست. حكايت چين اما متفاوت است، قدرت دوم اقتصادي جهان در سال‌هاي اخير روز به روز بيشتر در تقابل با جهان غرب به رهبري امريكا قرار
گرفته است.
پكن مدت‌هاست هدف اصلي تحريم‌هايي است كه مشابه آن را اين روزهاي مسكو در پي حمله به اوكراين تحمل مي‌كند؛ امريكا به روشني در اسناد راهبرد امنيت ملي چين را به عنوان بزرگ‌ترين تهديد عليه خود معرفي مي‌كند و علنا از تمركز نظامي و امنيتي بر شرق آسيا و اقيانوس آرام براي مهار چين سخن مي‌گويد. همدردي و دشمنان مشترك در سال‌هاي اخير پوتين و شي جين‌پينگ، روساي جمهوري چين و روسيه را از هر زمان ديگر به هم نزديك‌تر كرده است. اما هيچ يك از اين انگيزه‌ها باعث نشد كه چين در تقابل با ايالات متحده امريكا و متحدانش دست خود را به نفع روسيه در جلسه شوراي امنيت سازمان ملل متحد بلند كند. سومين راي ممتنع متعلق به هندوستان بود، دوست تازه غرب در آسيا كه روزگاري متحد بلوك شرق حساب مي‌شد، اما به تدريج در حال گردش به سمت غرب است. هندوستان ضلع چهارم گفت‌وگوهاي چهارجانبه امنيتي كشورهاي حوزه اقيانوس هند و آرام در كنار ايالات متحده امريكا، ژاپن و استرالياست؛ چارچوبي امنيتي كه تصادفا براي مهار چين ايجاد شده است. اما دست روزگار، هند و چين را كه سال گذشته تا پاي درگيري‌هاي نظامي در مرز با يكديگر رفته بودند در يك جبهه قرار داده است. هر چند هندوستان در سال‌هاي اخير بيش از هر زمان ديگري به امريكا نزديك شده است، اما در نتيجه دهه‌ها وابستگي نظامي به شوروي سابق، هنوز هم يكي از بزرگ‌ترين مشتريان تسليحاتي روسيه محسوب مي‌شود. دهلي‌نو هم مانند كشورهاي جنوب خليج‌فارس، انتخاب سختي براي موضع‌گيري به نفع ايالات متحده امريكا يا روسيه داشت و تصميم گرفت كه در اين زمينه سكوت كند.
نفت و امنيت
خبرگزاري فرانسه در گزارشي مي‌نويسد: «هر چند روزگاري انتخاب جبهه در بحران اوكراين براي كشورهاي خليج‌فارس كه مدت طولاني تحت‌الحمايه ايالات متحده بودند، گزينه ساده‌اي بود، اما اين روزها با افزايش مناسبات اين كشورها با روسيه، مجبور شده‌اند در موضع‌گيري خود دنبال تعادل باشند. در شرايطي كه تمام جهان شتابان لشكركشي روسيه به همسايه كوچك‌ترش را محكوم كرد، كشورهاي ثروتمند شوراي همكاري خليج [فارس] از جمله عربستان سعودي و امارات متحده عربي، ترجيح دادند سكوت كنند.» ان گدل، پژوهشگر انديشكده فرانسوي انستيتو مونتني مي‌گويد: «مساله فقط توسعه مناسبات اقتصادي نيست، بلكه موضوع افزايش همكاري‌هاي امنيتي با روسيه است.»
كشورهاي كرانه جنوبي خليج‌فارس، بيش از هر زمان ديگري نسبت به چتر حمايتي امريكا بدبين شده‌اند. اوكراين براي اين كشورها به مثالي زنده از تنها رها شدن از سوي غرب در مقابل تهاجم يك قدرت بزرگ‌تر تبديل شده است. در روزگاري كه ايالات متحده امريكا بر كاهش درگيري خود در منطقه و تمركز بر شرق آسيا تاكيد دارد، دولت‌هاي عرب منطقه بيش از پيش در جست‌وجوي يافتن متحدان قدرتمند جديد هستند. روسيه در سال‌هاي اخير يكي از گزينه‌هاي مهم اين كشورها براي افزايش توانمندي‌هاي نظامي و امنيتي محسوب مي‌شود.
