عربستان قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ سهم صنايع داخلي از كل بودجه نظامي را به ۵۰ درصد برساند
نااميدي از سلاح‌هاي امريكايي
شهاب شهسواري
عربستان سعودي، روز يكشنبه همزمان با افتتاح نمايشگاه دفاع جهاني در رياض اعلام كرد كه قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ تا ۵۰ درصد هزينه‌هاي نظامي كلان خود را به جاي واردات اسلحه و فناوري نظامي از خارج به توليدات داخلي اختصاص بدهد. عربستان سعودي كه ساليان دراز بزرگ‌ترين واردكننده سلاح جهان و مهم‌ترين مشتري سلاح‌هاي توليدي امريكا بود، همزمان با برگزاري نخستين نمايشگاه جهاني محصولات دفاعي رياض بر تحول گسترده رويكرد صنايع دفاعي اين كشور با تكيه بر توليد داخل به جاي واردات اسلحه تاكيد مي‌كند. روز گذشته مديرعامل صنايع نظامي عربستان سعودي (سامي) در يك سخنراني از قصد عربستان سعودي براي توليد پهپادهاي بومي و ساخت يكي از بزرگ‌ترين كارخانه‌هاي توليد مهمات اسلحه در جهان خبر داد. مقام‌هاي صنايع دفاعي عربستان سعودي از توليدكنندگان سلاح و محصولات دفاعي خواسته‌اند كه با عربستان براي بومي‌سازي صنعت دفاعي خود همكاري كنند و از آنها براي انتقال تكنولوژي و آموزش نيروي انساني در عربستان دعوت كرده است. اين اقدام سعودي يك‌سال بعد از كنار رفتن دونالد ترامپ، رييس‌جمهور پيشين امريكا از قدرت كه ده‌ها ميليارد دلار قرارداد صادرات سلاح با عربستان سعودي امضا كرده بود و اقدام جانشين او جو بايدن در تعليق اين قراردادها صورت مي‌گيرد. به نظر مي‌رسد تصميم‌هاي امريكا در يك‌سال گذشته، از جمله توقف فروش سلاح‌هاي تهاجمي به عربستان و توقف همكاري در عمليات عليه يمن، از دلايل عمده تلاش عربستان براي بومي‌سازي صنايع دفاعي‌اش باشد كه به‌‌رغم صرف هزينه‌هاي بسيار، شديدا به خارج وابسته است.
يكي از پرهزينه‌ترين ارتش‌هاي جهان
عربستان سعودي بر اساس آمار جهاني به لحاظ بودجه نظامي يكي از ۱۰ كشور جهان است كه بيشترين هزينه نظامي را دارد. بر اساس آمار موسسه پژوهش‌هاي بين‌المللي صلح استكهلم (SIPRI) عربستان با مجموع ۵۷ ميليارد و ۵۰۰ ميليون دلار بودجه نظامي نزديك به ۳ درصد از كل بودجه نظامي جهان را به خود اختصاص دارد و بعد از امريكا، چين، هند، روسيه و بريتانيا در رده ششم جهان از لحاظ ميزان هزينه‌هاي نظامي قرار دارد. اين رقم وقتي چشم‌گيرتر مي‌شود كه سهم بودجه نظامي از كل توليد ناخالص داخلي عربستان را مورد توجه قرار دهيم، از اين نظر عربستان با هزينه بيش از ۸ درصد كل توليد ناخالص داخلي (بر اساس آمار SIPRI) بعد از عمان ولخرج‌ترين كشور جهان در حوزه نظامي محسوب مي‌شود. عربستان سعودي كه در سال‌هاي اخير به ويژه با رويكرد جديد امريكا براي بيرون رفتن از درگيري‌هاي خاورميانه به شدت نسبت به استمرار حمايت نظامي امريكا به عنوان بزرگ‌ترين تامين‌كننده سلاح اين كشور احساس نگراني مي‌كند، اعلام كرده است كه در پي برگزاري نخستين نمايشگاه جهاني محصولات دفاعي در رياض، به توسعه زيرساخت‌هاي توليد بومي سلاح بپردازد. عربستان در طول سال‌هاي ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ بزرگ‌ترين واردكننده سلاح در جهان بود و سالانه به صورت ميانگين ۳ ميليارد دلار براي واردات سلاح هزينه كرده است؛ اين رقم در سال‌هاي جاري به ۲ ميليارد و ۵۰۰ ميليون دلار رسيده و عربستان را بعد از هندوستان در رده دوم بزرگ‌ترين واردكنندگان سلاح در جهان قرار داده است. نزديك به ۷۵ درصد از كل سلاح‌هاي عربستان سعودي از ايالات متحده امريكا وارد مي‌شوند. عربستان در اوايل سال 2021 اعلام كرد كه قصد دارد تا در يك دهه آتي و به عنوان بخشي از برنامه‌هايش براي تقويت هزينه‌هاي نظامي بيش از 20 ميليارد دلار در صنعت نظامي داخلي اين كشور سرمايه‌گذاري كند. با اين حال بسياري از تحليلگران معتقدند كه تعلق ۵۰ درصد از بودجه نظامي عربستان به صنايع داخلي در كمتر از ۱۰ سال يك روياي جاه‌طلبانه و دور از دسترس است، به ويژه كه ايجاد صنايع توليد تجهيزات پيشرفته‌اي مانند هواپيماها و كشتي‌هاي نظامي به سرمايه‌گذاري‌هاي بسيار بزرگ و انتقال فناوري‌هاي پيشرفته نياز دارد.
