انگيزه‌هاي پشت پرده ميانجيگران جنگ اوكراين
كشورهاي ميانجي اين بحران مدعي هستند كه صداقت دارند اما هر يك دنبال منافع خود هستند
ترجمه: آرمين منتظري
پس از موج اوليه ميانجيگري‌هايي كه توسط امانوئل ماكرون و اولاف شولز انجام شد، گروه جديدي ميانجي‌ها از زمان حمله روسيه به اوكراين سمت ميز دراز ولاديمير پوتين نشسته يا حداقل به صورت تلفني با او صحبت كرند. ميانجي‌هاي اخير نفتالي بنت نخست‌وزير اسراييل، رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه، وليعهد ابوظبي محمد بن زايد و حالا هم نخست وزير هند نارندرا مودي هستند.
به گزارش گاردين، همه اين دولت‌ها از شيوه مداخله و انواع مختلف بي‌طرفي‌شان در خصوص جنگ اخير دفاع كرده‌اند و مي‌گويند كه اين رويه، آنها را در موقعيت خوبي قرار مي‌دهد تا به عنوان ميانجي‌هاي صادق عمل كنند. در مقابل، منتقدان آنها مي‌گويند كه تلاش براي برقراري صلح، ماسكي است كه پشت آن مي‌توان ورشكستگي اخلاقي را پنهان كرده و به اين ترتيب روابط تجاري عميق با روسيه را كه هنوز هم يك پيروز بالقوه در آزمايش قدرت است، حفظ كرد.
اسراييل
ديدار بنت از مسكو در روز شنبه شگفت‌انگيزترين و پرپيامدترين سفر يك چهره سياسي به مسكو بود. او ظاهرا قبل از تعطيلات روز شنبه با امانوئل ماكرون، اولاف شولز و جو بايدن، مشورت كرده بود. بنت ديداري سه ساعته با پوتين داشت و بعد از آن به آلمان سفر كرد تا اولاف شولتز را در جريان گفت‌وهايش با پوتين بگذارد. به اردوغان نيز درباره اين سفر اطلاع‌رساني شد، چون بنت مجبور بود براي سفر به آلمان از آسمان تركيه استفاده كند.
از زمان برگزاري اين ديدار، بنت دو بار با رييس‌جمهور اوكراين، ولوديمير زلنسكي، صحبت كرده و قرار است دوباره با پوتين صحبت كند. يائير لاپيد، وزير امور خارجه اسراييل نيز براي ديدار با آنتوني بلينكن، وزير امور خارجه ايالات متحده در ليتواني، به اين كشور سفر خواهد كرد و اين سفر نشان مي‌دهد ممكن است پيشرفت‌هايي حاصل شود. بنت كه از ماه ژوئن نخست‌وزيري را در دست گرفته، ديپلماتي تازه‌كار است اما زيو الكين، سياستمدار كهنه‌كاري در ديدارهاي بنيامين نتانياهو نخست‌وزير سابق با پوتين از سال 2009 به بعد حضور داشته، او را همراهي مي‌كرد و بر اساس گزارش‌هاي اسراييل، مقامي است كه طولاني‌ترين زمان را با پوتين سپري كرده است. اما ديدار بنت با پوتين در داخل اسراييل مورد حمله كساني قرار گرفت كه از بي‌طرفي اسراييل در جنگ اوكراين و مخالفت تل‌آويو با ارسال سلاح به اوكراين، خشمگين هستند. زلنسكي در ابتدا شكايت كرد و گفت كه فكر نمي‌كند كه اسراييل خيلي به اوكراين اهميت بدهد. موضع اوليه بنت در خصوص اوكراين، واشنگتن را ناراضي كرد، اما زماني كه بنت متقاعد شد از قطعنامه مجمع عمومي سازمان ملل متحد عليه روسيه حمايت كند، اين خشم تا حدودي كاهش يافت.
اسراييل انگيزه‌هايي چند براي ايستادن در كنار روسيه دارد. اگر اسراييل بتواند مسكو را متقاعد كرد كه احياي توافق هسته‌اي ايران را كه در حال حاضر در وين نزديك به اتمام است، امضا نكند، اين يك پيروزي ديپلماتيك براي اسراييلي خواهد بود كه مدت‌ها با اين توافق مخالفت كرده است. اسراييل همچنين به روسيه براي حفظ توافقي در داخل سوريه نياز دارد كه اين اجازه را به تل‌آويو بدهد كه به مواضع ايران در سوريه حمله كند.
