كسب و كار اينترنتي زنان در شهر در سايه طرح صيانت
زهرا نژاد بهرام
با تصويب كليات طرح صيانت در كميسيون موجي از نگراني براي كسب و كارهاي اينترنتي كه بخشي از كارآفريني زنان است، حاصل شد. تصوير نگران‌كننده‌اي از باز‌پس‌گيري فرصت‌هاي حاصل شده از فضاي مجازي براي اشتغال زنان؛ چه در تأمين درآمد خانوار و چه در قامت كمك به اقتصاد خانوار، پيش روي جامعه قرار گرفت.
اگر اينترنت را پديده‌اي در نظر بگيريم كه بر همه ابعاد زندگي ما تاثير گذاشته نبايد از نقش آن در ايجاد كسب‌وكارهاي اينترنتي غافل بود. اينترنت موجب شده بسياري از زنان خانه‌دار نيز در فضاي مجازي فعال شده و براي خود كسب‌وكاري راه بيندازند.
۷۰ درصد زنان فعال در كسب و كار اينترنتي علم روز ندارند، اما كسب و كارهاي خانگي دارند كه معمولا در حوزه‌هاي هنري است، مانند صنايع دستي، پوشاك، عروسك‌سازي، غذا و... پتانسيل كار ۷۰ تا ۸۰ درصد به گونه‌اي است كه بايد از پلتفرم اينترنت استفاده كنند. به اين معنا كه بسياري از آنها در حال حاضر در فضاهاي اينستاگرامي و... در حال خريد و فروش محصول هستند. بسياري از آنها خريدوفروش كارت به كارت مي‌كنند(1).
با توجه به محدوديت‌هاي فرصت‌هاي شغلي براي زنان و بالا بودن نرخ بيكاري زنان نسبت به مردان به ميزان دوبرابر در ميان تحصيل‌كردگان و كاهش درآمد خانوار به دلايل متعدد ناشي از وضعيت اقتصادي كشور و نياز به مشاركت بيشتر زنان در عرصه شغلي وجود دارد. براساس آمارهاي منتشره مركز آمار ايران، نرخ بيكاري زنان جوان ۱۸ تا ۳۵ ساله با ۳.۵ درصد رشد نسبت به بهار سال گذشته به ۲۷.۸ درصد در بهار ۱۴۰۰ رسيده است(2). درهمين حال نرخ بيكاري مردان ۱۲.۱ درصد است .اين مهم بيانگر آن است كه زنان نه تنها در حاشيه كسب شغل قرار دارند بلكه فرصت‌هاي شغلي آنان محدود و تبعيض‌گرا است.
زنان براي كاهش اين كاستي به كارآفريني روي آورده‌اند و فضاي مجازي براي آنها به فرصتي براي كسب درآمد و شغل از ظرفيت‌هاي خانوادگي و خانه‌گري درآمده است؛ از كارهاي خرد تا كلان با كمك فضاي مجازي زنان فرصت آن را پيدا كرده‌اند كه در توليد درآمد و معاش فعاليت كنند. بنا به گزارش اكونوميست زنان از گوشه و كنار جهان ۱۰درصد پروژه‌هايي را كه مربوط به كارآفريني در وب است را اداره مي‌كنند. اما اين آمار در تعدادي از كشورهاي خاورميانه به ۳۵ درصد مي‌رسد(3). يعني مساله فضاي مجازي به يك تحول در عرصه اشتغال براي زنان درآمده و نه تنها درايران بلكه در جهان اين مساله مورد توجه آنها قرار گرفته است. در واقع كسب و كار اينترنتي از نظر ايجاد شغل، نوآوري در عرضه محصولات يا خدمات، موجب تنوع و دگرگوني زيادي در اجتماعي و اقتصاد مي‌شود. اين در حالي است كه يكي از اهداف مهم برنامه‌هاي توسعه كشور، تلاش براي كاهش معضل بيكاري است.