دعوت از كمپاني‌هاي خارجي براي مشاركت با عربستان
مقام‌هاي نظامي عربستان گفته‌اند كه برگزاري نخستين نمايشگاه جهاني محصولات دفاعي در اين كشور، يك گام مهم در زمينه توسعه صنايع بومي دفاعي اين كشور است. پيش‌بيني مي‌شود اين نمايشگاه چهار روزه كه از ديروز آغاز شد و تا چهارشنبه ادامه دارد و هيات‌هاي بلندپايه از ۸۰ كشور جهان و ۶۰۰ غرفه از ۴۰ كشور جهان در آن شركت كرده‌اند ۳۰ هزار بازديدكننده جذب كند. قرار است اين نمايشگاه به صورت دو سال يك‌بار در عربستان سعودي برگزار شود. يك روز پيش از اين نمايشگاه، مقام‌هاي عربستان همايشي با عنوان «رياض براي دفاع» برگزار كردند. اين همايش كه توسط مركز جهاني مطالعات استراتژيك (IISS) در رياض برگزار شد، دو جلسه را در دستور كار خود قرار داده بود. جلسه اول با موضوع «سياست دفاع منطقه‌اي و اقتصاد در سطح جهاني» و جلسه دوم نيز تحت عنوان «افق‌هاي دفاعي بين‌المللي» برگزار شده‌اند. اين همايش با حضور بيش از ۳۰۰ شخصيت حكومتي و نظامي از تمام نقاط دنيا براي گسترش هماهنگي‌ها و تداوم گفت‌وگوها در خصوص صنايع دفاعي برگزار شد.
احمد الاوهلي، مديركل صنايع نظامي عربستان سعودي و برگزار‌كننده نمايشگاه جهاني محصولات دفاعي رياض، روز شنبه در انجمن گفت‌وگوي موسسه بين‌المللي پژوهش‌هاي استراتژيك IISS گفت: «امروز (يكشنبه ۱۵ اسفند) نقطه عطف مهمي در مسير پادشاهي سعودي براي هزينه ۵۰ درصد از هزينه‌هاي نظامي در صنايع داخلي تا سال ۲۰۳۰ است.» الاوهلي تاكيد كرد: «هيچ زماني از امروز براي مشاركت با زيست‌بوم دفاع و امنيت عربستان بهتر نيست. درهاي ما براي توليدكنندگان و خدمات‌دهندگان بين‌المللي كه با رويكرد ما در زمينه انتقال فناوري، توسعه استعدادها و صنعتي‌سازي دفاع همراستا باشند، باز است.»
الاوهلي تاكيد كرد كه عربستان قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ سرمايه‌گذاري بر تحقيق و توسعه در حوزه صنايع نظامي را ۴ برابر كند. اين مقام ارشد صنايع نظامي عربستان تاكيد كرد: «عاليجناب شاهزاده محمد بن سلمان تاكيد كرده‌اند كه ديگر هيچ قرارداد تسليحاتي توسط عربستان امضا نمي‌شود مگر اينكه به توليد داخل در آن توجه شده باشد.»
وليد عبدالخالق، مديرعامل كمپاني سامي در مراسم افتتاحيه نمايشگاه نظامي عربستان گفت كه اين شركت تازه تاسيس كه تنها ۳ تا ۴ سال از تاسيس آن مي‌گذرد در حال حاضر در رتبه ۸۵ جهان قرار دارد اما تصميم دارد كه تا سال ۲۰۳۰ به رتبه ۲۵ صعود كند. اندرو پيرسي، مديرعامل نمايشگاه جهاني صنايع دفاعي مي‌گويد: «هدف نمايشگاه جهاني صنايع دفاعي اين است كه به يكي از بهترين رويدادهاي جهاني در حوزه دفاع و امنيت تبديل شود و فضايي براي ديدارهاي بين‌المللي و برنامه‌هاي بي‌نظيري براي شبكه‌سازي فراهم كند. ما منتظر شركت هيات‌ها از بيش از ۸۰ كشور جهان هستيم.»
رقابت مسالمت‌آميز سلاح‌هاي اوكراين و روسيه
خبرگزاري رويترز در گزارشي از نمايشگاه جهاني دفاع رياض مي‌نويسد: در حالي كه صحنه‌هاي تراژيك جنگ شرق اروپا را در بر گرفته است، سلاح‌هاي اوكراين و روسيه به شكلي سورئال در نمايشگاه دفاعي عربستان با يكديگر براي جلب توجه بازديدكنندگان رقابت مي‌كنند. ماكسيم پوتيمكف، از شركت دولتي واردات و صادرات سلاح اوكراين كه به تنهايي در كنار خودروهاي زرهي اوكرايني در اين نمايشگاه ايستاده است به رويترز مي‌گويد: «من اينجا آمدم، چراكه بايد يك نفر در كنار اين همه تجهيزات نظامي حضور داشت. قرار بود يك تيم ۵۰ نفره از اوكراين به اين نمايشگاه بيايد.»
در سالن كناري شركت‌هاي توليدكننده روسي، تجهيزات نظامي مختلف از جمله پدافند هوايي به نمايش گذاشته‌اند. نمايندگان اين شركت‌ها در پاسخ به رويترز در مورد تحريم‌هايي كه به خاطر جنگ عليه روسيه اعلام شده است، حاضر به پاسخگويي نشدند.