تبعيض در سيراب شدن

گروه  اجتماعي

وضعيت منابع آبي استان تهران به مرز بحران رسيده است. رييس اداره جنگلداري و جنگل‌كاري استان تهران هشدار داده كه سطح آب در سدهاي لتيان و رودخانه جاجرود به حدي كاهش يافته كه حالا مصرف شرب استان در اولويت قرار داشته و هرگونه برداشت براي آبياري منابع طبيعي متوقف خواهد شد. 

يونس بابايي در گفت‌وگو با خبرگزاري ايسنا همچنين گفته كه خشكسالي گسترده در كشور، استان تهران را هم بي‌نصيب نگذاشته و اين استان، هر سال نسبت به سال قبل، با كاهش منابع آبي مواجه است. فقر منابع آبي در استان تهران به دليل كاهش بارندگي، جمعيت بالاي استان و همچنين الگوي غلط مصرف آب باعث شده كه اين استان بعد از سيستان و بلوچستان، در رتبه دومين استان فقير از نظر منابع آبي قرار بگيرد. نيمه تابستان امسال، خبرگزاري‌ها به استناد گزارش شركت آب و فاضلاب استان تهران اعلام كردند: «سرانه آب مصرفي هر تهراني در حالي حدود ۳۵۰ مترمكعب بوده كه به دليل سكونت 15 ميليون نفر در شهر تهران، سرانه آب شرب و مصرفي پايتخت، حدود يك‌پنجم متوسط كشور است.»
نكته مهمي كه در گزارش شركت آب و فاضلاب استان تهران مورد توجه قرار گرفت، الگوي غلط مصرف آب در شهر تهران بود. طبق گزارش تابستاني اين شركت، هر تهراني به‌طور متوسط ۲۴۰ ليتر در شبانه روز آب مصرف مي‌كند؛ در حالي كه متوسط كشوري اين عدد تنها ۲۰۰ ليتر است. ديروز، در يك گزارش تلويزيوني اعلام شد كه ميزان مصرف آب در شهر تهران طي روزهاي گذشته به سرانه 400 ليتر در شبانه‌روز افزايش يافته در حالي كه طبق هشدار مديرعامل شركت آب و فاضلاب استان تهران، وضعيت ذخاير سدهاي پنج‌گانه تهران، سال گذشته بيش از يك ميليارد و ۱۴۰ مترمكعب بوده كه در مدت مشابه امسال به حدود ۷۹۰ ميليون مترمكعب كاهش يافته است.
چند روز قبل محمدرضا بختياري؛ مديرعامل شركت آب و فاضلاب استان تهران در توضيح آخرين وضعيت مصرف شرب در شهر تهران هشدار داد: «مصرف كنوني آب تهران با سابقه مصرف سال‌هاي اخير همخواني ندارد، از نظر منابع آبي، تهران در شرايط سختي قرار دارد. براي تامين پايدار آب در تهران و كاهش برداشت آب از دشت ممنوعه تهران لازم است كه مشتركان مصرف خود را مديريت كنند.مصرف آب در تهران بالا و منابع آن محدود است، مصرف آب تهران برابر با ۱۸ درصد كل مصرف كشور است.در تهران، روزانه معادل سه ميليارد ليتر آب مصرف مي‌شود كه اين بحران‌زا خواهد بود. ۳۵ درصد تهراني‌ها، پرمصرف و 5 درصد، بسيار پرمصرف هستند به گونه‌اي كه ۱۵درصد از كل مصرف آب تهران را به خود اختصاص مي‌دهند. پيش‌بيني ما اين است كه با اين وضعيت مصرف در شهر تهران، در تابستان مصرف به روزانه ۳،۹ ميليون مترمكعب مي‌رسد آن هم در حالي كه استان تهران امسال با كاهش ۴۶درصدي بارندگي مواجه بوده است.»