در مقاله‌اي خشمگين براي روزنامه اسراييلي هاآرتص، نويسنده يوري ميسگاو شكايت كرد: «ما زير پاي‌مان را خالي كرده‌ايم و نگران زيرپا گذاشتن غرور باد كرده ولاديمير پوتين هستيم. حتي بنت براي پاسخ دادن به يك تماس تلفني طولاني از سوي پوتين از جلسه بيرون كشيده شد. بهانه اين بود كه روسيه خواستار «تلاش‌هاي ميانجيگرانه» اسراييل بود. بنت به جاي اينكه تلفن را روي يك ديكتاتور بي‌رحم و روان‌پريش قطع كند، طوري رفتار كرد كه كشوري خدمتگزار روسيه و تقريبا متحد مسكو است.»
موضع انتقادي، مديركل سابق وزارت امور خارجه اسراييل، آلون ليل، نيز به همان اندازه كوبنده بود. او گفت: «آيا درست است كه وزارت دفاع بگويد كه چون ما بايد هفته‌اي يك يا دو بار سوريه را بمباران كنيم، در اين جنگ بي‌طرف خواهيم ماند؟ سفر بنت به روسيه مهر تاييد اسراييل بي‌طرف را بر رفتار پوتين زد.» بنت معتقد است كه تلاش‌هايش را نبايد از اين منظر نگريست، بلكه او مسووليتي اخلاقي دارد كه تلاش كند صلح را ايجاد كند. او گفته: «من به مسكو و برلين رفتم تا با تشويق و همه نقش‌آفرينان در اين بحران، حتي اگر شانس زيادي هم وجود نداشته باشد، به ايجاد گفت‌وگو بين همه طرف‌ها كمك كنم.»
تركيه
تركيه نيز متهم است كه در اين بحران دو طرفه بازي كرده است. اين كشور با بحران مالي دست و پنجه نرم مي‌كند و تحريم‌ها يا بستن حريم هوايي تركيه به روي روسيه را اجرا نكرده است، حتي با وجود محكوم كردن صريح تهاجم روسيه به اوكراين، اجازه خريد هواپيماهاي بدون سرنشين ساخت تركيه توسط ارتش اوكراين و بستن تنگه بسفر و داردانل صادر نكرده است. اين در حالي است كه براساس پيمان مونترو، تركيه اجازه دارد در صورت لزوم از عبور برخي كشتي‌هاي جنگي روسيه از تنگه‌هاي تركيه جلوگيري كند. البته در عمل، روسيه كشتي‌هاي مورد نياز خود را در درياي سياه براي تهاجم آبي - خاكي در اختيار دارد.
انتقادها در داخل تركيه از اردوغان كمتر از بنت بوده است، اما نكته قابل توجه اين است كه بوريس جانسون، نخست وزير بريتانيا روز جمعه تلفني با اردوغان صحبت و وندي شرمن، معاون وزير امور خارجه امريكا نيز در آن روز با مقامات تركيه ديدار كرد. سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه و ديميترو كولبا، وزير امور خارجه اوكراين، توافق كردند كه روز پنجشنبه در نشستي در جنوب تركيه با يكديگر ديدار كنند كه اولين گفت‌وگوي احتمالي بين ديپلمات‌هاي ارشد از زمان آغاز حمله روسيه به اوكراين است.پوتين و اردوغان، هر دو در اواخر دهه 60 زندگي خود هستند و چندين دهه را در قدرت سپري كرده‌اند و سبك حكمراني يكديگر را دوست دارند. رييس‌جمهور روسيه زماني در مورد همتاي ترك خود گفته بود: «اين فردي است كه مرد عمل است و پاي قولش مي‌ايستد.» اردوغان روز يكشنبه به مدت يك ساعت با پوتين صحبت كرد و خواستار برقراري آتش‌بس يا ايجاد كريدورهاي بشردوستانه از نوعي شد كه دو طرف زماني در سوريه درباره‌اش موافقت كردند. در هر صورت، اين تماس اردوغان نتيجه چنداني نداشت. اما اردوغان از قبل روي اسب روسيه شرط‌بندي كرده بود. اين كشور خريد سامانه‌هاي دفاع هوايي اس-400 روسيه را انتخاب كرد كه تحريم‌هاي امريكا و انتقاد ناتو را برانگيخت. بخش گردشگري تركيه سالانه به سفر 5 ميليون توريست روسي متكي است و روسيه بر نيروگاه هسته‌اي آكويو تركيه در استان مرسين نظارت دارد. گازپروم مالك ترك‌استريم، خط لوله گاز روسيه است كه 40 درصد تقاضاي گاز تركيه را تامين مي‌كند. براي جناح راست تركيه، آنچه در خطر است آينده اروپا نيست، بلكه آينده تركيه به عنوان يك قدرت رو به رشد است. اما تركيه همچنين يكي از اعضاي ناتو است و به دنبال راهي براي بازگشت به روابط خوب با ايالات متحده است. اين كشور همچنين پنجمين شريك تجاري بزرگ اوكراين است. تركيه كه هميشه سعي كرده توازني ميان شرق و غرب برقرار كند، احتمالا آن ميانجي صادقي نيست كه پوتين به دنبالش است.
