تلاش‌ها براي احياي برجام فعلا متوقف شد
ايست به مذاكرات وين
ايران و غرب روايت‌هاي متعددي از دليل توقف رايزني‌ها منتشر كردند
سارا معصومي
مذاكرات براي احياي برجام براي چندمين‌بار در 11 ماه گذشته متوقف شد تا روساي هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و ايالات متحده به تهران و واشنگتن بازگردند. شامگاه پنجشنبه بود كه خبرنگاران رسانه‌هاي غربي حاضر در وين اعلام كردند كه احتمالا مذاكرات از روز جمعه با يك وقفه همراه خواهد شد. خبري كه حوالي بعدازظهر روز جمعه با توييت جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا عملا تاييد شد. مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا كه روز پنجشنبه در تماس تلفني با حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه ايران از تهران و واشنگتن خواسته بود كه براي رسيدن به توافق انعطاف بيشتري از خود نشان دهند در توييت روز گذشته‌اش نوشت: «به دليل عوامل خارجي به وقفه در گفت‌وگوهاي وين نياز است. متن نهايي اساسا آماده و روي ميز است. به عنوان هماهنگ‌كننده، من به همراه تيمم به ارتباط با همه اعضاي برجام و ايالات متحده براي غلبه بر وضعيت فعلي و نهايي كردن توافق ادامه خواهم داد.»
در حالي كه فضاي رسانه‌اي پيگير مذاكرات وين تحت‌تاثير خبر توقف مذاكرات آن‌هم با اشاره به عوامل خارجي به عنوان مانع اصلي قرار گرفته بود، سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت خارجه در يك توييت به زبان انگليسي روايت ايران از آنچه باعث اين وقفه شده را منتشر كرد و نوشت: وقفه اعلام‌شده در مذاكرات وين مي‌تواند زمينه‌ساز حل موضوعات باقيمانده و بازگشت نهايي باشد. دستيابي به موفقيت در گفت‌وگوها تمركز اصلي همه طرف‌ها خواهد بود. هيچ عامل خارجي بر اراده مشترك ما به منظور حركت به سمت يك توافق جمعي اثر نخواهد گذاشت.
وقفه در مذاكرات وين در حالي با تمركز طرف غربي بر كلمه دخالت «عامل خارجي» اعلام شد كه به نظر مي‌رسد تعداد اختلاف‌هاي ايران و ايالات متحده در مسير احياي برجام به دو مورد، متمركز بر جزيياتي پيرامون خروج نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي از ليست گروه‌هاي تروريستي ايالات متحده و تضمين مورد درخواست ايران محدود شده و به گفته برخي منابع براي حل اين دو موارد هم فرمول‌هايي پيدا شده است. مساله باقي ماندن اختلاف بر سر جزيياتي از خروج نام سپاه از ليست گروه‌هاي تروريستي در متني كه وزارت خارجه ايران از گفت‌وگوي تلفني وزير خارجه با مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا منتشر كرد نيز عيان بود. وزير خارجه در بخشي از اين گفت‌وگو به بورل گفته بود كه برخي مباحث كه مرتبط با قهرمانان ملي ماست، قابل مذاكره نيست. اميرعبداللهيان همچنين در اين تماس تلفني توپ را به زمين ايالات متحده انداخته و هشدار داده بود كه طرح برخي درخواست‌هاي جديد از سوي امريكا هيچ‌گونه توجيه منطقي نداشته و با مواضع اين كشور در مورد دستيابي سريع به توافق در تناقض است. موضوعات اصلي و لغو موثر تحريم‌ها نبايد تحت‌تاثير زياده‌خواهي طرف امريكايي قرار گيرد.
در همين راستا، «ند پرايس» سخنگوي وزارت خارجه امريكا بامداد جمعه مدعي شد توافق هسته‌اي با ايران در وين، به تعداد بسيار كمي از مسائل باقيمانده رسيده اما اين مسائل بسيار قابل توجه و دشوار هستند. پرايس با اشاره به اينكه در مرحله نهايي مذاكراتي كه تقريبا يك سال طول كشيده قرار دارند، گفت: «از همه طرف‌ها، از جمله روسيه مي‌خواهيم كه بر توافق تمركز كنند. ما به توافق بر سر پرونده هسته‌اي ايران بسيار نزديك هستيم. توافق در اين باره، ممكن است در روزهاي آينده حاصل شود.»