عبدالله بن زايد، وزير خارجه امارات قرار است دوشنبه براي گفت‌وگو با همتاي روسش به مسكو سفر كند؛ سفري كه بر اساس بيانيه وزارت خارجه روسيه قرار است در آن در مورد «گسترش هر چه بيشتر روابط چند ساعته امارات و روسيه» گفت‌وگو شود. ساعاتي پس از راي ممتنع به قطعنامه شوراي امنيت تلفني با وزير خارجه امريكا، آنتوني بلينكن گفت‌وگو كرد. خبرگزاري رسمي امارات، وام، بدون اشاره به بحران اوكراين، موضوع اين گفت‌وگو را «تحولات جهاني» توصيف كرده است.
اما امارات در موضع‌گيري‌اش در مورد جنگ اوكراين تنها نبود. علاوه بر اينكه نماينده كشورهاي عربي در كرسي غيردايم شوراي امنيت سازمان ملل متحد غالبا براساس تصميم جمعي گروه كشورهاي عربي راي خود را اعلام مي‌كند، از موضع‌گيري‌هاي رسمي همسايگان امارات در جنوب خليج‌فارس هم مي‌توان از رويكرد آنها در قبال روسيه آگاه شد. عربستان سعودي، بحرين و عمان نيز تا لحظه تنظيم اين گزارش هيچ واكنشي در مورد تهاجم نظامي روسيه به اوكراين نداشتند. كويت و قطر هم تنها به صدور بيانيه‌هايي در محكوميت خشونت قناعت كردند و حاضر به محكوم كردن عمليات روسيه عليه اوكراين نشدند. امارات متحده عربي در سومين روز عمليات نظامي روسيه در اوكراين بدون محكوم كردن روسيه، نگراني خود را نسبت به وضعيت شهروندان غيرنظامي در اوكراين و خواستار باز كردن مسير كمك‌هاي بشردوستانه به نيازمندان و آسيب‌ديدگان شد.
تحليلگران معتقدند كه رويكرد جديد امريكا براي كاهش مشاركت در درگيري‌هاي منطقه غرب آسيا و خاورميانه، باعث شده است تا كشورهاي عربي جنوب خليج‌فارس، نسبت به امنيت خود با جمع‌تر شدن چتر حمايتي امريكا نگران باشند. ان گدل مي‌گويد: «اين كشورها متوجه شده‌اند كه نياز دارند شركاي‌شان را متنوع‌تر كنند تا عقب‌نشيني محتمل امريكا از منطقه را جبران كنند.»
آندراس كريگ، تحليلگر مسائل خاورميانه و استاد كينگ‌كالج لندن به خبرگزاري فرانسه مي‌گويد: «در شرايطي كه امريكا بيش از هر زمان ديگر مساله حقوق بشر را به حمايت‌هاي خود ضميمه مي‌كند، روسيه به عنوان يك متحد ايدئولوژيك براي اين كشورها مطرح مي‌شود. به نظر مي‌رسد كه يك درهم‌تنيدگي راهبردي ميان مسكو و ابوظبي در منطقه ايجاد شده است، چراكه هر دو نيروهاي مخالف انقلابي‌گري و خواستار مهار اسلام سياسي هستند.»
