نابودي آثار تاريخي و ميراث ملي هم در دولت اصلاح‌طلبان و هم در دولت اصولگرايان
به حمام و سنگ مزار هم رحم نمي‌كنند
گروه اجتماعي| ظرف روزهاي گذشته، دو گزارش متفاوت درباره آسيب‌هاي جدي به ميراث فرهنگي و ملي و آثار تاريخي كشور منتشر شد كه تاييد مي‌كرد ميراث ملي كشور، براي مجموع سياستمداران ايران در آخرين اولويت‌هاست. گزارشي كه دو هفته قبل منتشر شد حكايت از بي‌توجهي عوامل دولت اصلاح‌طلبان به آسيب‌هاي واردشده به يك حمام تاريخي در همدان پس از ساخت يك سريال تلويزيوني داشت و ديروز هم گزارشي درباره آسيب به قبور تاريخي در امامزاده عبدالله تهران پس از اقدام شهرداري براي مسطح‌سازي سنگ مزارهاي اين گورستان قديمي منتشر شد.
گزارش اول: احمد محيط طباطبايي، پژوهشگر تاريخ و رييس كميته ملي موزه‌ها در ايران (ايكوم) پس از بازديدي كه روز دهم اسفندماه از گورستان تاريخي امامزاده عبدالله داشته درباره آخرين وضعيت آن، توضيح داد: «متاسفانه شاهد ساماندهي جديدي در يكي ديگر از بخش‌هاي قديمي اين گورستان هستيم درحالي‌كه قبرهاي متفاوتي از افراد و قشرهاي مختلف اجتماعي در جوار امامزاده عبدالله قرار گرفته است. در اينجا شخصيت‌هاي سياسي همچون يدالله سحابي و اديبان و شاعران و نويسندگاني چون خانم توران ميرهادي مدفون هستند. متاسفانه از چندسال پيش ساماندهي اين گورستان شروع شده كه حالا شاهد هستيم سنگ قبرها را برداشته‌اند. در همين محدوده كه درحال هم‌سطح‌سازي است، راهرويي بوده كه مقابل آن قبرهاي سال ۱۳۴۵ قرار داشته، ديواري بوده كه برداشته شده، قبرها برداشته شده و مجموعه‌اي كه متعلق به اپيدمي تيفوس و تيفوئيد از دوره جنگ جهاني دوم بود و آرامگاه‌هايي از متوفيان آن دوره تاريخي، تخريب شده و همه با سنگ سياه يك‌دست شده كه بايد نقد وارد كرد به اوقاف (متولي امامزاده عبدالله) كه حافظ وقف و زندگي گذشتگان است و مردمي قبورشان را رها كرده بودند، به اين اميد كه هميشه باقي بماند.» امامزاده عبدالله در شهر ري كه مدفن مشاهير علمي، ادبي، سياسي و اجتماعي از دوره قاجار و پهلوي است و حتي گمان مي‌رود بقعه داخل آن به دوره صفوي تعلق داشته باشد، ارديبهشت‌ماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملي ثبت شد. سال ۱۳۹۶ طرح «ساماندهي و هم‌سطح‌سازي قبرستان» بدون استعلام از ميراث فرهنگي تهران آغاز شد كه در جريان آن بخش‌هاي تاريخي و برخي سنگ قبرهاي صدساله تخريب و حتي حذف شدند و با بازسازي شمايل ديگري پيدا كردند كه واكنش‌هاي معترضانه بسياري از پژوهشگران، مورخان و فعالان ميراث فرهنگي را برانگيخت. اوقاف آن زمان در پاسخ به آن واكنش‌ها گفته كه «به هيچ قبر و مقبره‌اي در امامزاده عبدالله جسارت نشده و اين تعميرات و مرمت‌ها براي راحتي حال مردم و عبور و مرور آنها صورت گرفته است.» سال ۱۳۹۷ گمان مي‌رفت طرح ساماندهي و هم‌سطح كردن قبرهاي امامزاده عبدالله متوقف شده باشد، اما تصاويري منتشر شد كه نشان مي‌داد اين طرح با برنامه‌ريزي بلندمدت در امامزاده عبدالله درحال اجرا است. حالا سه سال پس از آن ماجراها و اعتراض‌هايي كه به سرانجام نرسيد، تصاويري در اختيار خبرگزاري ايسنا قرار گرفته كه تكرار اشتباهات گذشته را در اين گورستان تاريخي نشان مي‌دهد، درحالي‌كه به نظر نمي‌رسد در اين ساماندهي و هم‌سطح‌سازي، از نظر متولي و كارشناس و ناظر ميراث فرهنگي چندان بهره گرفته شده باشد، هرچند مسوولان ميراث فرهنگي با وجود هشدارهاي چند روز گذشته هنوز عكس‌العملي به اين تخريب و نابساماني نشان نداده‌اند.
