چهره ابوعلي سينا و گل‌گلاب
محمدعلي حيدرنيا
به مناسبت سالروز در گذشت استاد حسين گل‌گلاب (بيست‌ودوم اسفندماه)
در نگاه اول شايد از اين موضوع برداشت طنزآميز داشته باشيم اما در واقع مساله بسيار جدي است. شايد به خاطر ادب و احترام بهتر مي‌بود كه به جاي تيتر «چهره ابوعلي سينا و گل گلاب» مي‌نوشتيم: (چهره ابوعلي سينا و استاد دكتر حسين گل‌گلاب) و شما اين را بر من ببخشيد چراكه به خاطر ايجاز و ايما اين تيتر كوتاه را انتخاب كردم. (استاد دكتر حسين گل‌گلاب (1363-1276 استاد دانشكده پزشكي تهران - گياه‌شناس، اديب و نويسنده، موسيقيدان و سراينده سرود مشهور اي ايران، اي مرز پرگهر) چندي پيش در كتابخانه شخصي يكي از دوستان نويسنده (روانش شاد)، سالنامه دنيا مربوط به سال 1337هجري شمسي را ورق مي‌زدم. مقاله‌اي از دكتر حسين گل‌گلاب، استاد دانشگاه تهران تحت عنوان «جمجمه ابن‌سينا و تصوير حقيقي او» نظرم را جلب كرد مخصوصا وقتي كه عكس جمجمه واقعي ابوعلي‌سينا را از رخ و نيمرخ ديدم، به‌طوري كه باورم نمي‌شد اين جمجمه مردي باشد كه جهان پزشكي را در زمان خود دگرگون ساخت و راهگشاي طب جديد امروز شد و پيش خود گفتم بوعلي اگر تو هم بوعلي شوي عاقبت جسمت چنين است. بسي افسوس خوردم بر عمر رفته و كار‌هاي نكرده، اما از آنجا كه دوست داشتم اين خوشحالي زايدالوصف را با همكاران پزشك و ساير مردم شريك شوم تصميم بر اين گرفتم كه خود مطلبي نگويم و به احترام دكتر حسين گل‌گلاب استاد فقيد دانشكده پزشكي دانشگاه تهران فقط چكيده‌اي از مقاله ايشان را بازگو كنم. زنده‌ياد استاد دكتر حسين گل گلاب در اين مقاله مي‌نويسد. «در سال 1336 كه بنا به دعوت دانشگاه مسكو به اتحاد جماهير شوروي مسافرت كردم، ضمن بازديد از بعضي از شهرهاي شوروي، سفري به جمهوري ازبكستان و پايتخت آن تاشكند نموديم و در اين شهر بود كه اطلاع يافتيم تصوير حقيقي ابن‌سينا حكيم و دانشمند نامي روي كاغذ رسم شده و ترسيم آن از روي به دست آمدن عكس حقيقي جمجمه ابوعلي بود كه هنگام ساختمان جديد آرامگاه حكيم در همدان احتياج به نبش قبر پيدا كردند و در موقع برداشتن لحد به تقاضاي سعيد نفيسي، عكس‌هايي از جمجمه حكيم فقيد برداشته شد كه كپي آن در اختيار دانشمندان شوروي قرار گرفت. موقع بازديد از انستيتوي خاورشناسي ازبكستان شوروي عكس‌هاي جمجمه ابن‌سينا و تصويري كه از روي جمجمه به وسيله نقاش و مجسمه‌ساز معروف روس، گراسيموف رسم شده در اختيار ما قرار گرفت و نيز در پيرامون جمجمه حكيم و جريان تهيه تصوير ابن‌سينا اطلاعاتي داده شد. اين اطلاعات نظريات تحقيقي دانشمندان و خاورشناسان معروف روس بود. چون اطلاعات مزبور و همچنين عكس‌هاي جمجمه ابن‌سينا و تصوير حقيقي او براي هم‌وطنان ايراني ما كاملا جالب بود و تاكنون اطلاعاتي هم در اين مورد نداشتند، لازم دانسته شد نظريات دانشمندان و مستشرقين شوروي و نيز مقاله جالب گراسيموف، مجسمه‌ساز مشهور روس با عكس‌هاي جمجمه و تصوير حكيم در سالنامه دنيا چاپ شود تا مورد استفاده علاقه‌مندان واقع شود.»
اين خلاصه‌اي بود از مقاله استاد.
اما بايد گفت كه گراسيموف در پايان كار تحقيقي خود و استفاده از تصوير‌هاي جمجمه ابوعلي‌سينا با يك برداشت تاريخي ناصحيح (به عمد يا به سهو) يك چهره ازبكي از ابن‌سينا به دست مي‌دهد كه در واقعي بودن آن محل ترديد جدي وجود دارد. او در مطالعه تطبيقي خود جمجمه ابوعلي سينا را با اين فرض كه اهل بخارا بوده با جمجمه افراد فعلي ساكن بخارا كه ازبك هستند مورد مقايسه قرار داده غافل از اينكه در قرن چهارم هجري همه ساكنين بخارا از نژاد ايراني و تاجيكي بوده‌اند و در آن زمان ازبك‌ها در بخارا سكونت نداشته و اصولا كشور ازبكستان با جمعيت ازبكي در قرن دهم هجري تشكيل شده است. البته هرچند دانشمندان و مفاخر بزرگ جهاني متعلق به همه بشريت و همه جوامع انساني هستند ولي حفظ و نگهداري ميراث و هويت ملي آنان بر عهده ملت و كشوري است كه آن دانشمند از آن ديار برخاسته و در آن فرهنگ رشد كرده و اين به لحاظ ميراث ملي، پاسداشت وجه نياكان، الگو‌سازي تاريخي و تقويت روحيه ملي از اهميت ويژه و خاصي برخوردار است. در سال‌هاي اخير بعضي جريانات سياسي و پاره‌اي از كشور‌ها سعي در تحريف و ربودن هويت ملي دانشمندان بزرگ ايراني را دارند و ابوعلي‌سينا پزشك و فيلسوف نامدار ايراني بيشتر از همه در معرض اين چپاول فرهنگي قرار گرفته است. مغرضان به بهانه‌هاي واهي از جمله ترسيم چهره ايشان به شكل دلخواه خود سعي در تحريف هويت ملي اين دانشمند بزرگ ايراني دارند. به دلايل فوق من پيشنهاد مي‌كنم و ضروريست كه در چارچوب يك طرح پژوهشي بزرگ و ملي و با استنادات آناتوميك، تاريخي و قوم‌شناسي چهره واقعي يا نزديك به واقعي از ابوعلي‌سينا ترسيم و به جهانيان معرفي شود. نتيجه‌گيري اينكه: اگر گراسيموف، مجسمه‌ساز روس در سال 1952 ميلادي با تكنولوژي ضعيف آن زمان توانست چهره‌اي از ابوعلي‌سينا را هر چند به دلخواه خود ارايه دهد، آيا ما نمي‌توانيم در سال 2022 ميلادي با توجه به تكنولوژي‌هاي جديد و بهره‌مندي از اساتيد مجسمه‌سازي، نقاشي، گرافيك، آناتومي، راديولوژي، كامپيوتر و تاريخ و در نهايت امانتداري اين كار بزرگ يعني بازسازي چهره واقعي يا نزديك به واقعي شيخ‌الرييس ابوعلي‌سينا را وجه همت خود قرار دهيم؟ در پايان اين دلنوشته كوتاه را به روان پاك استاد دكتر حسين گل‌گلاب كه به واقع يكي از گوهرهاي ارزنده اين مرز و بوم است تقديم مي‌كنم.