ساعتي پس از اعلام خبر وقفه در مذاكرات وين، روساي هيات‌هاي روسيه و چين و انريكه مورا، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا مقابل هتل كوبورگ (محل مذاكرات) در جمع خبرنگاران حاضر شده و هركدام روايت‌هاي خود را از دليل اين وقفه و نتيجه محتمل در مسير احياي برجام بيان كردند. علي باقري، رييس هيات مذاكره‌كننده ايران غايب اين جمع بود كه گفته مي‌شود بلافاصله پس از آخرين ديدارها راهي فرودگاه شده تا به تهران بازگردد.
انريكه مورا كه در چند روز گذشته با روساي هيات‌هاي ايران، امريكا و روسيه ديدارهاي دو جانبه متعددي داشته در جمع خبرنگاران گفت: ما به نقطه‌اي رسيديم كه بايد [مذاكرات] را متوقف كرده و به دليل عوامل بيروني، به پايتخت‌ها بازگرديم. متني داريم كه همه‌چيز در آن انجام شده است. ما در محدوده پانوشته‌هاي مذاكراتي هستيم. براي حفظ فضا و روح مثبت و سازنده مذاكرات، خوب است كه وقفه‌اي داشته باشيم. من با همه هيات‌ها كار خواهم كرد تا بر شرايط فايق آييم. به عنوان هماهنگ‌كننده اروپايي مذاكرات بايد بگويم كه تمامي هيات‌ها با روح روشن مصالحه با يكديگر مذاكره كردند و امريكا و ايران نيز رويكردي بسيار سازنده داشتند. نتيجه آنكه ما تقريبا به توافق رسيده‌ايم.
وانگ كوان، مذاكره‌كننده ارشد چين در مذاكرات وين نيز با اشاره به پيشرفت اين مذاكرات گفت كه پكن از اين وقفه متاسف است. براساس ترجمه خبرگزاري ايرنا، وانگ گفت: «اين مذاكرات پيگيري خواهد شد و متن نهايي به تدريج آماده و در چند روز آينده تكميل خواهد شد. ما از اين تنفس و وقفه متاسفيم. مذاكرات را نمي‌توان در خلأ سياسي انجام داد. ما هميشه بر اين عقيده‌ايم كه نگراني‌هاي همه طرف‌ها بايد بررسي شود. اميدواريم ادامه گفت‌وگو و مذاكره ادامه يابد، من فكر مي‌كنم تا چند روز ديگر باز خواهيم گشت.
ميخاييل اوليانوف، رييس هيات مذاكره‌كننده روسيه كه اروپايي‌ها مطالبه‌هاي كشور او را عامل خارجي مانع مذاكرات مي‌دانند، در جمع خبرنگاران از چنين تاثيري بر مذاكرات اعلام برائت كرده و گفت: اطلاعي از وجود بن‌بستي در مذاكرات ندارم. نهايي شدن توافق تنها به روسيه بستگي ندارد و بازيگران ديگري هستند كه به زمان بيشتري نياز دارند و نگراني‌هاي بيشتري دارند... [موضوعات باقيمانده] هيچ ارتباطي با روسيه ندارد. مي‌توانم بگويم كه ما خواستار
به نتيجه رسيدن مذاكرات در زودترين زمان ممكن هستيم و نهايت تلاش خود را مي‌كنيم.
مذاكره‌كننده ارشد بريتانيا نيز در توييتي در واكنش به توقف در مذاكرات وين نوشت: «عميقا نااميدكننده؛ مذاكرات وين متوقف شد. توافق منصفانه و جامع روي ميز است و آماده نتيجه‌گيري هستيم. ايران و امريكا سخت كار كرده‌اند تا اختلافات نهايي را حل كنند. عوامل خارجي بايد در چند روز آينده حل‌وفصل شوند يا توافق احتمالا از بين خواهد رفت.»
