رايزني‌ها براي احياي برجام در وين به پيچ خطرناك رسيد
فاصله يكسان مذاكرات تا پيروزي و شكست
سارا معصومي
علي باقري، معاون سياسي وزير خارجه و رييس هيات مذاكره‌كننده ايران روز يكشنبه به وين بازگشت تا دور هشتم رايزني‌ها با هيات‌هاي مذاكره‌كننده كشورهاي عضو برجام (روسيه، چين، فرانسه، بريتانيا و آلمان) را به منظور احياي توافق هسته‌اي پيش ببرد. درحالي‌كه هنگام بازگشت باقري به تهران گفته شد كه او براي مشورت و كسب تكليف درباره قدرت مانور نهايي در مذاكرات به پايتخت بازگشته، حضور كوتاه او در تهران با حاشيه‌سازي‌هايي همراه شد. همزمان با اظهارنظر برخي نمايندگان مجلس شوراي اسلامي درباره وضعيت مذاكرات در وين و انتقاد از ستانده‌ها و هشدار درباره ناديده گرفته شدن مصوبه مجلس شوراي اسلامي در صيانت از حقوق ايران در مسير بازگشت به اجراي برجام، در فضاي رسانه‌اي و مجازي نيز برخي چهره‌هاي اصولگرا با ناكافي خواندن ستانده‌هاي هيات مذاكره‌كننده ايران، عدم توافق را بهتر از احياي برجام خواندند. در نهايت در حالي كه برخي از اين منابع خبري ادعا مي‌كردند مذاكرات وين به دليل عدم انعطاف طرف مقابل ايران شكست خورده و همزمان منابع غربي از تعيين ضرب‌الاجل چند روزه از سوي مقام‌هاي امريكايي سخن مي‌گفتند، علي باقري در داغ‌ترين روزهاي جنگ روسيه با غرب به وين بازگشت.
اين بازگشت نيز با حاشيه‌هاي رسانه‌اي بسيار در همان 24 ساعت نخست همراه شد. همزمان با بازگشت باقري، رييس هيات فرانسوي در توييترش ايران را به بازي با آتش متهم كرد. تنها ساعاتي پس از ديدار هيات ايراني با نماينده اتحاديه اروپا و پس از آن ساير هيات‌هاي كشورهاي عضو برجام، رسانه‌هاي امريكايي يك خط خبري واحد را در گزارش‌هاي متنوع دنبال كردند: «رويكرد ايران در نتيجه جنگ روسيه با اوكراين سختگيرانه‌تر شده و علاوه بر مطالبه‌هاي مورد اختلاف پيشين، مطالبه‌هاي ديگري را هم روي ميز قرار داده است.»
اين خط خبري در حالي از سوي رسانه‌هاي غربي پيگيري شد كه بسياري از كارشناسان پس از شروع جنگ ميان روسيه و اوكراين پيش‌بيني كردند كه تهران تلاش خواهد كرد با استفاده از اين فضا، شانس خود را براي افزايش ستانده‌ها در مسير احياي برجام امتحان كند. با اين‌همه يك منبع آگاه به «اعتماد» مي‌گويد كه تهران هيچ مطالبه جديدي را مطرح نكرده اما طبيعتا بر مطالبه‌هاي پيشين كه حل نشده باقي مانده بودند، اصرار دارد.
درحالي‌كه خبرگزاري رويترز در گزارشي اختصاصي ادعا كرد كه ايران همزمان با پافشاري بر مطالبه پيشين براي خروج نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي از ليست گروه‌هاي تروريستي خواهان رفع تحريم‌هاي سپاه نيز هست، «ميخاييل اوليانوف» نماينده روسيه در مذكرات وين در توييتي نوشت: «از آوريل ۲۰۲۱ كه مذاكرات آغاز شد، پيشرفت فوق‌العاده‌اي حاصل شده است. اما يك قاعده وجود دارد: تا زماني كه بر سر همه‌چيز توافق نشود بر سر هيچ چيز توافق نمي‌شود. تلاش آخر براي پايان موفقيت‌آميز گفت‌وگوهاي وين ضروري است.»
