تسريع مذاكرات غيرمستقيم تهران - واشنگتن

سارا معصومي 

علي باقري، معاون سياسي وزير خارجه و رييس هيات مذاكره‌كننده ايران روز چهارشنبه صبح پس از سفر چندساعته به تهران به منظور مشورت و رايزني درباره وضعيت مذاكرات احياي برجام به پايتخت اتريش بازگشت و ساعتي پس از اين بازگشت با انريكه مورا، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا ديدار كرد. ادامه هشتمين دور از مذاكرات وين در شرايطي آغاز شده كه مجموعه تحولات در چند روز اخير نشان مي‌دهد كه احياي برجام به حل اختلاف‌هاي نهايي ميان ايران و امريكا و البته رسيدگي به مطالبه جديد روسيه (درباره تضمين مصونيت هرگونه همكاري تجاري، اقتصادي با ايران از تحريم‌هايي كه به واسطه جنگ اوكراين بر مسكو تحميل شده) بستگي دارد. همزمان روساي هيات‌هاي تروييكاي اروپايي (بريتانيا، فرانسه و آلمان) همچنان به وين بازنگشته‌اند و البته رسانه‌هاي غربي به نقل از آنها از حصول توافق نهايي ميان ايران و امريكا هم خبر مي‌دهند؛ خبري كه منابع ايراني آن را تاييد نكرده‌اند و البته به نظر مي‌رسد كه همچنان هم از ميان اصلي‌ترين اختلاف‌هاي ايران و امريكا بر سر ليست تحريم، تضمين اقتصادي و خارج شدن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي از ليست گروه‌هاي به اصطلاح تروريستي ايالات متحده درباره آخرين مورد تصميم‌گيري نهايي در سايه موافقت تهران و واشنگتن با شروط يكديگر صورت نگرفته است. همزمان با رسيدن علي باقري و پخش گمانه‌زني‌هاي رسانه‌اي درباره حل اختلاف‌ها ميان تهران و واشنگتن برخي منابع از احتمال سفر حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه به وين خبر مي‌دهند كه خبر كنسل شدن سفر او به تركيه در چند روز آتي اين گمانه‌زني را به نوعي تقويت هم كرده است. پيش از اين گفته شده بود كه اگر مذاكرات از مرحله پاياني عبور كند و اندك پرانتزهاي باز باقيمانده بسته شوند، وزير خارجه ايران براي اعلام عمومي آغاز روند احياي برجام به وين سفر خواهد كرد. برخي منابع نيز مي‌گويند در صورت حصول توافق به دليل اختلاف‌هاي شديد ميان غرب و روسيه بر سر جنگ اوكراين اين احتمال وجود دارد كه جلسه وزراي خارجه ايران و 1+4 به شكل آنلاين برگزار شود و صرفا حسين اميرعبداللهيان و جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در وين حضور داشته باشند.  پروسه احياي برجام در چند روز اخير از دو تحول تاثير مثبت و منفي پذيرفته است. سفر رافائل گروسي، مدير كل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تهران به حصول تفاهمي ميان ايران و آژانس منتهي شد تا در سايه آن دو طرف حداكثر تا پايان خردادماه 1401 اختلاف‌هاي پادماني باقيمانده را حل‌وفصل كنند. بسته شدن اين پرونده هرچند در پروسه‌اي جدا از مذاكرات سياسي براي احياي برجام در وين دنبال مي‌شود اما همان‌طوركه رافائل گروسي در تهران در نشست خبري تاكيد كرد با باز ماندن اين پرونده نمي‌توان از موفقيت‌آميز بودن پروسه بازگشت طرفين به تعهدات شان در مسير احياي برجام در چند ماهي آتي (در صورت بروز توافق) به راحتي سخن گفت. اما آنچه بر روند مذاكرات در دقيقه نود تاثير منفي گذاشت طرح مطالبه تضمين از سوي سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه بود؛ مطالبه‌اي كه عملا پروسه احياي برجام البته در صورت حل اختلاف‌هاي باقيمانده ميان ايران و امريكا را با چالش روبه‌رو خواهد كرد. درحالي‌كه سخنگوي وزارت خارجه ايران روز دوشنبه در پاسخ به خبرنگاران اعلام كرد كه تهران در اين مدت تلاش كرده اختلاف‌هاي دو جانبه با برخي كشورهاي حاضر در مذاكرات وين را به حاشيه رانده و صرفا بر احياي برجام متمركز باشد و برهمين اساس از ساير طرف‌هاي مذاكراتي