غير از اين هشدار، مديرعامل شركت آب منطقه‌اي تهران هم چند روز قبل گفته بود كه «هفته اول اسفند امسال، حجم آب سدهاي تامين‌كننده آب شرب استان تهران، ۳۱۰ ميليون مترمكعب بوده كه در مقايسه با مدت مشابه سال گذشته، حدود ۲۵۷ ميليون مترمكعب كاهش نشان مي‌دهد. همچنين از ابتداي سال آبي (ابتداي مهر امسال) تاكنون بيش از ۱۱۲ ميلي‌متر بارندگي در استان تهران ثبت شده كه اين مقدار نسبت به مدت مشابه سال قبل، كاهش ۳۶درصدي نشان مي‌دهد، ميزان ورودي آب سدهاي پنج‌گانه تامين‌كننده آب استان، از ابتداي سال آبي جاري (اول مهر امسال) تا هفته اول اسفند، حدود ۲۲۲،۹ ميليون مترمكعب است كه نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۳درصد كاهش نشان مي‌دهد.»
وضعيت نگران‌كننده منابع آبي به دليل الگوي غلط مصرف يا كاهش بارندگي يا توسعه خشكسالي البته فقط گريبان استان تهران را نگرفته، بلكه مسوولان ساير استان‌ها هم درباره شرايط نگران‌كننده تامين آب شرب و مصرفي ساكنان هشدار داده‌اند از جمله كه در استان خوزستان اعلام شده به دليل كاهش سطح آب سدهاي خوزستان، غالب حوضه‌هاي آبريز با شرايط خشكسالي شديد مواجه هستند به اين معنا كه از ابتداي سال آبي جاري تا ابتداي اسفند، ميزان ورودي سدهاي خوزستان ۵ ميليارد و ۷۰۰ ميليون مترمكعب بوده كه نسبت به ميانگين بلندمدت ۳۱ درصد كاهش داشته و البته در اين استان جنوبي، بدترين وضعيت مربوط به ورودي سد كرخه است كه گفته مي‌شود به‌طور ميانگين حدود ۵۶درصد كاهش ورودي داشته و طبق اعلام مسوولان استان خوزستان، تا ابتداي اسفند سال جاري، در مجموع حداكثر حدود ۲۰درصد ذخيره مفيد سدهاي خوزستان پر شده است. وضعيت منابع آبي شمال غرب كشور هم چندان قابل دفاع نيست چنانكه طي روزهاي اخير، مسوولان استان همدان و كرمانشاه هم نسبت به همزماني الگوي غلط مصرف و كاهش بارندگي و بحراني شدن وضعيت منابع آبي اين استان هشدار داده‌اند. 
رييس مركز خشكسالي و مديريت بحران سازمان هواشناسي كشور چندي قبل هشدار داد: علاوه بر اينكه ميزان بارندگي در بهمن ماه امسال ۵۵،۲درصد كمتر از حد نرمال بوده، حتي در ماه پاياني سال هم بايد شاهد بارش‌هاي كمتر از حد نرمال باشيم. احد وظيفه در گفت‌وگو با خبرگزاري ايسنا ضمن ابراز نگراني جدي بابت تبعات تغييرات جوي منفي در كشور گفته بود: «بهمن ماه امسال ركورد يكي از خشك‌ترين و كم‌بارش‌ترين ماه‌هاي زمستان‌ با بارندگي ۵۵درصد كمتر از حد نرمال ثبت شد. در بهمن ماه ۱۷،۱ ميلي‌متر بارندگي ثبت شده كه اين ميزان بارندگي ۵۵،۲درصد كمتر از حد نرمال بوده است.بارندگي‌ها در بخش‌هاي غربي، جنوب غرب، شمال شرق و دامنه‌هاي جنوبي البرز وضعيت مطلوبي نداشته و حتي در غرب و دامنه‌هاي جنوبي البرز (زنجان، تهران، قزوين، سمنان، خراسان شمالي، خراسان رضوي، ايلام، كرمانشاه، بخش غربي لرستان و همدان) و در مجموع در كل كشور زير حد نرمال گزارش شده چنانكه از ابتداي سال بارندگي (اول مهر) ميزان بارندگي كشور ۱۱۵،۳ ميلي‌متر ثبت شد كه اين ميزان بارندگي ۱۳درصد كمتر از حد نرمال است. اما در برخي استان‌ها هم ميزان بارندگي زير حد نرمال بود كه بدترين وضعيت را در استان كرمانشاه (۴۵درصد زير حد نرمال)، ايلام (۵۴درصد زير حد نرمال)، خراسان شمالي (۵۵درصد زير حد نرمال)، تهران (۳۱ درصد زير حد نرمال) و خراسان رضوي (۳۷درصد زير حد نرمال) شاهد بوديم.» 