در ميانه اين فضاسازي‌هاي منفي، توييت‌هاي مذاكره‌كننده ارشد انگليس اندكي از التهاب فضا كاست. استفاني القاق، مذاكره‌كننده ارشد انگليس در مذاكرات وين نوشت: «نشست غيررسمي مشاركت‌كنندگان در برجام پايان يافت. تلاش براي بستن مسائل نهايي همچنان ادامه دارد. او همچنين در توييت ديگري نيز نوشت: نشست تروييكاي اروپايي با علي باقري كني پايان يافت. كار ادامه دارد. اين كار (بار ديگر) تا انتهاي شب ادامه خواهد يافت. (او در انتهاي توييت از هشتگ «مرحله پاياني مذاكرات وين» استفاده كرده است.)
با كشيده شدن مذاكرات به پاسي از شب در وين، ميخاييل اوليانوف آخرين مقامي بود كه با انتشار يك توييت اخبار جسته و گريخته درباره پيشرفت كند مذاكرات پشت درهاي بسته را تاييد كرده و نوشت: «دلايلي داشتيم تا باور كنيم كه مذاكرات وين بر سر برجام تا آخر ماه فوريه به‌طور موفقيت‌آميز به پايان برسد. اين انتظارات به وقوع نپيوست. جاي تاسف دارد اما دراماتيك نيست. اين يك بازه زماني بود و نه يك ضرب‌الاجل. ما هنوز فرصت نهايي ساختن مذاكرات طي روزهاي آتي را داريم.»
همزمان با فضاسازي رسانه‌ها درباره متهم كردن تهران به عدم انعطاف، ند پرايس سخنگوي وزارت خارجه امريكا نيز به زبان هشدار و تهديد تهران متوسل شد. پرايس در نشست خبري با طرح اين ادعا كه در صورتي كه ايران در پيشرفتِ مذاكرات براي احياي برجام از خود ناسازگاري نشان دهد، ايالات متحده آمادگي دارد كه اين مذاكرات را ترك كند، افزود: «اينكه امريكا آمادگي دارد ميز مذاكرات را ترك كند به اين معني نيست كه وضعيت به همين صورت فعلي باقي بماند. واشنگتن پيش‌تر از گزينه‌هاي ديگر سخن گفته است و اين گزينه‌ها با كمك متحدان و شركاي ديگر امريكا، در صورتي كه ايران حسن‌نيت خود را در مورد مسائل باقيمانده نشان ندهد، اعمال خواهند شد. لازم است كه ايران در روزهاي آينده كه در مقطع مهم و حساسي قرار مي‌گيريم با وضوح بيشتري موضع خود را بيان كند.»
سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت امور خارجه ايران ساعتي پس از اين اظهارنظر پرايس پاسخ شديداللحني به همتاي امريكايي داد و هشدار داد كه تهران براي توافق در مذاكرات وين، تا هميشه صبر نمي‌كند. خطيب‌زاده در صفحه توييتر خود نوشت: «امريكا از برجام خارج شده است. ما بايد مطمئن شويم كه اين اتفاق تكرار نمي‌شود.»
خطيب‌زاده سپس با كنايه به اظهارات غربي‌ها مبني بر داشتن نقشه دوم در صورت حاصل نشدن توافق در وين گفت: «هركسي نقشه دوم خود را دارد، اما ثابت‌شده [نقشه‌هاي دوم] امريكا توخالي است. لفاظي‌ها و بلوف‌زني‌ها جواب نداده و نخواهد داد. تصميمات جواب مي‌دهند. توافق در دسترس است، اگر كاخ سفيد تصميم بگيرد. ايران [به توافق] تمايل دارد، اما براي هميشه صبر نمي‌كند.»