زارش دوم: يك فعال ميراث فرهنگي همدان از تخريب حمامي تاريخي توسط سازندگان يك سريال تلويزيوني خبر داد. حسين زندي، عكس‌هايي از وضعيت وخيم حمام تاريخي روستاي شورين (حدود 5 كيلومتري شهر همدان) در اختيار ايسنا قرار داد و گفت: اين حمام در دوره قاجار توسط خاندان قراگوزلو بنا شده و در فهرست آثار ملي نيز ثبت شده است. لوكيشن اين حمام با ساخت سريال تلويزيوني «علي‌البدل» ساخته سيروس مقدم و به تهيه‌كنندگي الهام غفوري معروف شد. اين حمام پس از پايان فيلمبرداري به زباله‌داني تبديل شده و غيرقابل استفاده است. تغييراتي كه در سازه داده‌اند و آسيب‌ها و تخريب‌هايي كه مجموعه‌سازان تلويزيوني ايجاد كرده‌اند، به هيچ‌وجه قابل جبران و بازگشت نيست. از هيچ تخريبگر ميراث‌فرهنگي برنمي‌آيد چنين كاري انجام دهد كه يك حوض را به استخر بزرگ تبديل كند، آن‌هم بدون نظارت و بي آنكه گزارشي به ميراث فرهنگي بدهد. از يك هنرمند بعيد است كه به ميراث تاريخي و هويت خود توجه نكند. از همان ورودي حمام، ديوارها كامپوزيت شده، بخشي از ديوارها رنگ شده است، سكوها را كنده و از بين برده‌اند، دو استخر بزرگ ساخته شده است. يك حوض كوچك وسط حمام بوده كه ديواره‌هاي اطراف آن را كنده و بتن كرده‌اند، ديوار آجري داخل حمام كاملا نابوده شده است. در بخش ديگري از آن حفره‌هايي ايجاد شده كه احتمالا براي نصب ستون سازه‌هاي مصنوعي بوده، بر اثر اين حفاري، خشت‌هاي تاريخي را از بين برده‌اند.» زندي گفت: مسوولان وقت هم مقصرند، استاندار و مدير ميراث فرهنگي وقت چرا نبايد نظارت كنند!؟ اين شهر و استان صاحب نداشته است!؟ قرار نيست كه ميراث و هويت ما قرباني يك سريال تلويزيوني شود. اميدوارم مسببان اين كار به افكار عمومي پاسخ دهند كه چرا چنين بلايي سر اثر تاريخي آورده‌اند. اين كارِ مردم عادي نيست، با مشاركت مسوولان وقت و چند هنرمند صورت گرفته كه واقعا جاي تاسف دارد. ما آمده بوديم اين حمام تاريخي را معرفي كنيم، اما با اين صحنه مواجه شديم.» بناهاي تاريخي در چند دهه گذشته بارها قرباني لوكيشن فيلم‌ها و سريال‌ها شده است، از جمله سريال «مدار صفر درجه» از حسن فتحي كه در جريان ساخت آن نقش‌برجسته‌هاي هخامنشي توسط يكي از عوامل اين گروه آسيب ديد و آن شخص به اتهام سرقت اين نقش‌برجسته‌ها دستگير شد. در نمونه‌اي ديگر نيز حضور يك گروه فيلمبرداري در كاخ خشايارشاه سبب آسيب ديدن اين كاخ بر اثر ريختن رنگ روي سنگ‌ها شد. تازه‌ترين مورد هم ساخت فيلم «سووشونِ» نرگس آبيار در باغ تاريخي عفيف‌آباد شيراز بود. پيش‌تر نيز نسبت به ساخت مجموعه «جيران» در كاخ گلستان و خانه طباطبايي‌ها در كاشان، مجموعه «خاتون» در عمارت مسعوديه تهران، اعتراض‌هايي شده بود. دستور ممنوعيت ساخت فيلم و مجموعه تلويزيوني در مكان‌هاي تاريخي در سال ۱۳۹۳ از سوي سازمان وقت ميراث فرهنگي و گردشگري پس از تخريب‌ها و بدعهدي‌اي كه سريال «معماي شاه» ساخته محمدرضا ورزي در كاخ گلستان به بار آورد، اعمال شد.