وظيفه در ادامه صحبت خود هشدار داده بود در حالي كه ماه‌هاي پيش‌رو و به خصوص در فاصله اسفند تا ارديبهشت كه به «پنجره زماني بارندگي» معروف است هم، نويدي از رونق بارش‌ها را شاهد نخواهيم بود، هر ميزان بارش، فقط بارش ميانگين بلندمدت را تامين مي‌كند و به دليل كمبودهاي آبي سنواتي، تا پايان سال آبي در غرب، جنوب غرب و دامنه‌هاي جنوبي البرز و تهران با كم‌بارشي روبه‌رو خواهيم بود و اين ‌بارندگي‌ها كم بارشي‌ها را جبران نخواهند كرد.
به گفته وظيفه، از اول زمستان سال ۱۳۹۹ تا اول زمستان سال ۱۴۰۰ يكي از خشك‌ترين دوره‌هاي كشور سپري شد كه اين دوره يك ركورد خشكي محسوب مي‌شود. اما نگراني جدي‌تر بابت كم‌بارشي‌ها اين است كه به دليل ذخاير كاهش يافته آب پشت سدها و به خصوص در حوزه كرخه و سدهايي در استان تهران‌، البرز، قزوين، خراسان شمالي، خراسان رضوي، حوزه مركزي و زاينده‌رود، بحران آبي در فصل بهار و تابستان 1401 بسيار محتمل خواهد بود. الگوي غلط مصرف در كنار كاهش بارش‌ها در كشوري كه طي 
20 سال اخير درگير خشكسالي شده، حتما وضعيت تامين آب شرب و مصرفي خانوار را با بحران‌هاي جدي مواجه خواهد كرد آن هم در حالي كه فعلا در ايران، مصرف آب شرب خانوار در مقايسه با پرمصرفي و بدمصرفي آب در بخش كشاورزي، رتبه بسيار پاييني دارد، اما مهم اين است كه طي دو دهه گذشته كه آثار گسترش خشكسالي در كل كشور، براي دولت‌هاي فعال قابل مشاهده بوده، نه تنها براي اصلاح و تغيير الگوي مصرف آب در بخش كشاورزي و خانوار هيچ تدبير موثري عملياتي نشد، با وجود آنكه سهم آب شرب مصرفي خانوار فقط 8درصد از مصرف ذخاير آبي است، اما گفته مي‌شود كه ميزان هدررفت آب به دليل فرسودگي خطوط انتقال، حدود 25درصد است. 

كم‌آبي و خشكسالي، عامل توسعه فقر در ايران 
ايران در حال حاضر با بحران مزمن كم آبي مواجه است؛ بحراني كه از دو دهه گذشته خسارت‌هاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جبران‌ناپذيري براي كل كشور رقم زده است. فرونشست زمين و دشت‌ها به دليل كاهش سطح منابع آب زيرزميني و برداشت غيرمجاز از ذخاير آبي، حالا به يك تهديد جدي براي كل كشور تبديل شده و لازم است راهكارهاي جدي‌تر و موثرتري براي پيشگيري از تبعات بحران كم‌آبي انديشيده شود. 