امارات متحده عربي
سومين ميانجي امارات متحده عربي بوده است. امارات روابط نزديكي با مسكو دارد و بسيار خشنود مي‌شود كه فرش قرمز زير پاي سياستمداران روسي بيندازد. امارات متحده عربي در راي‌گيري شوراي امنيت سازمان ملل متحد در مورد تهاجم روسيه راي ممتنع داد و انور قرقاش، ديپلمات ارشد اين كشور در يك پست توييتري نوشت كه امارات «معتقد است كه طرفداري تنها منجر به خشونت بيشتر خواهد شد. در مورد بحران اوكراين، اولويت‌هاي ما تشويق همه طرف‌ها به اتخاذ ديپلماسي و مذاكره براي يافتن راه‌حلي سياسي است كه به اين بحران پايان دهد». اما چند روز بعد در مجمع عمومي سازمان ملل متحد، امارات نيز به قطعنامه عليه روسيه راي مثبت داد. پس از آن، بن زايد وليعهد ابوظبي با پوتين صحبت كرد و گفت كه اين كشور «به هماهنگي‌هاي خود بين طرف‌هاي مربوطه ادامه خواهد داد تا به يافتن راه‌حل سياسي پايدار براي بحران جاري كمك كند.» امارات نمي‌خواهد به روابط خود با روسيه آسيب برساند. امارات و روسيه در ليبي و ساير نقاط آفريقا با هم همكاري مي‌كنند. حجم تجارت بين دو كشور از سال 1997 تا به امروز 10 برابر شده و به 5 ميليارد دلار در سال 2021 رسيده است. امارات متحده عربي 55 درصد از كل تجارت بين روسيه و منطقه خليج فارس را از آن خود كرده و بزرگ‌ترين سرمايه‌گذار عرب در روسيه است.
هندوستان
چهارمين و آخرين ميانجي، نارندرا مودي است. او روز دوشنبه با پوتين صحبت كرد و از رهبر روسيه خواست تا با زلنسكي گفت‌وگوهاي مستقيم داشته باشد. هند كه از طرفداران چند جانبه‌سازي است، براي راي ممتنع هم در شوراي امنيت سازمان ملل و هم در مجمع عمومي با انتقاداتي مواجه شده است. اولين وظيفه هند تخليه بيش از 16000 دانشجوي هندي گرفتار در اوكراين بود. اما هند در اجراي اين وظيفه، احساس محدوديت مي‌كند. نزديك به 60 درصد از سخت‌افزار نظامي هند از سوي روسيه تامين مي‌شود و بيشتر فناوري هسته‌اي غيرنظامي اين كشور را روسيه تامين مي‌كند. هند در ابتدا اميدوار بود بتواند روسيه را متقاعد كند كه از چين دور شود و اين كار در شرايط فعالي بعيد به نظر مي‌رسد. امتناع هند از محكوميت روسيه نشان مي‌دهد كه شراكت چهارجانبه ميان امريكا، ژاپن، استراليا و هند كه قرار بود به عنوان يك ابزار موثر در دفاع از كشورهاي منطقه در مقابل قدرت يافتن چين مورد استفاده قرار گيرد، چه محدوديت‌هايي دارد.