شليك روسيه به زاپاروژيا
فاجعه‌اي كه مي‌توانست بزرگ‌تر از چرنوبيل باشد
محمدحسين لطف‌الهي
8 روز پس از آغاز تجاوز نظامي روسيه به اوكراين نه نشانه‌اي از احتمال دستيابي راه‌حلي ديپلماتيك وجود دارد و نه ابزارهاي موجود براي جلوگيري از وقوع يك فاجعه انساني كافي به نظر مي‌رسد. روس‌ها با خشونت بيشتر به پيشروي در خاك اوكراين ادامه مي‌دهند، محاصره كي‌يف و تعدادي ديگر از شهرهاي بزرگ در حال كامل شدن است، يكي از بزرگ‌ترين تاسيسات هسته‌اي در اروپا مورد حمله قرار مي‌گيرد و امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه پس از گفت‌وگوي تلفني با ولاديمير پوتين، همتاي روس خود مي‌گويد: «اتفاقات بدتري در راه است.»
تحركات نظامي روسيه در خاك اوكراين پس از سقوط خرسون به عنوان اولين شهر بزرگي كه به تصرف نيروهاي روس در آمد، نشان مي‌دهد هدف اصلي مسكو در حال حاضر در اختيار گرفتن كنترل پايتخت اوكراين است. هفته گذشته، با تغيير روش نظامي روس‌ها و اتكاي آنها به بمباران گسترده شهرها، قطع منابع انرژي و هدف قرار دادن غيرنظاميان آنها توانستند بر خلاف روزهاي اوليه نبرد پيشروي قابل توجهي داشته باشند.
بر اساس آخرين گزارش‌هاي ميداني از اوكراين، بخشي از نيروهاي روس كه از طريق كريمه وارد خاك اوكراين شده بودند پس از تسخير شهر مهم خِرسون در نزديكي درياي سياه، اكنون در جبهه جنوب روسيه مي‌كوشد تا كنترل سه شهر مهم ماريوپول، ميكلايف و اودسا را در اختيار بگيرند. تحليلگران معتقدند هدف اصلي روسيه در جنوب قطع دسترسي اوكراين به درياي سياه است. آنها همچنين پنجشنبه شب به تاسيسات هسته‌اي زاپاروژيا حمله كردند كه تبادل آتش ميان نيروهاي روسي و اوكرايني در محوطه بيروني اين تاسيسات به آتش‌سوزي منجر شد. مقام‌هاي اوكرايني اعلام كرده‌اند كه اين تاسيسات در حال حاضر در كنترل نيروهاي روسي است و آنها كنترلي روي آنچه در اين تاسيسات رخ مي‌دهد، ندارند. كاترينا سرگاتسكووا، سردبير يك نشريه محلي در اين منطقه ظهر روز جمعه نوشت: «شهردار اعلام كرده است كه شليك نيروهاي روسيه به نيروگاه هسته‌اي از سه صبح متوقف شده است. نيروگاه در اختيار روس‌هاست، راكتورها كاملا خاموش شده تا خطري از نظر نشت مواد راديو اكتيو منطقه را تهديد نكند.» جيمز اكتون، كارشناس مسائل هسته‌اي در انديشكده كارنگي نيز در توضيح آنچه براي تاسيسات زاپاروژيا رخ داده، نوشته است: «هر سه راكتور عملياتي در اين نيروگاه خاموش شده‌اند، اين كار بسيار ضروري است. اگر فرآيند Cooling به درستي صورت نگيرد، ممكن است فاجعه فوكوشيما در سال 2011 تكرار شود. او نوشته است حجم تشعشعات كنوني نيروگاه طبيعي است، اما مشخص نيست ديتاهاي ارايه شده در وب‌سايت اين تاسيسات تا چه اندازه به‌روز باشد.»
اين حمله به تاسيسات هسته‌اي زاپاروژيا با واكنش‌هاي گسترده‌اي در غرب روبه‌رو شد و تحليلگران هشدار مي‌دهند كه اين مساله مي‌تواند نشانه‌اي از اراده پوتين براي پيروزي به هر قيمتي باشد. به عقيده آنها پوتين كه هفته گذشته دستور آماده‌باش نيروهاي هسته‌اي روسيه را صادر كرد مي‌خواهد اعلام كند در استفاده از اين گزينه در صورت نياز جدي است. با اين حال برخي كارشناسان هم معتقدند تهديد هسته‌اي از سوي قدرت‌هاي بزرگ سابقه‌اي طولاني در تاريخ دارد و لزوما به معناي استفاده از سلاح هسته‌اي نيست. پائول هار، تحليلگر ارشد مسائل بين‌المللي و استاد دانشگاه بوستون در امريكا در اين باره مي‌نويسد: «از نگاه استراتژيك هيچ دليلي وجود ندارد كه پوتين بخواهد از اين سلاح‌ها عليه اوكراين استفاده كند. روسيه قصد دارد اوكراين را در خود هضم كند و به احياي قدرت امپراتوري روسيه بپردازد. اگر او آغازگر يك جنگ هسته‌اي باشد، شايد تمدن بشري پايان نيابد اما سطح ويراني‌ها و تبعات سياسي آن به اندازه‌اي خواهد بود كه رييس‌جمهور روسيه ديگر قادر به كنترل آن نباشد.» استفان والت، استاد روابط بين‌الملل باور متفاوتي دارد. او به ياهونيوز گفت: «من هميشه مي‌خواهم به مردم و شاگردانم يادآوري كنم كه بسياري از رهبران كه ما آنها را نسبتا باهوش و نسبتا معقول مي‌دانستيم در گذشته كارهاي احمقانه‌اي انجام داده‌اند.»
مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي روز جمعه پيشنهاد داد به منظور مذاكره با اوكراين و روسيه با هدف تضمين امنيت سايت‌هاي هسته‌اي اوكراين به چرنوبيل سفر كند. به گزارش فرانس ۲۴، رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به خبرنگاران گفت: «من به فدراسيون روسيه و اوكراين اعلام كرده‌ام اين آمادگي را دارم تا در اسرع وقت به چرنوبيل سفر كنم. او همچنين گفت كه نيروگاه اتمي زاپاروژياي اوكراين مورد اصابت يك «پرتابه» روسي قرار گرفت، اما ساختماني كه مورد اصابت قرار گرفت يك مركز آموزشي بود و هيچ تشعشعاتي منتشر نشده است.»
در پي اين حمله، ولوديمير زلنسكي، رييس‌جمهور اوكراين با توصيف اين اقدام به عنوان «تروريسم هسته‌اي» تاكيد كرد كه هيچ دولتي جز روسيه تا به حال به تاسيسات هسته‌اي يك كشور ديگر حمله نكرده است و از كشورهاي غربي خواست در اين شرايط از اوكراين حمايت كنند. ادعاي زلنسكي البته يك نقص دارد، چراكه پيش‌تر اسراييل بارها به تاسيسات هسته‌اي كشورهاي ديگر از جمله عراق، سوريه و ايران حمله كرده است. رييس‌جمهور اوكراين همچنين با خطاب قرار دادن مردم روسيه گفت: «تانك‌هاي روسي مي‌دانستند كجا را هدف گرفته‌اند. اين مي‌توانست به فاجعه‌اي 6 برابر بزرگ‌تر از چرنوبيل تبديل شود.»
روسيه روايت متفاوتي از اين ماجرا دارد. ايگور كوناشنكوف، سخنگوي وزارت دفاع روسيه روز گذشته گفت كه اين تاسيسات هسته به‌طور عادي كار مي‌كند و مدعي شد كه اين منطقه از روز دوشنبه تحت كنترل روسيه بوده است. به گفته او، «پنجشنبه شب در منطقه مجاور نيروگاه، تلاشي از سوي رژيم ملي‌گراي كي‌يف براي انجام يك تحريك هولناك انجام شد. در روز ۴ مارس در حدود ساعت ۲ بامداد در حين گشت‌زني در قلمروي محافظت شده در مجاورت نيروگاه، يك گشت سيار گارد ملي مورد حمله يك گروه خرابكاران اوكرايني قرار گرفت.» كوناشنكوف افزود: «به جهت تحريك به بروز آتشي متقابل به سمت ساختمان، از پنجره‌هاي چند طبقه از ساختمان مجتمع آموزشي واقع در خارج از نيروگاه، به سمت نيروهاي گارد ملي روسيه شليك شد.» كوناشنكوف مدعي شد كه نيروي گشتي روس براي سركوب حمله به آتش پاسخ داد و «گروه خرابكار» مجتمع آموزشي را رها كرد و در حين خروج آن را به آتش كشيد.
خطري كه پايتخت را تهديد مي‌كند
موسسه مطالعات جنگ در گزارشي كه بر اساس اطلاعات ميداني از خبرنگاران و تصاوير ماهواره‌اي تهيه كرده، نوشته است كه در حال حاضر شهر كي‌يف، پايتخت اوكراين از دو محور تحت حمله شديد نيروهاي نظامي روسيه قرار دارد. بر اساس اين گزارش در محور غربي كي‌يف، مقاومت اوكرايني‌ها قابل توجه بوده و علاوه بر وارد آمدن خسارت‌هاي زياد به نيروهاي روسيه، روس‌ها نتوانسته‌اند پيشروي قابل توجهي داشته باشند، اما در محور شرقي كي‌يف وضعيت متفاوت است. با كمك‌هاي لجستيكي اخير كه به نيروهاي روس رسيده و تغيير روش رزمي آنها، واحدهاي نظامي روسيه در شرق كي‌يف پيشروي‌هايي داشته‌اند. كارشناسان پيشبيني كرده بودند در صورت كامل شدن محاصره كي‌يف، امكان سقوط اين شهر طي 30 روز وجود دارد. در صورت سقوط شهر چرني‌يف و تمركز نيروهاي روس در شمال اوكراين بر هدف قرار دادن كي‌يف، اين زمان مي‌تواند كوتاه‌تر شود.
