احتمال بروز يك فاجعه انساني با تغيير رويكرد مسكو در اوكراين
خشونت روسيه ايستادگي اوكراين
محمدحسين لطف‌الهي |پيشروي كند نيروهاي نظامي روسيه در خاك اوكراين و ناتواني مسكو در كسب يك پيروزي سريع و قاطعانه، نگراني‌ها در خصوص احتمال استفاده ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه از روش‌هايي به مراتب خشونت‌بارتر را افزايش داده است و نشانه‌ها از عملي شدن اين تغيير روش مي‌گويند.روز سه‌شنبه، اول مارس، در پنجمين روز تجاوز نظامي روسيه به اوكراين و در حالي كه روس‌ها هنوز نتوانسته بودند به اهداف اصلي مدنظر خود در ميدان نبرد دست پيدا كنند، نشانه‌هاي تغيير تاكتيك روسيه بيش از پيش نمايان شد. اهداف غيرنظامي بيشتر از روزهاي اوليه نبرد هدف گرفته مي‌شد، بمباران شهرها و حجم نيروهاي عملياتي به‌طور چشمگيري افزايش پيدا كرد و استفاده از تسليحات سنگين و مرگبارتر جايگزين بمباران محدود اوليه شد. مارك گالئوتي، تحليلگر امور نظامي بريتانيايي در خصوص تاكتيك هجومي جديد نيروهاي روسيه به «مسكو تايمز» روزنامه منتقد دولت روسيه گفته است: «روس‌ها در حال كنار گذاشتن شيوه اوليه هستند و جنگيدن را به روشي پي مي‌گيرند كه از ابتدا براي آن آموزش ديده بودند؛ آنها ابتدا هر منطقه‌اي را به شديدترين وجه بمباران مي‌كنند، سپس نيروهاي‌شان را همزمان با بمباران شديد براي محاصره مي‌فرستند و در انتها وارد شهر مي‌شوند.» به گفته او، «اصلي‌ترين نشانه اين تغيير روش، استفاده بسيار بسيار گسترده‌تر از شيوه بمباران و موشك‌باران و ساير ابزارهاي ضربه زدن از راه دور است كه در دو روز اخير ديده مي‌شود.» گالئوتي معتقد است يك باور اشتباه و همه‌گير در برنامه‌ريزي اوليه فرماندهان نظامي روس وجود داشت كه در اوكراين دولتي «نامشروع و غيرمردمي» بر سر كار است كه در نتيجه آن به محض ورود روس‌ها به خاك اين كشور دولت فرو مي‌پاشد و مقاومت جدي و قابل توجهي پيش روي نيروهاي روس وجود نخواهد داشت.همزمان با اين تغيير تاكتيك، اعتراضات ضد جنگ در روسيه نيز ادامه دارد. الكسي ناوالني، منتقد زنداني كرملين، از روس‌ها خواسته است تا تظاهرات روزانه عليه عمليات نظامي مسكو در اوكراين برگزار كنند. وي از مردم خواسته است كه هر روز ساعت ۱۹ و آخر هفته‌ها ساعت ۱۴ به بيرون بروند و عليه جنگ اعتراض كنند. جنبش ناوالني پيش از اين در اعتراض به تهاجم روسيه به همسايه خود، خواستار يك كارزار نافرماني مدني شده بود. ناوالني، برجسته‌ترين مخالف ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه سال گذشته پس از بازگشت از آلمان به روسيه به زندان افتاد.نتايج تغيير تاكتيك روس‌ها به مرور پديدار شد. پيشروي آنها در بعدازظهر روز سه‌شنبه و روز چهارشنبه به صورت محسوسي نسبت به روزهاي قبل بيشتر بود و آنها علاوه بر تكميل محاصره چند شهر مهم، مدعي شدند كه شهرهاي مهمي از جمله خرسون را در اختيار گرفته‌اند. در شمال شرق، حلقه محاصره شهرهاي خاركيف و چرني‌يف تنگ‌تر شد و در شمال حملات عليه پايتخت اوكراين بيشتر شده است. در ادامه به تفكيك بررسي وضعيت نبرد در اين مناطق مي‌پردازيم.