علاوه بر مسائل امنيتي، بازار جهاني نفت هم نقش مهمي در موضع‌گيري كشورهاي عربي منطقه در مورد روسيه دارد. عربستان سعودي و روسيه به صورت مشترك رياست اتحاديه غيررسمي اوپك پلاس را برعهده دارند كه در چند سال اخير به صورت انحصاري كنترل ميزان توليد نفت بخش عمده‌اي از توليدكنندگان بازار نفت را دراختيار داشته است. الن والد، پژوهشگر ارشد انديشكده شوراي آتلانتيك به خبرگزاري فرانسه مي‌گويد: «كشورهاي عرب عضو اوپك به لحاظ ديپلماتيك در شرايط سختي قرار دارند، چراكه نگه داشتن توافق سقف توليد نفت، يكي از اصلي‌ترين نگراني‌هاي آنان است.» اين كارشناس معتقد است: «كشورهاي خليج [فارس] نگران هستند كه آسيب رساندن به روابط باعث ترك اوپك پلاس توسط روسيه شود و به طور كلي توافق ميان اوپك و كشورهاي غيراوپك را از بين ببرد. در نتيجه سكوت در مقابل تهاجم روسيه به اوكراين، احتمالا بهترين مسيري است كه مي‌توانند در پيش بگيرند.»
برزخ شرق و غرب
رويكرد استراتژيك سياست خارجي دهلي‌نو با آغاز تهاجم نظامي روسيه عليه اوكراين، در برابر يك آزمايش سخت قرار گرفته است. هند در دوران جنگ سرد، از اعضاي بنيانگذار جنبش عدم تعهد محسوب مي‌شد، اما اين موضوع باعث نمي‌شد كه روابط نزديكي با اتحاد جماهير شوروي نداشته باشد؛ به خصوص كه در آن دوران ايالات متحده امريكا به صورت پيوسته از دشمن هميشگي هند، پاكستان حمايت مي‌كرد. رقابت تسليحاتي هند و پاكستان و حمايت امريكا از اسلام‌آباد، دهلي‌نو را وادار به خريدهاي گسترده تسليحاتي از شوروي كرد، رابطه نظامي و امنيتي كه در سه دهه اخير، روسيه ميراث‌دار آن شده است و همچنان ارتش به شكل سنتي شرقي هند را با تسليحات پيشرفته نظامي تامين مي‌كند.
تانك‌هاي تي۹۰ روسيه استخوان‌بندي نيروي زميني هند را تشكيل مي‌دهند و نيروي هوايي هند عمدتا از هواپيماهاي روسي سوخو و ميگ تشكيل شده است و البته ناو هواپيمابر نيروي دريايي هندوستان هم يك ناو روسي از كلاس كي‌يف است. در ميان توافق‌هاي نظامي اخير دهلي‌نو و مسكو مي‌توان به اجاره زيردريايي هسته‌اي روسيه به هند، كمك متخصصان روس به دهلي‌نو براي توليد موشك فراصوت و قرارداد فروش سامانه پدافند هوايي اس۴۰۰ اشاره كرد كه آخري حتي ممكن است باعث تصويب تحريم‌هايي عليه دهلي‌نو توسط امريكا شود.
در سال‌هاي اخير هند در قالب گفت‌وگوهاي امنيتي كواد، در كنار استراليا و ژاپن متحد راهبردي جديد امريكا در رويارويي با چين تلقي مي‌شود؛ اما دهلي‌نو از زمان آغاز درگيري نظامي تماس‌ها با روسيه و امريكا را حفظ كرده است. روز پنجشنبه از يك‌سو سابرامانيام جيشانكار، وزير خارجه هند با همتاي امريكايي خود گفت‌وگو كرد و از سوي ديگر نارندرا مودي، نخست‌وزير هند با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه تماس گرفت. امريكا از هند خواسته بود كه به «واكنش قوي مشترك به تعرض روسيه» بپيوندد، اما در برابر دهلي‌نو، مسكو را تنها به «بازگشت به مسير گفت‌وگو ديپلماتيك» تشويق كرد و در جلسه راي‌گيري شوراي امنيت به قطعنامه‌اي كه عليه تهاجم روسيه تدوين شده بود راي ممتنع داد.
