تهديد غرب از سوي پوتين، بمباران مناطق غيرنظامي و بيمارستان‌ها
و محاصره مرگبار شهرها
جنگي كه هر روز ترسناك‌تر مي‌شود
محمدحسين لطف‌الهي
براي دولت‌هاي غربي كه اطمينان يافته بودند هدف پوتين از حمله نظامي به اوكراين، اشغال تمام خاك اين كشور است حالا احتمال به واقعيت پيوستن يك سناريوي به مراتب خطرناك‌تر روز به روز پررنگ‌تر مي‌شود؛ اينكه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه پس از پايان جنگ با اوكراين و اشغال خاك اين كشور در تلافي ضربه اقتصادي سنگيني كه به روسيه وارد آمده بخواهد به يك كشور عضو ناتو حمله كرده و به عمليات نظامي خود ادامه دهد. پوتين روز شنبه گفته است از نگاه مسكو تحريم‌هاي اعمال شده عليه اين كشور «معادل اعلام جنگ» تلقي مي‌شود و تاكيد دارد روسيه هرگونه تلاش براي اعمال منطقه پرواز ممنوع از سوي هر كشور ديگري را به مثابه «اعلان جنگ و مشاركت مستقيم در فعاليت‌هاي نظامي» تلقي كرده و مستلزم پاسخ خواهد دانست.
در ميدان جنگ چه مي‌گذرد؟
وضعيت ميدان نبرد در اوكراين براي هيچ‌كدام از طرفين اميدوار‌كننده نيست. روسيه در دستيابي به اهداف تعيين شده خود در مناطق شرقي و شمالي اوكراين ناكام بوده و در مقابل پيشروي سريع و پيروزي‌هاي آنها در جبهه جنوبي شرايط سختي را براي مدافعان اوكرايني ايجاد كرده است.
واحدهاي نظامي روسيه به‌رغم تلاش چند باره هنوز موفق به محاصره كامل شهر كي‌يف، پايتخت اوكراين نشده‌اند و عمده درگيري‌ها در اين منطقه در شمال كي‌يف در جريان است. ارتش اوكراين اعلام كرده تاكنون توانسته به خوبي از مواضع خود در كي‌يف دفاع كند. آنها همچنين مدعي شده‌اند پيشروي روس‌ها در شرق را متوقف كرده‌اند و با ايجاد درگيري‌هاي كوچك و متعدد در مناطق بيرون از شهرها مانع ادامه پيشروي روسيه شده‌اند.
مقام‌هاي اوكرايني مي‌گويند يكي از اهداف اصلي روس‌ها تسلط پيدا كردن بر زيرساخت‌هاي انرژي در اوكراين است و آنها تا امروز ضمن تسلط بر دو نيروگاه بزرگ اتمي در اوكراين، به تعداد زيادي نيروگاه برق حمله كرده، كنترل اين تاسيسات را دراختيار گرفته يا آنها را نابود كرده‌اند.
وضعيت در شهر ماريوپول واقع در جنوب شرق اوكراين در حال وخيم‌تر شدن است و ساكنان ماريوپول اين شهر را «نامناسب براي زندگي انسان» توصيف مي‌كنند. چند روز از محاصره ماريوپول مي‌گذرد و روز يكشنبه پترو آندريوشچنكو، مشاور شهردار اين شهر اعلام كرد مردم در حال حاضر به برق، سيستم‌هاي گرمايشي و آب دسترسي ندارند. او افزود: «براي درك بحران بايد به شما بگويم برخي مردم اينجا از آب گودال‌هاي خيابان خود را سيراب مي‌كنند.»
ويتالي كيم، فرمانده نيروهاي اوكرايني در شهر ميكولايف مي‌گويد، موفق شده‌اند از سرعت پيشروي روس‌ها بكاهند و عقب‌نشيني روس‌ها در برخي مناطق غيرحياتي باعث شده تا حجم زيادي از تجهيزات دراختيار اوكرايني‌ها قرار گيرد. به گفته او، حجم تلفات اوكراين در روزهاي گذشته بسيار زياد بوده و تعداد زيادي از غيرنظاميان در روز شنبه كشته شدند.
رييس‌جمهور اوكراين روز يكشنبه هشدار داد كه نيروهاي روسيه براي بمباران اودسا، شهر استراتژيك و بندر اصلي اوكراين واقع در سواحل درياي سياه، آماده مي‌شوند. به گزارش يورونيوز، درحالي كه نيروهاي روسي از سوي كريمه، بخش الحاق شده به روسيه به پيشروي خود در جنوب اوكراين ادامه مي‌دهند، زلنسكي در يك پيام ويديويي درباره اين تهاجم احتمالي گفت: «اين يك جنايت نظامي خواهد بود. اين يك جنايت تاريخي خواهد بود.»
اوكراين مي‌گويد حملات هوايي و توپخانه‌اي روسيه اجازه تخليه غيرنظاميان از شهرها را نمي‌دهد.