جبهه جنوب اوكراين؛ جبهه موفقيت روس‌ها
بيشترين موفقيت براي ارتش روسيه در جبهه جنوب به دست آمده است. اين بخش از نيروهاي روسي كه از شبه جزيره كريمه وارد خاك اوكراين شده‌اند و در جبهه‌اي به طول 400 مايل از بندر اودسا تا شهر ماريوپول در حال جنگ هستند، روز گذشته اعلام كردند، توانسته‌اند كنترل شهر مهم خِرسون را در اختيار بگيرند. مقام‌هاي اوكرايني اين ادعاي روسيه را رد مي‌كنند. آنها مي‌گويند با اينكه شهر خرسون با جمعيت بيش از 300 هزار نفر كاملا محاصره شده و تلفات زيادي به نظاميان و غيرنظاميان شهر وارد آمده، اداره شهر هنوز دست اوكرايني‌هاست. گنادي لاگوتا از مقام‌هاي ارشد شهر خرسون در كانال تلگرامي خود نوشته است: «وضعيت شهر اصلا خوب نيست، غذا و داروي مردم رو به پايان است، تعداد زخمي‌ها زياد شده و امكانات لازم جهت رسيدگي به آنها وجود ندارد.»اگر خرسون تصرف شود، اولين شهر بزرگ اوكراين خواهد بود كه به‌طور كامل به دست نيروهاي روسيه مي‌افتد. حملات عليه شهر اودسا به شدت ادامه دارد، مليتوپول همچنان بمباران مي‌شود و ماريوپول كه از روز سه‌شنبه دسترسي‌اش به برق قطع شده، تحت محاصره نيروهاي روس در حال مقاومت در برابر تلاش مهاجمان به منظور ورود به شهر است.مارك هرتلينگ، ژنرال امريكايي بازنشسته و فرمانده پيشين نيروهاي امريكايي در اروپا درباره پيشروي روس‌ها در جبهه جنوب به سي‌ان‌ان مي‌گويد: «روش آنها از روز سه‌شنبه تغيير كرده و بيم وارد آمدن خسارت‌هاي شديد انساني وجود دارد اما به‌رغم پيشروي‌هاي گسترده نيروهاي روس در مناطق جنوبي بايد به يك نكته اشاره كرد. آنها با چند شهر چند صدهزار نفري و تعدادي شهر و روستاي كوچك‌تر مواجه هستند. در جنوب نيروهاي آنها از اودسا تا ماريوپول گسترده شده‌اند. حتي اگر تمامي 190 هزار نظامي روس نيز در جبهه جنوب حضور داشتند، اين تعداد نيرو براي كنترل شهرهاي بزرگ كافي نبود و اين يعني آنها حتي در صورت پيشروي، در ادامه با مشكلات بزرگي مواجه خواهند شد.» به گفته او، طولاني شدن خطوط تداركاتي روس‌ها يكي از بزرگ‌ترين ضعف‌هاي طرح نظامي روسيه است و انتشار اخبار و ويديوهايي مبني بر دزدي سربازان از مغازه‌ها و خاموش شدن وسايل نقليه نشان مي‌دهد روس‌ها در حوزه لجستيكي با مشكلات بسياري دست و پنجه نرم مي‌كنند.مقامات اوكراين روز چهارشنبه اعلام كردند كه بندر ماريوپول در جنوب شرقي اين كشور زير آتش سنگين نظاميان روس قرار دارد. بنا به همين گزارش امكان تخليه مجروحان از ماريوپول به دليل گلوله‌باران ممتد شهر وجود ندارد.شهردار ماريوپول در گفت‌وگو با تلويزيون اوكراين گفت: «ما مي‌جنگيم و از دفاع از سرزمين مادري‌مان دست نمي‌كشيم.»
جبهه شمال شرق اوكراين؛ محاصره و بمباران
بر اساس گزارش مقام‌هاي اوكرايني، در شمال شرق توجه اصلي روس‌ها به تنگ‌تر كردن حلقه محاصره دو شهر خاركيف و چرني‌يف معطوف است. آنها توانسته‌اند با شكستن خطوط اوليه دفاعي نيروهاي اوكراين در خاركيف پيشروي كنند و در حال حاضر با بمباران شديد مناطق مختلف شهر از جمله ساختمان‌هاي دولتي و ساختمان‌هاي مسكوني، ارتش اوكراين را به تسليم وادارند. روز گذشته يك انفجار بزرگ در مركز شهر خاركيف، دومين شهر بزرگ اوكراين، يك ساختمان اداري را ويران كرد و حداقل هفت نفر را كشت. شهردار اين شهر به يك ايستگاه تلويزيوني محلي گفته است كه حمله ديگري در يك محله مسكوني در خاركيف يك بيمارستان را ويران كرده و چندين كشته و زخمي برجاي گذاشت. در چرني‌يف نيز هرچند بخشي از نيروهاي محاصره‌كننده از نيروهاي اصلي روسيه در اين محور جدا شده‌اند تا به مهاجمان كي‌يف بپيوندند، اما بخشي از نيروهاي كمكي اعزام شده از شهر بولوگراد روسيه به چرني‌يف رسيده‌اند تا فشارها براي تسخير كامل شهر افزايش پيدا كند.