درك گروسمن، تحليلگر ارشد نظامي در موسسه رند به واشنگتن پست مي‌گويد: «آنچه به عنوان كواد شناخته مي‌شود به سادگي مي‌تواند دچار انشقاق شود. عمليات روسيه به روشني نظام مبتني بر قانون را زير پاگذاشته است، دقيقا همان چيزي كه كواد براي حفظ آن ايجاد شده است. براي هند، اگر مي‌خواهد كه نه تنها عضويتش در كواد بلكه روابطش با اروپا را حفظ كند، نشستن در حاشيه به شكل روزافزوني غيرقابل دفاع خواهد بود.» سوشانت سينگ، تحليلگر انديشكده مركز پژوهش‌هاي سياسي در دهلي‌نو به واشنگتن پست مي‌گويد كه هر چند بي‌طرفي هند ممكن است باعث خشم واشنگتن شود، اما دهلي‌نو در موقعيتي نيست كه بتواند مسكو را از دست خود ناراحت كند. اين تحليلگر هندي مي‌گويد: «هيچ كشور ديگري به ما زيردريايي اتمي نمي‌دهد، كدام كشور قرار است به هند ناو هواپيمابر بفروشد؟ هند هرگز به اين صورت در شرايط اين-يا-آن قرار نگرفته بود و تصور مي‌كنم شرايط كنوني بزرگ‌ترين چالش دهلي‌نو از زمان جنگ سرد است.»
استقلال و حاكميت ملي
برخلاف اعراب خليج‌فارس و هندوستان كه دوستان غرب بودند، چين در منتهي‌اليه ديگر قرار داشت. كوين راد، نخست‌وزير پيشين استراليا كه در گذشته به عنوان ديپلمات در چين خدمت كرده است به نيويورك تايمز مي‌گويد: «چين از زمان روي كار آمدن شي، در سياست خارجي خود امريكا را به عدم رعايت مفاد منشور ملل متحد، عدم رعايت استقلال و حاكميت ملي كشورها متهم مي‌كند.» اما به اعتقاد كوين راد، موضع‌گيري به نفع روسيه در جريان حمله به اوكراين مي‌تواند اين استدلال را كاملا زير سوال
ببرد.
آدام ناي هم كه مدير خبرنامه چاينا نيسان است و آن را منتشر مي‌كند، معتقد است: «عدم انسجام در موضع‌گيري‌هاي سياست خارجي مي‌تواند در درازمدت به چين آسيب برساند.» ناي معتقد است موضع‌گيري چين به نفع روسيه «اصول اساسي سياست خارجي چين را زير سوال مي‌برد و باعث مي‌شود كه اين كشور نتواند خود را به عنوان يك ابرقدرت مسووليت‌پذير معرفي كند.» ناي همچنين تاكيد مي‌كند: «اين موضع‌گيري همچنين مي‌تواند چين را از ديدگاه امريكا و اعضاي اتحاديه اروپا به عنوان همدست روسيه در اين تجاوز نظامي معرفي كند كه به خودي خود هزينه‌هاي سنگيني براي چين در پي دارد.»
چيني‌ها به‌رغم اينكه در جلسه شوراي امنيت سازمان ملل متحد حاضر به حمايت از روسيه نشدند، اما در رسانه‌هاي داخلي چندان تمايلي به محكوم كردن روسيه نشان نمي‌دهند. رسانه‌هاي چين از اقدام نظامي روسيه با عنوان «عمليات روسيه» يا «شرايط كنوني» ياد مي‌كنند. يانگ چنگ، استاد دانشكده مطالعات بين‌الملل دانشگاه شانگهاي به نيويورك تايمز مي‌گويد: «ما روسيه را درك مي‌كنيم، اما نگراني‌هاي خودمان را داريم.» او اقدام نظامي روسيه عليه اوكراين را غافلگير‌كننده توصيف مي‌كند.