بحران آبي، براي كشوري كه يك‌پنجم جمعيتش زير خط فقر مطلق و نيازمند حمايت‌هاي معيشتي است، مي‌تواند يك خطر بالقوه بابت گسترش آسيب‌هاي اجتماعي محسوب شود. مهم‌ترين آسيب ناشي از مزمن شدن بحران كم آبي در ايران، خطر خالي شدن روستاها و افزايش مهاجرت به حاشيه شهرها و توسعه فقر و آسيب‌هاي اجتماعي است. در حالي كه طبق هشدار اخير وزارت نيرو، بيش از 8 ميليون نفر از جمعيت روستايي در 28 هزار روستا درگير تنش آبي هستند، طبق گزارش‌هايي كه مركز پژوهش‌هاي مجلس و دولت طي دهه گذشته ارايه داده‌اند، تقريبا تمام استان‌ها با مشكل خالي شدن روستاها به دليل خشكسالي و كاهش ذخاير آبي و همچنين، حاشيه‌نشيني به دليل مهاجرت روستاييان به حاشيه شهرها مواجه شده‌اند.
سال 1393، معاون توسعه روستايي و مناطق محروم كشور از تخليه 34 هزار روستاي كشور خبر داد و دليل مهم مهاجرت‌هاي گسترده روستاييان به حاشيه شهرها را «بي‌عدالتي‌هاي اقتصادي» اعلام كرد. طبق اعلام اين مسوول دولتي، سال 1393 حدود 11درصد جمعيت شهرهاي بزرگ كشور، ساكن حاشيه شهرها بودند؛ مردماني كه به دليل فقر از محل زندگي خود مهاجرت كردند و در حاشيه شهرها ساكن شدند تا شايد امكانات بهتري براي زندگي داشته باشند. وزارت تعاون، سال 1397 اعلام كرد كه از مجموع 97917 آبادي كشور، 62284 آبادي داراي سكنه بوده و بنابراين، 35633 آبادي خالي از سكنه است. 
بهمن سال گذشته، معاون عمران و توسعه امور شهري و روستايي وزير كشور اعلام كرد كه از مجموع ۶۲ هزار روستا در كشور، حدود ۳۰ هزار روستا خالي از سكنه شده و در علت‌يابي اين اتفاق اعلام كرد كه مشكلاتي از قبيل مسكن، معيشت و اشتغال موجب مهاجرت روستاييان به شهرها شده است. گردشي در اخبار استاني هم افزايش مهاجرت‌ها از روستاها به شهرهاي تمام استان‌ها را تاييد مي‌كند. طبق اعلام وزارت راه و شهرسازي، سال 1399 تعداد حاشيه‌نشينان در 30 استان كشور به ۲۶ ميليون نفر افزايش يافته درحالي كه بيشترين حاشيه‌نشينان كه در واقع، جمعيتي زير خط فقر و محروم از حداقل‌هاي رفاه و ساختارهاي شهري و توسعه يافتگي هستند در استان‌هاي تهران، خراسان رضوي، البرز، آذربايجان شرقي، اردبيل، كردستان، همدان، سيستان و بلوچستان، زنجان و قم سكونت دارند. تابستان امسال، نماينده استان فارس در شوراي عالي استان‌ها اعلام كرد كه حدود 50درصد از 8400 روستاي استان فارس به دليل مهاجرت گسترده به شهرها و فرار از تبعات خشكسالي، خالي از سكنه شده و نسبت جمعيت شهري به روستايي در اين استان، 71 به 23درصد است آن هم در حالي كه سهم كشوري اين استان در توليد محصولات كشاورزي، 9درصد است و 90درصد منابع آبي استان هم در بخش كشاورزي مصرف مي‌شود. 
