رييس‌جمهور اسراييل بعد از ۱۳ سال به تركيه سفر كرد
اردوغان و باندپيچي روابط زخم‌خورده
شهاب شهسواري
اسحاق هرتزوگ، رييس رژيم اسراييل در نخستين سفر در اين سطح از سال ۲۰۰۸ تاكنون، بعدازظهر چهارشنبه وارد تركيه شد. بعد از گفت‌وگوي تلفني رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه با ملك سلمان، پادشاه عربستان در ابتداي سال جاري و اعلام برنامه‌ريزي براي سفر او به رياض، سفرهاي متقابل اردوغان و محمد بن‌زائد، حاكم بالفعل امارات به پايتخت‌هاي يكديگر، اين تازه‌ترين گام آنكارا براي كاهش تنش‌ها در روابط سياسي‌اش در منطقه غرب آسيا محسوب مي‌شود.
رجب طيب اردوغان كه از سال ۲۰۱۱ با اخراج سفير اسراييل از آنكارا و فراخواندن سفير تركيه از تل‌آويو پس از حمله نظاميان اسراييلي به ناوگان كمك‌هاي بشردوستانه به مردم غزه و قتل‌عام ۹ فعال مدني تركيه سوار بر كشتي ماوي مرمره، روابط آنكارا را با تل‌آويو به پايين‌ترين سطح تقليل داده بود، از سال ۲۰۱۱ تاكنون جز يك دوره ۱۸ ماهه، اسراييل سفير تمام‌وقت در آنكارا نداشت. هاآرتص در سرمقاله خود در مورد سفر هرتزوگ به تركيه مي‌نويسد: «هر دو... [دولت] زمان و فرصت‌هاي بسياري را كه مي‌توانستند به شهروندان‌شان خدمت كنند، از دست داده‌اند. بايد اميدوار باشيم كه ديدار دو رييس‌جمهور در تركيه فورا ثمربخش باشد و مسائلي مانند تعيين سفرا در تل‌آويو و آنكارا و سفر متقابل اردوغان به قدس [اشغالي] و توافقنامه‌هاي همكاري دوجانبه اعلام شود.»
به نوشته تايمز آو اسراييل، يك مقام آگاه در وزارت خارجه اسراييل تاكيد كرده است كه در سفر يك روزه هرتزوگ به آنكارا قرار نيست موضوع تازه‌اي در مورد بازگشت سفرا مورد مذاكره قرار گيرد يا اعلام شود. اسحاق هرتزوگ به همراه همسرش چهارشنبه شب در يك ضيافت شام به دعوت رجب طيب اردوغان شركت و پس از آن به استانبول سفر كرد تا امروز در جمع رهبران يهودي تركيه سخنراني كند.
هرتزوگ پيش از سفر به تركيه، در دو هفته گذشته به يونان و قبرس، دو كشور همسايه تركيه كه مشكلات سياسي جدي با آنكارا دارند، سفر كرده تا به آنها اطمينان بدهد از سرگيري روابط اسراييل با آنكارا، آسيبي به منافع اين دو كشور وارد نخواهد كرد.
همزمان با سفر رييس‌جمهور اسراييل به آنكارا، تعدادي از گروه‌هاي هوادار حقوق فلسطينيان عليه اين سفر تجمعات اعتراضي برگزار كردند. در اين تجمع، اعضاي گروه IHH كه اعضاي آن در كشتي امدادرسان ماوي مرمره توسط نظاميان اسراييلي كشته شدند، حضور داشتند. در پلاكاردهايي كه معترضان در دست داشتند، از رييس‌جمهور رژيم اسراييل با عنوان «قاتل» ياد شده بود.
اسحاق هرتزوگ در بدو ورود به آنكارا در جمع خبرنگاران گفت: «روابط با تركيه فراز و نشيب‌هاي زيادي در چند سال اخير داشت، اما در مورد همه مسائل با يكديگر توافق نداريم، اما براي بازسازي روابط تلاش مي‌كنيم... روابط با تركيه براي اسراييل مهم است، براي تركيه مهم است و براي منطقه اهميت دارد... اميدوارم كه در پي سفر من فرآيند گفت‌وگوهاي معنادار و جدي با تركيه در سطوح مختلف آغاز شود و نهايتا شاهد پيشرفت با نتايج و روابط مثبت باشيم.» هرتزوگ كه مقام او در چارچوب سياسي رژيم اسراييل مقامي تشريفاتي محسوب مي‌شود، تاكيد كرد كه اين سفر را در هماهنگي كامل با نفتالي بنت، نخست‌وزير و يايير لاپيد، وزير امور خارجه قرار داده است.