در شرق اوكراين نيز شهر خاركيف، آماج بمباران‌هاي شديد و گسترده است. مناطق مختلف شهر از جمله زيرساخت‌ها و مناطق مسكوني بدون هيچ ملاحظه‌اي از سوي نيروهاي روس بمباران مي‌شود. بنا بر اعلام مقام‌هاي اوكرايني از روز شنبه هفته گذشته دست‌كم 20 غيرنظامي در خاركيف كشته و 125 غيرنظامي مجروح شدند. به گزارش نيويورك‌تايمز از زماني كه در هفته گذشته نيروهاي زميني روسيه در كنترل شهر خاركيف شكست خورد و اوكرايني‌ها توانستند حاكميت‌شان بر شهر را حفظ كنند، اولويت‌شان را حملات موشكي و بمباران شهر قرار دادند تا به مرور مقاومت اوكرايني‌ها بشكند.
آينده سياه‌تر است
روز پنجشنبه به دنبال برگزاري دور دوم مذاكرات صلح ميان مقام‌هاي اوكرايني و روسي، دو طرف براي ايجاد كريدورهاي بشردوستانه به منظور تخليه غيرنظاميان و نيز برگزاري دور سوم مذاكرات در اسرع وقت موافقت كردند. يك مقام اوكرايني گفت كه اين توافق شامل يك آتش‌بس موقت احتمالي براي انجام روند تخليه خواهد بود. به گزارش اسكاي‌نيوز، همچنين مذاكره‌كنندگان روسيه تاييد كردند كه دو طرف بر حمايت از كريدورهاي بشردوستانه و احتمال آتش‌بس در آن نواحي توافق كردند. آنها گفتند كه روسيه فكر مي‌كند اين مذاكرات به پيشرفت مناسبي دست يافته است. مقام‌ها براي برگزاري دور سوم مذاكرات در اسرع وقت توافق كردند.با اين وجود شواهد و نشانه‌هاي ديگر نشان مي‌دهد، روزهاي پيش‌رو بسيار سياه‌تر از آنچه تا امروز اتفاق افتاده خواهند بود. علاوه بر تحولات ميداني و احتمال سقوط شهرهاي اصلي اوكراين، امانوئل مكرون رييس‌جمهور فرانسه مي‌گويد به تحولات پيش‌رو بدبين است. به گفته يك مقام فرانسوي، پوتين در اين مكالمه 90 دقيقه‌اي به مكرون گفت كه جنگ در اوكراين «مطابق برنامه پيش مي‌رود.» به گفته اين مقام، مكرون به رهبر روسيه گفت كه دارد «اشتباه بزرگي» در اوكراين انجام مي‌دهد و «به خودش دروغ مي‌گويد.» پوتين به مكرون گفت حمله به اوكراين «تا پايانش» ادامه خواهد يافت، مگر اينكه شرايط او به وسيله طرف مقابل در مذاكرات پذيرفته شود. اين شرايط به گفته پوتين بايد بر «بي‌طرف‌كردن و خلع‌سلاح اوكراين» متمركز باشد- و اگر روسيه با وسايل سياسي و ديپلماسي به اين هدف نرسد، از طريق نظامي آن را به دست خواهد آورد. يك منبع آگاه، لحن اين مكالمه را «بدبينانه» و «نه چندان دوستانه» توصيف كرد. به گفته اين منبع، اعتقاد مكرون پس از اين مكالمه اين است كه «اوضاع بدتري» از لحاظ بحران انساني گسترش‌يابنده در پيش است و پوتين مي‌خواهد كل اوكراين را به چنگ آورد. پوتين در اين گفت‌وگو تاكيد كرده كه روسيه اهداف غيرنظامي را هدف قرار نمي‌دهد، اما مكرون به او گفته كه اين حرف يعني «او خود را فريب مي‌دهد.»
در چنين شرايطي پوتين روز جمعه در يك سخنراني از همسايگان روسيه خواست از تشديد تنش خودداري كنند. به گزارش الجزيره، ولاديمير پوتين گفت: «من به آنها (همسايگان‌مان) توصيه مي‌كنم كه تنش در اوضاع را تشديد نكنند و هيچ محدوديتي اعمال نكنند. ما در اينجا هيچ نيازي براي وخيم يا بدتر كردن روابط خود نمي‌بينيم. تمام اقداماتي كه از سمت ما انجام مي‌شوند، همواره صرفا در پاسخ به برخي اقدامات غيردوستانه، اقدامات عليه فدراسيون روسيه انجام مي‌شوند.»
برش
پس از فتح خرسون؛ روسيه براي تسخير ماريوپول، ميكلايف و اودسا تلاش مي‌كند
حمله چندجانبه به كي‌يف، بمباران خاركيف ادامه دارد.