ديپلماسي بدون حب و بغض
مهدي ذاكريان
رخدادهايي كه در منطقه اروپاي خاوري رخ داد و درگيري‌هايي كه ميان روسيه و به تبع آن اعضاي سازمان پيمان آتلانتيك شمالي ايجاد شد، فرصت بسيار مناسبي براي جمهوري اسلامي ايران به وجود آورد تا بتواند، حداكثر بهره‌برداري را از اين اختلافات به نفع خود بكند. ايران فرصت كسب بالاترين امتيازها از مذاكره‌كنندگان اروپايي و همين‌طور از طرف امريكايي را در همين موقعيت دارد، به همين نسبت ايران بزرگ‌ترين امتياز را در مقابل روسيه دارد. منتها ايران در اين مساله با رويكرد ديپلماتيك وارد نشد و با محور منافع ملي به موضوع نگاه نكرد. ايران با نوعي حب و بغض نسبت به كشورها وارد عمل مي‌شود؛ ايران ايالات متحده را يك‌سره محكوم مي‌كند و روسيه را در موضوعي مانند حمله و توسل به زور يك‌سره تاييد مي‌كند. نتيجه چنين رويكردي همين مي‌شود كه روسيه، اروپا و امريكا اختلافات خودشان را بر سر ايران مي‌ريزند و ايران قرباني اختلافات آنها مي‌شود.
عدم فعاليت تخصصي و علمي كه مبتني بر محوريت منافع ملي و دوري از حب و بغض نسبت به كشورها براي تصميم در مسائل ملي عامل اصلي بن‌بست كنوني است. جمله‌اي را به مرحوم آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني گفتيم و ايشان هم تاييد كردند كه به قول لرد پالرمستون، نخست‌وزير اسبق بريتانيا، اين كشور دوست و دشمن دايمي ندارد و منافع دايمي دارد. مادامي كه ما براي خودمان، دوستان و دشمنان دايمي مي‌تراشيم، در بر همين پاشنه مي‌چرخد و ايران قرباني امتيازگيري طرفين از يكديگر مي‌شود.
راهكار كوتاه‌مدت براي حل و فصل مشكل كنوني اين است كه ايران براي همكاري با آژانس مسير فعال و روشني در ديپلماسي خود ايجاد كند و همكاري با 1+4 را ادامه دهد. به اعتقاد من در چنين شرايطي كانال‌هاي غيررسمي براي همكاري با امريكا هم بايد فعال شود؛ در غير اين صورت فرصت امتيازگيري كه ايران مي‌تواند براي موضوع برجام و حتي امكان كسب امتيازهاي فراتر از برجام را از دست مي‌دهد.
مشكل ما با روسيه نيست، مشكل ما با اروپا نيست. مشكل ما همان چيزي است كه رييس‌جمهور قبلي در فعاليت‌هاي انتخاباتي خود اعلام كرد. مشكل روسيه هم ايران، برجام يا اروپا نيست؛ مشكل روسيه هم همان ايالات متحده امريكاست. من نمي‌خواهم بگويم كه امريكا ابرقدرت و حاكم بلامنازع دنياست يا كليد حل مسائل است؛ اما همه مي‌دانند مسائل كنوني ما از زماني آغاز شد كه ترامپ با ترك برجام، تحريم‌ها عليه ما را از سر گرفت، بنابراين اگر مساله ما با امريكايي‌ها حل شود، بقيه مسابقه مي‌گذارند كه به ما برسند. بدون روسيه هيچ اتفاقي براي برجام نمي‌افتد، خروج روسيه از برجام قابل قياس با خروج امريكا از اين توافق نيست. به همين دليل است كه تاكيد مي‌كنم كانال‌هاي غيررسمي ميان ايران و ايالات متحده امريكا بايد فعال شوند.
روزگاري بوريس يلتسين، رييس‌جمهور فقيد روسيه به بنيامين نتانياهو گفته بود به من اعتراض نكنيد كه چرا با ايران رابطه داري، شما به من منافع اقتصادي بيشتري بدهيد تا من قانع شوم كه همين الان رابطه‌ام را با ايران قطع كنم. ايران هم الان بايد با روسيه به همين زبان سخن بگويد، ايران بايد به مسكو بگويد كه مرا ملامت نكنيد اگر مذاكرات يا توافقي با امريكا دارم، شما ضمانت منافع بيشتري بدهيد تا من از رابطه با امريكا صرف‌نظر كنم. اما اگر ما از هيچ يك از طرفين بهره نبريم و فقط بخواهيم چارچوب شرايط را به شكل حقوقي نگاه كنيم و انگيزه‌هاي سياسي پشت اتفاق‌هاي جاري را مدنظر نگيريم، همين اتفاقي رخ مي‌دهد كه در حال رخ دادن است.