چنين انتظاري دارد اما به نظر نمي‌رسد كه مسكو از طرح اين مطالبه كه وزير خارجه ايالات متحده هم آن را نامرتبط با برجام خوانده عقب‌نشيني كرده باشد. عصر روز گذشته لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استريت ژورنال در يك رشته توييت ادعا كرد كه به جزييات بيشتري درباره درخواست روسيه دست يافته و نوشت: دو منبع آگاه به من گفته‌اند كه ميخاييل اوليانوف، رييس هيات مذاكره‌كننده روسيه روز سه‌شنبه در جلسه با انريكه مورا مطالبه مشخص روسيه در بحث تضمين را به او ارايه كرده است. محور اين مطالبه اين است كه هر نوع تجارت روسيه با ايران بايد از تحريم‌هايي كه غرب عليه مسكو وضع كرده مصون بماند. مطالبه اوليانوف با استقبال طرف غربي روبه‌رو نشده و همان زمان با اين استدلال كه تحريم روسيه به دليل تحولات اوكراين ارتباطي به برجام ندارد، رد شده است. منابع مي‌گويند كه توافق حتي در صورت عدم حل‌و‌فصل مساله مطالبه روسيه هم قابل حصول است و حالا بايد ديد كه آيا اصرار روسيه بر اين موضع به معناي اين است كه پروسه احياي برجام بدون حمايت روسيه صورت خواهد پذيرفت؟  در حالي كه در فضاي رسانه‌اي و مجازي داخل ايران انتقاد از اقدام روسيه همچنان ادامه دارد و برخي كارشناسان اين حوزه با عنوان زياده‌خواهي، كارشكني يا سنگ‌اندازي ياد مي‌كنند سخنان سفير روسيه در ايران در نشست خبري محدودي كه در تهران برگزار كرد هم بر فضاي منفي فعلي افزود.  به گزارش خبرگزاري ايلنا از اين نشست خبري، لوان جاگاريان در پاسخ به اين سوال كه اروپايي‌ها مي‌گويند روسيه پس از حمله به اوكراين به دنبال نابودي برجام است؛ موضع شما در خصوص اين حرف چيست، گفت: اول بايد بگويم اين عمليات ويژه نظامي روسيه در اوكراين است و حمله نظامي نيست. ما صداهاي گوناگوني شنيديم كه روسيه نمي‌خواهد در برجام باشد اما همه شما مي‌دانيد در توافق سال ۲۰۱۵ روسيه نقش قابل توجهي داشت و امروز هم نماينده ما آقاي اوليانوف منبع اخبار وين بوده است. حالا ما منافع خودمان را هم در نظر مي‌گيريم و بايد مبادلات ما با ايران تضمين شود. ما مي‌خواهيم برجام به نتيجه برسد اما منافع خودمان هم براي‌مان مهم است و اين منافع براي ايران هم وجود دارد. شما به ياد داريد وقتي امريكا از برجام خارج شد ما آن را محكوم كرديم. جاگاريان در پاسخ به سوال خبرنگار ايلنا مبني بر اينكه شما مي‌گوييد درخواست روسيه براي ارايه ضمانت كتبي از امريكا به نفع ايران است، آيا با اين فرض نبايد تهران را در جريان اين درخواست قرار مي‌داديد، گفت: راجع به اين موضوع با همتايان ايراني در تماس هستيم اما نمي‌توانم جزييات را بگويم و تنها مقامات عاليرتبه در تهران و مذاكره‌كنندگان در وين در جريان هستند. منافع ما براي خودمان مهم است اما اين منافع ما به ضرر ديگران نيست. آيا فكر نمي‌كنيد غربي‌ها مي‌خواهند بين ما شكاف ايجاد شود؟ شما بدانيد مقامات ما آقايان لاوروف و اميرعبداللهيان در ارتباط مستمر هستند. شما در جنگ ٨ ساله با عراق يك شعار داشتيد؛ «جنگ، جنگ تا پيروزي»، امروز هم شعار ما در عمليات ويژه نظامي در اوكراين همين است. ما تا رسيدن به اهداف‌مان در اوكراين، اين عمليات را ادامه مي‌دهيم. به گزارش «اعتماد»، در سايه تحولات جاري در وين به نظر مي‌رسد كه سه كشور اروپايي و ايالات متحده بنا دارند با حل‌وفصل هرچه سريع‌تر موضوع، روسيه را در موقعيت آچمز قرار دهند تا مسكو ميان پذيرش تقصير بر هم زننده مسير احياي برجام يا عقب‌نشيني از مطالبه طرح‌شده يكي را انتخاب كند. نكته قابل توجه ديگر عدم همراهي چين با روسيه در طرح و پيگيري اين مطالبه است كه نشان مي‌دهد پكن نيز تمايلي ندارد در هزينه ايجاد اختلال در مسير احياي برجام با روسيه همراه شود.