با آغاز سومين ماه ميلادي، عملا مذاكرات آن‌طوركه طرف غربي و حتي در مقاطعي روسيه خواهان آن بود تا پايان ماه فوريه به ايستگاه نهايي نرسيد. يك منبع آگاه ايراني درباره فضاسازي رسانه‌اي در وين پيرامون موضع سختگيرانه تهران و تاثير آن بر نتيجه نهايي ده ماه مذاكره به «اعتماد» مي‌گويد: «طراحان اين صحنه مي‌خواهند از يك سو ايران را به عنوان مقصر عدم توافق معرفي كنند و همزمان تهديد مي‌كنند كه در صورت پافشاري ايران بر خواسته‌هايش، طرف‌هاي غربي مذاكرات را ترك مي‌كنند. در چنين فضايي، در صورت حصول توافق، ادعا خواهد شد كه ايران تحت فشار مجبور به عقب‌نشيني شده است و در صورت عدم توافق نيز ادعا خواهد شد كه ايران عامل شكست مذاكرات بوده است. طرف‌هاي غربي در تلاش هستند با طرح اين ادعاي غلط كه ايران خواسته‌هاي تازه‌اي مطرح كرده است، مسووليت عدم دستيابي به توافق را به گردن ايران بيندازند.»
در حالي كه تا صبح روز سه‌شنبه فضاي رسانه‌اي درباره آنچه در وين مي‌گذرد در اختيار طرف مقابل بود، ظهر روز گذشته خبرگزاري دولتي ايرنا در گزارشي اختصاصي ضمن اشاره به اينكه هنوز توافق براي احياي برجام در وين نهايي نشده، از بخش‌هاي گزينشي از متن توافق احتمالي رونمايي كرد. بخش‌هاي منتشرشده از متن توافق در خبرگزاري دولت متمركز بر ستانده‌هاي ايران در نتيجه 10 ماه مذاكره بود و به موارد اختلافي باقيمانده يا داده‌هاي ايران اشاره نشده بود. پس از انتشار اين گزارش، خبرنگاران و تحليلگران رسانه‌هاي خارجي با اشاره به مفاد آن ادعا كردند كه اگر طرف مقابل تا اين اندازه از خود انعطاف نشان داده چرا هنوز توافق به دست نيامده است؟
عصر روز گذشته نيز خط خبري ديگري در تكميل خط خبري روز دوشنبه در متهم كردن تهران به زياده‌خواهي مطرح شد كه تمركز آن بر اختلاف‌هاي پادماني ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بود. رييس هيات مذاكره‌كننده انگليس در يك رشته توييت در اين باره نوشت: «سه كشور اروپايي حامي استقلال آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هستند و مسائل پادماني جدا از برجام پيگيري مي‌شوند. ما همواره هرگونه تلاش براي زير سوال بردن استقلال آژانس را رد كرده‌ايم.»
ساعتي پس از اين اظهارنظر يك منبع آگاه نزديك به تيم مذاكره‌كننده هسته‌اي ايران در گفت‌وگو با خبرنگار فارس از نقش منفي فرانسه در حل‌وفصل موضوعات پادماني باقيمانده بين ايران و آژانس خبر داد. به گفته وي فرانسوي‌ها كه به‌صورت سنتي با توجه به ارتباطات قوي با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و همچنين روابط حسنه با رژيم اسراييل از ادوار گذشته مذاكراتي، همواره تلاش كرده‌اند در حل موضوعات هسته‌اي بين ايران و آژانس مانع‌تراشي كنند، اكنون نيز در وين به همين نقش مشغول هستند.