خرداد سال 1399، اعلام شد كه 1700 روستاي استان خراسان جنوبي به دليل كم‌آبي، بيكاري و كمبود زيرساخت‌ها، خالي از سكنه شده است. طبق سرشماري نفوس و مسكن سال 1390 از مجموع 9285 روستاي استان سيستان و بلوچستان، 2732 روستا خالي از سكنه شده و اواخر سال 1397 اعلام شد كه بيش از ۵۰۰ روستاي اين استان، به دليل خشكسالي، بيكاري، بي‌آبي و فقر در حال نابودي است. دي ماه ۱۳۹۸ معاون وزير تعاون اعلام كرد كه از 6 هزار روستاي استان خوزستان، دو هزار روستا به دليل بيكاري و فقدان حمايت‌هاي اجتماعي، خالي از سكنه شده است. مهر ماه 1398 اعلام شد كه از 3073 روستاي استان آذربايجان شرقي، ۲۶۸ روستا به دليل بيكاري ناشي از خشكسالي خالي از سكنه شده است. اسفند سال 1399 اعلام شد كه 205 روستاي استان كردستان خالي از سكنه شده است. دي ماه 1395 اعلام شد كه از مجموع 1800 روستاي استان اصفهان، 230 روستا خالي از سكنه شده. آبان سال 95 قوه قضاييه اعلام كرد كه طي 7 ماه ابتداي سال، 460 روستاي كشور خالي از سكنه شده است. خرداد سال 1397 نماينده مردم كاشمر در مجلس اعلام كرد كه بيش از 4 هزار روستا در استان خراسان رضوي خالي از سكنه شده است. 
طبق اعلام مكرر مسوولان كميته امداد، در دو دهه گذشته (همزمان با آغاز خشكسالي در كشور) تعداد فقراي كشور رو به افزايش رفته چنانكه حالا بيش از يك‌چهارم جمعيت كشور زير خط فقر هستند. طبق گزارشي كه تابستان امسال از سوي وزارت تعاون منتشر شد، نرخ فقر در كشور در سال ۹۸ حدود ۳۲ درصد بوده و تعداد جمعيت زير خط فقر كشور به بيش از 26 ميليون نفر افزايش يافته است.

   14 اسفند 1400: 
مصرف آب تهران در ۱۲ اسفندماه ۱۴۰۰ به سه ميليارد و ۱۷۳ ميليون ليتر رسيد؛ به عبارتي، تهراني‌ها هر روز به اندازه يك درياچه چيتگر آب مصرف مي‌كنند.
 12 اسفند 1400: 
مصرف آب در تهران به روزانه ٣ ميليارد ليتر و ميزان مصرف لحظه‌اي آب در تهران به ۴۰ هزار ليتر در ثانيه رسيد كه در صورت تداوم اين روند، اين رقم به ۵۰ تا ۵۵ هزار ليتر در ثانيه هم خواهد رسيد.
 6 اسفند 1400: 
رييس مركز ملي اقليم و مديريت بحران خشكسالي اعلام كرد: «ايران درگير هر چهار نوع خشكسالي است، خشكسالي‌ها در برخي استان‌ها همچون تهران به دليل كاهش ذخاير آبي سدها، شديد گزارش شده است بنابراين براي تامين آب در فصل‌هاي بهار و تابستان نگراني شديدي وجود دارد.هنگامي كه كمبود بارش به سه ماه مي‌رسد دچار خشكسالي كشاورزي مي‌شويم كه اكنون در استان‌هايي همچون كرمانشاه، ايلام، بخش‌هاي شرقي لرستان، خراسان رضوي و خراسان شمالي، گلستان و بخش‌هايي از شمال اردبيل شاهد خشكسالي كشاورزي هستيم.برخي استان‌ها همچون گلستان، حاشيه شرقي درياي خزر و شرق مازندران، كرمانشاه، ايلام، همدان و بخش‌هاي غربي لرستان درگير خشكسالي شديد هستند.اگر دوره خشكسالي بيشتر از شش ماه ادامه يابد، در مناطقي كه معيشت مردم و صنايع از طريق آب تامين مي‌شود يا اقتصاد منطقه به كشاورزي و دامداري وابسته است، در صورت كاهش بارندگي‌ها وضعيت اقتصاد و معيشت خانواده‌ها ضعيف و آنها درگير فقر مي‌شوند.غالب استان‌ها درگير هر چهار نوع خشكسالي هستند، چراكه بيش از ۲۱ استان بارندگي كمتر از حد نرمال را تجربه كرده‌اند و داراي درجات مختلفي از خشكسالي هستند.