سازمان بهداشت جهاني اعلام كرده روسيه مراكز درماني و بيمارستان‌ها را بمباران كرده است.
غرب هنوز با «پرواز ممنوع» مخالف است
ولوديمير زلنسكي، رييس‌جمهور اوكراين روز شنبه براي چندمين‌بار از امريكا و باقي كشورهاي عضو ناتو درخواست كرد كه در اوكراين منطقه پرواز ممنوع ايجاد كنند اما مقام‌هاي غربي با اين خواسته مخالفت كردند. آنها معتقدند اين اقدام مي‌تواند اروپا را به سوي يك جنگ بزرگ‌تر با روسيه سوق دهد.
به گزارش «اعتماد»، «پرواز ممنوع» شرايطي است كه هواپيماها، هليكوپترها، پهپادها و ساير اشياي پرنده از پرواز در يك منطقه خاص را منع مي‌كند. اين محدوديت عموما در محدوده ساختمان‌هاي دولتي مهم و مكان‌هاي عمومي با تراكم جمعيت بالا و به دليل مسائل امنيتي اعمال مي‌شود. در برخي شهرها و مكان‌هاي مذهبي نيز برقراري اين شرايط ديده شده اما اولين استفاده از ايجاد شرايط پرواز ممنوع در دوران مدرن به جنگ اول خليج‌فارس بازمي‌گردد. در آن زمان و در پي حملات جنگنده‌ها و بالگردهاي رژيم صدام به معترضان عراقي و همچنين تداوم عمليات‌ها عليه كويت، ايالات متحده و بريتانيا مشتركا در برخي مناطق شمالي و جنوبي عراق «پرواز ممنوع» اعلام كردند و با استفاده از اين موقعيت به بمباران سيستم‌هاي پدافندي و زيرساخت‌هاي عراق پرداختند. اين شرايط پرواز ممنوع در برخي مناطق عراق تا سال 2003 ادامه داشت. منتقدان اين اقدام را فاقد مشروعيت حقوقي ارزيابي مي‌كردند. از اين گزينه در موارد ديگري نيز استفاده شده است. در فاصله سال‌هاي 1993 تا 1995 ناتو با تاييد شوراي امنيت شرايط پرواز ممنوع را بر بوسني و هرزگوين تحميل كرد. اين ائتلاف نظامي بعدتر در سال 2011 نيز از اين گزينه عليه ليبي استفاده كرد. زلنسكي مي‌گويد سر باز زدن غرب از ايجاد منطقه پرواز ممنوع «چراغ سبز» به روسيه براي ادامه جنگ است اما كارشناسان و مقام‌هاي غربي معتقدند چنين اقدامي نياز به حجم زياد نيروها و تجهيزات دفاع هوايي و همچنين حضور فعال جنگنده‌هاي غربي دارد كه ريسك درگيري مستقيم ناتو و روسيه را تا حد زيادي افزايش دهد.
ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه روز شنبه درخصوص احتمال اعمال منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوكراين تاكيد كرد هرگونه تلاش براي اعمال منطقه پرواز ممنوع از سوي هر كشور ديگري را به مثابه اعلان جنگ و مشاركت مستقيم در فعاليت‌هاي نظامي تلقي خواهيم كرد كه مستلزم پاسخ است.
اين تهديدهاي روسيه كه به نظر مي‌رسد واقعي هم باشد، باعث شده امريكا و اروپايي‌ها ريسك برقراري شرايط پرواز ممنوع را به جان نخرند اما اين به معناي بي‌عملي كامل غرب نيست. جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا روز يكشنبه اعلام كرد اين اتحاديه به ارتش اوكراين جنگنده تحويل خواهد داد. شارل ميشل رييس شوراي اتحاديه اروپا وضعيت در اوكراين را خطرناك خواند و تاكيد كرد كه «اتحاديه اروپا در جنگ با روسيه نيست»، اما از اوكراين با سلاح‌هاي مرگبار حمايت نظامي مي‌كند. چهار مقام امريكايي هم به نشريه پولتيكو گفتند، واشنگتن در حال رايزني با لهستان است تا اين كشور هواپيماهاي ميگ-29 خود را به اوكراين بفرستد و امريكا جاي خالي اين جنگنده‌ها را در ناوگان هوايي لهستان پر كند. سخنگوي كاخ سفيد گفت: امريكا در گفت‌وگو با لهستان در حال تعيين توانايي‌هايي است كه مي‌تواند از طريق آن جاي خالي اين جنگنده‌ها را در ناوگان هوايي لهستان پر كند. لهستان پيش‌تر در حال بررسي امكان ارسال هواپيماهاي جنگي خود به اوكراين بود و از دولت امريكا خواسته بود تا تضمين كند كه جاي خالي اين هواپيماها را با جنگنده‌هاي امريكايي پر خواهد كرد. كاخ سفيد پاسخ داد كه اين مساله را بررسي خواهد كرد. دولت جو بايدن، رييس‌جمهوري امريكا با پيشنهاد لهستان براي ارسال جنگنده‌هاي ميگ به اوكراين مخالفت نكرد و اين مي‌تواند تنش‌ها ميان ناتو و روسيه را تشديد كند.