خبرگزاري فارس به نقل از اين منبع آگاه نوشت: فرانسوي‌ها در حال مانع‌تراشي بر سر حل‌وفصل موضوعات باقيمانده پادماني بين ايران و آژانس هستند و در اين خصوص رويكردي كاملا سياسي را در پيش گرفته‌اند. حل مسائل پادماني باقيمانده با آژانس يكي از پيش‌نيازهاي مهم شكل‌گيري توافق در وين است و اگر چنين اتفاقي رخ ندهد، بدون شك، فرانسه عامل عدم توافق در وين نام خواهد گرفت. اگر طرف‌هاي غربي تصميم‌هاي لازمي را كه به آن آگاه هستند، اتخاذ كنند، مي‌توان چند موضوع باقيمانده را حل كرده و ظرف چند روز به توافق نهايي دست يافت. با اين حال به نظر مي‌رسد فرانسوي‌ها در مسيري متفاوت و كاملا متضاد با تصميم‌گيري‌هاي لازم گام برمي‌دارند.
يك منبع آگاه درباره اصرار ايران بر بسته شدن پرونده اختلاف با آژانس درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران در گذشته به «اعتماد» مي‌گويد: «اين مساله از نظر ايران مهم و اساسي است. نمي‌شود كه ايران مجددا محدوديت‌هاي زيادي بر برنامه هسته‌اي خود بپذيرد و نيز نظارت‌هاي وسيع و گسترده آژانس به شمول پروتكل الحاقي و حتي فراتر را قبول كند، ولي در عين حال كماكان پرونده‌هايي ادعايي به بهانه برخي موضوعات كوچك و ناچيز مربوط به دو دهه پيش مفتوح باشد. طرف مقابل به دلايل كاملا سياسي و نه دغدغه فني هسته‌اي با اين درخواست مشخص ايران مخالفت مي‌كند.
به گزارش «اعتماد»، ساعات پيش روي مذاكره‌كنندگان ايران، 1+4 و ايالات متحده در وين حياتي خواهد بود. با توجه به پررنگ شدن بحران ميان غرب و روسيه و تبديل شدن آن به اولويت نخست اروپا و امريكا به نظر مي‌رسد كه تلاش‌ها براي احياي برجام و همزمان دريافت بيشترين امتياز در دقيقه نود چه از سوي ايران و چه طرف‌هاي مقابل به راه رفتن روي يك طناب باريك قابل تشبيه است كه جبران سقوط از آن شايد ديگر غيرممكن باشد.
يك منبع آگاه درباره اصرار ايران بر بسته شدن پرونده اختلاف با آژانس درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران در گذشته به «اعتماد» مي‌گويد: «اين مساله از نظر ايران مهم و اساسي است. نمي‌شود كه ايران مجددا محدوديت‌هاي زيادي بر برنامه هسته‌اي خود بپذيرد و نيز نظارت‌هاي وسيع و گسترده آژانس به شمول پروتكل الحاقي و حتي فراتر را قبول كند، ولي در عين حال كماكان پرونده‌هايي ادعايي به بهانه برخي موضوعات كوچك و ناچيز مربوط به دو دهه پيش مفتوح باشد. طرف مقابل به دلايل كاملا سياسي و نه دغدغه فني هسته‌اي با اين درخواست مشخص ايران مخالفت مي‌كند.
يك منبع آگاه ايراني درباره فضاسازي رسانه‌اي در وين پيرامون موضع سختگيرانه تهران و تاثير آن بر نتيجه نهايي ده ماه مذاكره به «اعتماد» مي‌گويد: «طراحان اين صحنه مي‌خواهند از يك سو ايران را به عنوان مقصر عدم توافق معرفي كنند و همزمان تهديد مي‌كنند كه در صورت پافشاري ايران بر خواسته‌هايش، طرف‌هاي غربي مذاكرات را ترك مي‌كنند. در چنين فضايي، در صورت حصول توافق، ادعا خواهد شد كه ايران تحت فشار مجبور به عقب‌نشيني شده است و در صورت عدم توافق نيز ادعا خواهد شد كه ايران عامل شكست مذاكرات بوده است. طرف‌هاي غربي در تلاش هستند با طرح اين ادعاي غلط كه ايران خواسته‌هاي تازه‌اي مطرح كرده است، مسووليت عدم دستيابي به توافق را به گردن ايران بيندازند.»