جبهه شمال؛ ماموريت مبهم مهاجمان كي‌يف
اصلي‌ترين هدف نظامي روسيه در حمله به اوكراين را مي‌توان تسخير پايتخت دانست. روز سه‌شنبه كمپاني مكسار با استناد به تصاوير ماهواره‌اي گزارش داد كه كارواني 64 كيلومتري از خودروها و تجهيزات زرهي از جاده‌اي در شمال كي‌يف به سوي پايتخت اوكراين در حركت است. كارشناسان هنوز در خصوص اهداف اصلي اين كارزار نظامي ترديد دارند اما متفق‌القولند كه رسيدن اين كاروان به پايتخت اوكراين خطر بزرگي براي مدافعان كي‌يف محسوب مي‌شود.متيو بوليگ، كارشناس نظامي انديشكده چتم هاوس در اين خصوص به روزنامه نيويورك‌تايمز گفته است: «اينها نشانه‌هايي از گذار روسيه به فازي جديد در تهاجم نظامي به اوكراين است. در اين فاز، شيوه‌هاي جنگي بسيار خشن، بدون تدبير و ملاحظه‌كاري به كار گرفته خواهد شد تا طرف اوكرايني مجبور به تسليم شهر شود.محدوديت‌هاي نظامي اوكراين در هدف قرار دادن اين كاروان نظامي نيز مورد توجه قرار گرفته است. اوكرايني‌ها ترجيح داده‌اند تمركز خود را به دفاع از مناطق پيراموني كي‌يف و خود شهر معطوف كنند و تاكنون تلاشي براي هدف قرار دادن اين كاروان بزرگ انجام نداده‌اند. خطر اضافه شدن نيروهاي بلاروس به روس‌ها در اين جبهه جدي است. وزارت دفاع اوكراين مي‌گويد شواهدي در اختيار دارد كه نشان مي‌دهد بلاروس، متحد روسيه در حال آماده شدن براي اعزام نيرو به اوكراين است. در بيانيه اين وزارتخانه كه بامداد چهارشنبه در فيس‌بوك منتشر شد، آمده است كه نيروهاي بلاروس در نزديكي مرز شمالي اوكراين متمركز شده‌اند و براي نبرد آماده‌اند. اين بيانيه اضافه مي‌كند كه طي ۲۴ ساعت گذشته، طبق يافته‌هاي اطلاعاتي، فعاليت هواپيماها به‌طور قابل توجهي زياد شده است.
سرنوشت مبهم دور دوم گفت‌وگوها
برخي منابع در روسيه خبر داده‌اند كه احتمالا دور دوم گفت‌وگوهاي روسيه و اوكراين ادامه دارد و ممكن است هيات‌هاي اوكراين و روسيه بار ديگر با يكديگر ملاقات كنند. اسپوتنيك گزارش داد، ديميتري پسكوف، سخنگوي كرملين روز چهارشنبه گفته است كه «واقعا جو خاصي از اطلاعات متناقض وجود دارد. اما من به شما خواهم گفت امروز بعدازظهر احتمالا عصر، هيات ما در محل، منتظر مذاكره‌كنندگان اوكرايني خواهد بود.» در مقابل ميخاييلو پودولياك، مشاور رييس‌جمهوري اوكراين به خبرگزاري رويترز گفته است كه مذاكرات بيشتر با روسيه در حال بررسي است و به يك «برنامه اساسي» نياز است. پودولياك در پاسخ به سوالي درباره تاريخ برگزاري دور دوم مذاكرات از زمان حمله روسيه گفت: «در حال حاضر اين موضوع مورد بحث است و نياز به دستور كار اساسي داريم.» تا زمان انتشار اين گزارش هنوز ديداري ميان هيات‌ها برگزار نشده است.