در حالي كه مقام‌هاي ايراني در يك هفته اخير تلاش كردند ضمن اشاره به لزوم پرداختن كشورهاي حاضر در گعده مذاكرات وين به مساله برجام غيرمستقيم مطالبه روسيه را فراتر از متن برجام و قطعنامه 2231 بدانند اما نوعي محافظه‌كاري در اين موضع‌گيري‌ها به چشم مي‌خورد كه به نظر مي‌رسد ريشه در رابطه متفاوت تهران و مسكو دارد و البته در اين مدت مورد انتقاد بخشي از افكار عمومي هم قرار گرفته است. در اين ميان يك منبع ديپلماتيك آگاه در پاسخ به «اعتماد» درباره ماهيت عوامل خارجي كه در موضع‌گيري‌هاي مقام‌هاي اروپايي ديده شده، مي‌گويد: موضع ايران صرفا مبتني بر حقوق، منافع ملت ايران بوده و به همه طرف‌ها در جلسات متعدد هم اعلام كرده كه مذاكرات صرفا بايد در چارچوب برجام جلو رفته و هيچ معادله فرابرجامي در مذاكرات مطرح نخواهدشد.
درحالي‌كه طرف‌هاي غربي مطالبه جديد روسيه مبني بر دريافت مصونيت تحريمي هرگونه كار تجاري با ايران از تحريم‌هاي وضع‌شده بر مسكو به دليل تحولات اوكراين را عامل كندشدن مذاكرات مي‌دانند، طرف روسي ترجيح مي‌دهد اين مطالبه را در قالب برجام تعبير و تفسير كند. اين در حالي است كه هدف‌گذاري برجام رفع تحريم عليه ايران است و نه رفع تحريم عليه هركدام از كشورهايي كه در اين توافق حضور دارند! در اين فضا سخنان اخير ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه درباره هدف ايالات متحده از تمايل به مذاكره با ايران و ونزوئلا هم نشان از تمايل روسيه براي سهم‌خواهي بيشتر و البته فراتر از برجام از مذاكرات وين دارد. پوتين در سخناني اشاره كرد كه امريكا براي جبران مساله انرژي در ميانه بحران با روسيه در اوكراين حاضر است با ايران صلح كند و فورا تحريم‌ها را عليه ايران بردارد. او اشاره كرد كه اين تحريم‌ها از ابتدا نبايد وضع مي‌شدند.
در 10 روز اخير پس از سخنان سرگئي لاوروف درباره لزوم اعطاي مصونيت تحريمي به مسكو براي كار با ايران، همه كليات اين مطالبه را تكرار كرده‌اند اما جزييات بيشتري به رسانه‌ها درز پيدا نكرده و مشخص نيست كه روسيه در صورت عدم توجه به مطالبه‌اش از سوي ايالات متحده و اروپا چه تهديدي را روي ميز خواهد گذاشت. يك مقام اروپايي در اين باره به خبرنگار وال استريت ژورنال گفته است: روسيه عضو توافق برجام است و ما مي‌خواهيم مذاكرات براي احياي اين توافق را با حضور روسيه به پايان برسانيم اما اگر روسيه به روند بلوكه كردن پروسه مذاكرات ادامه بدهد ما ناچار به بررسي گزينه‌هاي ديگر خواهيم بود.
تريپتا پارسي از تحليل‌گران روابط ايران و امريكا در توييترش در اين باره نوشت: هرچند كه مطالبه جديد روسيه قاتل برجام نيست اما مسكو اين توانايي را دارد كه با به تعويق انداختن حصول توافق دست امريكا را در زماني كه بيشترين آسيب را از افزايش قيمت نفت مي‌بيند در پوست گردو بگذارد. روسيه مي‌تواند با استفاده از مكانيسم ماشه در شوراي امنيت كل تحريم‌ها را بازگرداند يا مانع از اين شود كه در كميسيون مشترك برجام تصميم لازم براي بازگشت امريكا به توافق تصويب شود. بادي گفت كه طرف‌هاي حاضر در مذاكرات برجام به اشتباه تصور مي‌كردند كه روسيه در ميانه بحران با غرب همچنان در مذاكرات احياي برجام روند قبلي را ادامه خواهد داد. با اين‌همه هنوز مشخص نيست كه آيا هدف روسيه به تعويق انداختن توافق است يا از بين بردن كامل آن. هرچند كه ايران در موضع‌گيري‌ها محافظه‌كاري نشان مي‌دهد اما قطعا از اين موضع روسيه عصباني است. ايران بر سر يك دو راهي قرار گرفته است: احتمال شكست مذاكرات را بپذيرد يا به توافقي خارج از برجام با امريكا تن دهد. گزينه دوم قطعا باعث عصبانيت روسيه خواهد شد و البته ايران را در ميانه مخالفت شديد جمهوري‌خواهان با احياي برجام و همچنين تهديد به از بين بردن آن در آينده‌اي نزديك به واشنگتن وابسته خواهد كرد. خوشبختانه هنوز مي‌توان از نجات برجام سخن گفت اما اگر اين مذاكرات به شكست بينجامد حماقت بايدن را به تصوير خواهد كشيد كه در همان ابتداي رياست‌جمهوري با يك دستور اجرايي به برجام بازنگشت. هيچ‌كس نمي‌توانست جنگ اوكراين را پيش‌بيني كند اما مشخص بود كه با گذر زمان پروسه بازگشت به برجام سخت خواهد شد.