زنان تقريبا نيمي از استفاده‌كنندگان اينترنت را در كشور تشكيل مي‌دهند و وضعيت اشتغال زنان مطلوب نيست. براساس برخي آمارها با شيوع بيماري كرونا و قرنطينه شدن شهرها مساله بيكاري زنان بيش از گذشته بر جامعه فشار وارد كرد آنگونه كه به گفته مركز آمار در بهار 1400 ميزان از دست رفتن شغل زنان در اين دوره كه عموما در حوزه خدمات فعاليت داشتند به 9 برابر مردان رسيده است(4). بااين شرايط و توجه به اين مهم كه فقر جنسيتي شده است. افزايش ميزان زنان سرپرست خانوار، تبعيض در فرصت‌هاي شغلي، تبعيض در سطح درآمد و دريافت دستمزد شاخص‌هاي اصلي زنانه شدن فقر است. طبق آمارهاي مركز آمار ايران (نتايج گزارش هزينه و درآمد خانوار) در سال۱۳۹۸ كه آخرين آمار هزينه و درآمد منتشر شده، از ۲۵ميليون و ۶۸۵هزار سرپرست خانوار در كشور، ۳ميليون و ۵۱۷هزار نفر از آنان را زنان تشكيل مي‌دادند. نكته قابل‌تامل ديگر اينكه، از همان۳.۵ميليون زن سرپرست خانوار نزديك به ۱.۵ميليون نفر از آنان را زنان خودسرپرست (خانوار يك‌نفره) تشكيل داده است. به‌عبارتي، از كل سرپرستان خانوار در كشور حدود ۱۳.۷درصد آنان زن هستند و از كل سرپرستان خانوار زن، حدود ۴۱.۵درصد از آنان خودسرپرست و تنها زندگي مي‌كنند. (همان) بااين نگاه فضاي مجازي و اشتغال دراين فضا براي زنان راهي براي گريز از اين چرخه بود .با محدود شدن فضاي مجازي و تصويب طر‌ح‌هايي كه اشتغال زنان را هدف گرفته گذشته از مسائل مربوط به اطلاع‌رساني و... به نظر مي‌رسد نمايندگان انقلابي فراموش كرده‌اند كه مساله فقر ابر چالشي است كه دامنگير زنان شده است. آنان براي تامين هزينه‌هاي خانوار و براي موثر بودن نيازمند كارآفريني در فضاي مجازي هستند و سلب اين امكان از آنها مهر تاييد بر گسترش فقر است. نرخ بالاي بيكاري و پايين بودن دستمزدها و افزايش سرسام‌آور هزينه‌هاي زندگي، زنان را در چالشي گرفتار كرده است كه فضاي مجازي را به عنوان يك مفر براي آن مي‌ديدند. تصويب كليات اين طرح كه بيشتر سويه غيراجتماعي و غير اقتصادي دارد زنان را هدف گرفته تا آنها را بيش از پيش در بستر فقر گرفتار كند.
حال كه زنان بدون حمايت مراجع رسمي توانسته‌اند فرصت‌هاي كسب و كار سالم و خانگي را براي خود فراهم كنند با تصويب چنين طر‌ح‌هايي حداقل‌هايي را آنها سلب مي‌كنند .اين مهم در كنار بستر‌سازي فضاي مجازي براي زنان در كسب اطلاعات، به اشتراك گذاشتن داشته و كسب هويت اجتماعي قابل تامل است .زنان با اتكا به اين فضا توانسته‌اند بسياري از مهارت‌ها و تجارب را در زندگي فردي و اجتماعي كسب كنند و قطع چنين ارتباطي يقينا جامعه را دچار بي‌نشاطي و نوعي سرخوردگي خواهد كرد.
فناوري ابزار، بستر لازم را از نظر فني به وجود خواهد آورد تا دسترسي به دانش جهاني ميسر شود و از اين طريق خلاقيت، پويايي، نوآوري و رفاه و آسايش در امور روزمره خانواده‌ها افزايش يابد. فناوري پيشرفته سبب خواهد شد تا ارتباطات مناسب و ارزان قيمت براي همگان فراهم شده و دسترسي به حجم بزرگي از اطلاعات و تجربه‌هاي هر لحظه و در هر جا فراهم شود. دور كردن زنان و محروم ساختن آنان از اين فرصت يعني كاهش تجربه و دانش كه در بلندمدت فشار زيادي را به جامعه تحميل خواهد كرد.سازمان‌ها و دستگاه‌هاي تصميم‌گير و تصميم‌ساز بايد نسبت به اين مهم با رويكردي متفاوت روبه رو شوند؛ فناوري درابتدا شايد نگران‌كننده باشد اما اصلي است كه زندگي نيازمند آن است و كيفيت زندگي با ورود فناوري بستري مطلوب‌تر را براي حيات بشري فراهم مي‌كند .تلفن هوشمند، اينترنت، شبكه اجتماعي و .... جملگي بستري براي رشد و تحول انساني هستند با آنها دوست باشيم و آنها را عليه خود و جامعه ندانيم. بياييد با تصميم‌گيري‌هاي عجولانه فرصت‌ها را از جامعه و زنان سلب نكنيم!
1- https: //plus.irna.ir/news
2- https: //www.isna.ir/news/
3- https: //www.aftana.ir/fa/doc/news/
4- https: //women.gov.ir/fa/news/