روزنامه نيويورك تايمز نيز گزارش داده است كه كشورهاي عضو ناتو در حال تامين موشك‌هاي جاولين و استينگر براي اوكراين هستند كه مي‌تواند نقش مهمي در وارد كردن خسارت گسترده به تانك‌ها و تجهيزات زرهي ارتش روسيه وارد كند.
تحريم‌ها و مساله «اعلام جنگ»
براي اروپايي‌ها اما تنها مساله‌اي كه مي‌تواند منجر به درگيري مستقيم با روسيه شود، برقراري شرايط پرواز ممنوع در اوكراين نيست. روسيه زخم خورده از تحريم‌هاي فلج‌كننده و مافوق تصور از سوي غرب ممكن است با دراختيار گرفتن اوكراين، به عمليات نظامي خود پايان ندهد. ولاديمير پوتين روز شنبه در اين رابطه اظهار كرد كه از نگاه مسكو تحريم‌هاي اعمال شده عليه اين كشور «معادل اعلام جنگ» تلقي مي‌شود. به گزارش خبرگزاري فرانسه، اوكراين با چهار عضو ناتو، كه زماني بخشي از اتحاد جماهير شوروي به حساب مي‌آمدند، مرز مشترك دارد و پوتين حسرت خود را براي دوباره دراختيار گرفتن آنها پنهان نمي‌كند. پس از جذب بلاروس و حمله به اوكراين، آيا او مي‌تواند به مولداوي، اين كشور كوچك كه بين اوكراين و روماني قرار دارد، يا حتي گرجستان كه در ساحل شرقي درياي سياه قرار گرفته چشم طمع داشته باشد؟ علاوه بر اين آيا روسيه جرات خواهد كرد كه ناتو و ماده ۵ آن را، كه تصريح دارد در صورت حمله به يكي از اعضا ائتلاف بايد پاسخ دهد، به چالش بكشد؟ پاسكال آسور، مدير بنياد مديترانه براي مطالعات استراتژي (FMES) در اين باره مي‌گويد: «اين احتمال كمي دارد، چراكه هر دو طرف معمولا از رويارويي اجتناب كرده‌اند.» با اين حال، «ورود نيروهاي روسي به يك كشور عضو ناتو، به عنوان مثال ليتواني، براي اتصال كالينينگراد به بلاروس يك فرض ممكن است.» به‌رغم اين تهديدها از جانب روسيه، غرب نه تنها تصميمي به كوتاه آمدن در مساله تحريم‌ها ندارد بلكه به افزايش فشار اقتصادي عليه روسيه ادامه خواهد داد. كشورهاي عضو گروه هفت يكشنبه شب تهديد كردند كه در صورت عدم توقف تهاجم ارتش روسيه به اوكراين تحريم‌هاي بيشتري را عليه مسكو وضع خواهند كرد. در بيانيه گروه هفت همچنين آمده است كه كشورهاي عضو اين گروه هيچ‌گونه تغيير وضعيت در اوكراين را كه در جريان درگيري‌ها روي دهد به رسميت نخواهند شناخت. از سوي ديگر جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا يكشنبه شب پس از نشست مجازي وزراي خارجه كشورهاي عضو اين اتحاديه گفت كه هر ۲۷ كشور عضو با ممانعت از مبادلات بانك مركزي روسيه موافقت كردند. او همچنين از اختصاص ۴۵۰ ميليون يورو براي تامين سلاح و تجهيزات نظامي در راستاي كمك به اوكراين خبر داد.
مذاكرات اوكراين و روسيه دوشنبه از سر گرفته مي‌شود
ديويد آراخاميا، عضو هيات مذاكره‌كننده اوكراين روز گذشته در فيس‌بوك نوشت كه دور سوم گفت‌وگوهاي اوكراين و روسيه روز دوشنبه از سر گرفته خواهد شد. خبرگزاري رويترز گزارش داده كه مقام‌هاي روس هنوز به طور قطعي در اين باره سخن نمي‌گويند اما احتمال برگزاري گفت‌وگوها در روز دوشنبه را رد نكرده‌اند. اوكرايني‌ها گفته بودند كه دور دوم مذاكرات كه هفته گذشته برگزار شد نتيجه‌اي در پي نداشت اما آنها همچنان خواهان ادامه گفت‌وگو هستند. در فاصله دور دوم و سوم گفت‌وگوها يكي از مذاكره‌‌كنندگان اوكرايني كشته شده است. وزارت دفاع اوكراين شنبه شب مرگ مذاكره‌كننده اين كشور كه در مذاكرات با روسيه شركت داشته است را تاييد كرد. در بيانيه وزارت دفاع اوكراين آمده است: سه مقام اطلاعاتي اوكراين از جمله دنيس كريف، هنگام انجام عمليات، جان خود را از دست داده‌اند.