به گزارش «اعتماد» عصر روز گذشته واشنگتن‌پست نيز در گزارشي درباره بن بست مذاكرات وين به نقل از يك مقام ارشد اروپايي ادعا كرد كه ايران خيلي مشخص آشكار كرد كه حس مي‌كند نمي‌تواند ريسك اختلاف علني با روسيه را بپذيرد و به نگراني‌هاي مسكو پشت كند.
در حالي كه خبر اعلام وقفه در مذاكرات وين فضاي رسانه‌اي و افكار عمومي را نسبت به شانس احياي برجام بدبين كرده اما يك مقام امريكايي روز گذشته در گفت‌وگو با برخي خبرنگاران ابراز اميدواري كرده كه بتوان در چند روز آتي به توافق احياي برجام دست يافت. اين مقام امريكايي ادعا كرده كه شايد اين آخرين فرصت براي احياي برجام باشد. به گزارش «اعتماد» اين چندمين بار در چند ماه اخير است كه مقام‌هاي امريكايي و اروپايي نسبت به حصول توافق در يك بازه زماني محدود هشدار مي‌دهند اما مذاكرات تاكنون از تمامي اين ضرب‌الاجل‌ها جان سالم به در برده است. به نظر مي‌رسد كه غرب با توجه به گرفتاري بي‌سابقه در رابطه با روسيه و دست و پنجه نرم كردن با بحران اوكراين توان بحران‌سازي از پرونده احياي برجام و مقابله با تبعات شكست آن را نداشته باشد. همزمان چين نيز مستقيما از مطالبه روسيه در مسير احياي برجام استقبال نكرده و به نظر مي‌رسد كه ترجيح پكن نيز تلاش براي مقابله با سناريوي شكست مذاكرات باشد. در چنين شرايطي بايد ديد كه آيا ايران و امريكا در نتيجه بازگشت مذاكره‌كنندگان‌شان به پايتخت‌ها به ابتكارهايي براي پايان دادن به دو اختلاف باقيمانده و همچنين جلب رضايت روسيه دست خواهند يافت يا خير. در اين ميان شايد ايجاد تغييري در ميدان تحولات اوكراين و همچنين مذاكرات غرب با مسكو بتواند به تعديل مطالبه روسيه در زمين برجام هم منتهي شود.
افشاي خبر توقيف دو نفتكش ايراني پس از دو سال
خبرگزاري «آسوشيتدپرس» در گزارشي ادعا كرده كه ايالات متحده محموله دو نفتكش مظنون به حمل نفت ايران را در سكوت خبري توقيف كرده است. در اين گزارش ادعا شده كه اين نفتكش‌ها بخشي از طرح پيچيده مقابله با تحريم‌ها شامل اسناد جعلي و رنگ‌آميزي مجدد عرشه كشتي براي پوشاندن محموله‌هاي غيرقانوني بوده است. طبق اين گزارش، جزييات توقيف كه قبلا گزارش نشده بود در يك پرونده مدني فدرال وجود داشت كه ماه گذشته بعد از آنكه كشتي‌هاي تحت مديريت شركت‌هاي يوناني به دستور نهادهاي مجري قانون امريكا، محموله باارزش خود را به ارزش بيش از ۳۸ ميليون دلار در هيوستون و باهاما تخليه كردند، از مهر و موم خارج شد. آسوشيتدپرس با بيان جريياتي ادعايي افزود، توقيف اين محموله‌ها توسط امريكا به پاييز ۲۰۲۰ بازمي‌گردد.