بازگشت به سياست «تنش صفر»؟
دو دهه پيش در آستانه سلطه حزب بر قدرت در تركيه، كنگره حزب عدالت و توسعه (AKP) يكي از اصول مانيفست خود را «سياست بدون مشكل با همسايگان» تعريف كرد. سال ۲۰۰۴ و يك سال بعد از نخست‌وزيري رجب طيب اردوغان، مشاور ارشد او در آن زمان احمد داوداوغلو، سياست تنش صفر در منطقه را به عنوان يكي از چهار ستون سياست خارجي تركيه توصيف كرد. داوداوغلو كه امروز يكي از بزرگ‌ترين منتقدان رجب طيب اردوغان است، سال ۲۰۰۹ به مقام وزارت امور خارجه تركيه انتخاب شد و بار ديگر توجه‌ها را به سياست تنش صفر كه داوداوغلو شخصا از طراحان آن بود، جلب شد. اما اين سياست چندان دوام نداشت، تحولات منطقه به سرعت تركيه را وارد سلسله‌اي از درگيري‌ها و رويارويي‌هاي سياسي در منطقه كرد كه بسياري از آنها تا به امروز ادامه يافته‌اند. بحران سوريه، تركيه را بارها در مقابل ايران و روسيه قرار داد و روابط با مسكو را تا سرحد جنگ پيش برد. در بحران ليبي و محاصره ديپلماتيك و اقتصادي قطر، تركيه رودرروي عربستان سعودي و امارات متحده عربي قرار گرفت. در بحران كشتي ماوي مرمره هم روابط تركيه و اسراييل را از هر زمان ديگري سردتر كرد.
يك دهه بعد از فرو رفتن تركيه در بحران‌هاي منطقه‌اي، رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه در حال مرهم نهادن بر زخم‌هاي سياست خارجي آنكاراست. در ماه‌هاي گذشته روابط ميان تركيه با عربستان سعودي و امارات متحده عربي به تدريج به شرايط عادي بازگشته است. سفر محمد بن زائد به تركيه و بازديد رجب طيب اردوغان از امارات، برنامه‌ريزي براي سفر اردوغان به عربستان بعد از ۷ سال كمتر از يك سال بعد از گفت‌وگو تلفني او با پادشاه سعودي و اعلام باز شدن صفحه جديدي در روابط تركيه و كشورهاي شوراي همكاري خليج‌فارس و البته سفر ديروز رييس‌جمهور اسراييل به تركيه بعد از ۱۳ سال، از جمله مهم‌ترين اقدامات دولت تركيه براي پاك كردن يك دهه پرتنش در روابط منطقه‌اي‌اش است.
تركيه سال ۱۹۴۹ نخستين كشور مسلماني بود كه اسراييل را به رسميت شناخت. با اين حال در طول بيش از ۷۰ سال گذشته روابط اسراييل و تركيه فراز و نشيب‌هاي زيادي داشته است. اما هيچ يك از اين بالا و پايين‌ها به اندازه حمله نظاميان اسراييلي در آب‌هاي آزاد به كشتي‌هاي حامل شهروندان غيرنظامي تركيه، در روابط دو دولت اثر منفي نگذاشت. روزنامه هاآرتص در سرمقاله خود با اشاره به اين موضوع مي‌نويسد: «احساسات تلخي كه از زمان حادثه ماوي مرمره تلنبار شده است و اتهام‌زني‌ها و تهديدهاي دوجانبه ميان نخست‌وزيران اسراييل و رهبران تركيه، شكاف عميقي ايجاد كرده كه براي جوش دادن آن نياز به تلاش بسيار شامل همكاري، حسن‌نيت و ايجاد تار و پود پايدار منافع مشترك و بازسازي روابط متناسب براساس اعتماد است.»
بعد از آنكه رجب طيب اردوغان، پاييز سال جاري بعد از آزاد كردن يك زوج اسراييلي متهم به جاسوسي تصميم، در تماس‌هاي تلفني جداگانه با نخست‌وزير و رييس‌جمهور اسراييل از بازسازي گام به گام روابط دوجانبه سخن گفت، به تازگي پيشنهاد جديدي براي بهبود روابط ماه ژانويه سال جاري از سوي رجب طيب اردوغان مطرح شد. براساس اين پيشنهاد، تركيه مي‌تواند مسير صادرات گاز طبيعي توليد شده توسط اسراييل از منابع گاز طبيعي مديترانه به اروپا باشد. اردوغان اين توافق را گام اول در يك برنامه بلندمدت براي بازسازي روابط تركيه و اسراييل مي‌داند. در شرايطي كه در پي جنگ روسيه عليه اوكراين، اروپا به شدت محتاج منابع انرژي است، همكاري تركيه با اسراييل براي صادرات گاز استحصال شده از منابع درياي مديترانه از طريق يك خط لوله دريايي به تركيه و از آنجا به اروپا، نه تنها منافع بسيار جذابي براي تل‌آويو دارد، بلكه مي‌تواند با حمايت غرب مواجه شود.