در جست‌وجوي آرمان‌ها
محمود فاضلي
كتاب خاطرات محمدمهدي نواب اولين سفير ايران در آلمان غربي پس از پيروزي انقلاب اسلامي از سوي انتشارات كوير در 500 صفحه و با قيمت 160 هزار تومان در اختيار علاقه‌مندان به حوزه تاريخ شفاهي قرار گرفته است. او خاطرات خود را از جنبش دانشجويان خارج از كشور پيش از انقلاب و وقايع دوران ماموريت سياسي‌اش به عنوان اولين سفير ايران در كشور آلمان به نگارش درآورده است. در مجلد نخست علاوه بر مختصري از خانواده و دوران تحصيلات او در ايران و آلمان، تحصيلات او در مدرسه علوي و شخصيت‌هايي كه در اين موسسه فرهنگي تلاش مي‌كردند تفكر، تعهد، خلاقيت و خردورزي را در ميان دانش‌آموزان خود برانگيزند و آنان را آرمان‌خواه و تلاشگر براي اصلاح امور مردم پرورش دهند، به نگارش درآورده است.
نويسنده در كتابش به اختصار تاريخچه چگونگي تشكيل، تكوين و عملكرد اتحاديه انجمن‌هاي اسلامي دانشجويان در اروپا را تدوين كرد. از نگاه او، اين غفلت از اين مهم باعث مي‌شود كه مدعيان جديد در ارتباط با تاسيس و عملكرد اين اتحاديه ظهور يابند يا آفريده شوند كه تنها قبل از انقلاب اسلامي در ايران هيچ‌گونه نقشي و فعاليتي در تاسيس و فعاليت‌هاي چشمگير در اتحاديه نداشتند، بلكه پس از انقلاب در اضمحلال و متلاشي شدن آن تشكيلات بي‌تاثير نبودند.
نويسنده كه خود عضوي از خانواده اتحاديه انجمن‌هاي اسلامي دانشجويان در اروپا بود، اعتقاد دارد اين انجمن‌ها ابتدا به منظور حل‌وفصل مشكلات و موضوعات صنفي دانشجويان ايراني در شهرهاي مختلف تاسيس شدند و به تدريج دامنه فعاليت آنها به افشاي رژيم ديكتاتوري پهلوي نيز توسعه يافت. انجمن‌هاي دانشجويان ايراني در شهرهاي مختلف و در نتيجه كنفدراسيون دانشجويان ايراني، خيلي زود محل درگيري و يارگيري جناح‌هاي سياسي مختلف و عمدتا ماركسيست‌ها و مائوئيست‌ها در نحله‌هاي گوناگون شد كه البته فعاليت آنها از اوايل دهه پنجاه شمسي به تدريج رو به افول گذاشته و با نزديك‌تر شدن انقلاب ايران فعاليت‌هاي كنفدراسيون دانشجويان ايراني كمرنگ‌تر شد. راوي در خاطراتش تلاش كرده روايت تاريخي از وقايع گذشته نه از زوايه نگاه امروز بلكه مناسب با حال و هواي گذشته و شرايط زماني آن دوران رنگ گرفته باشد. او نتيجه گرفته است فارغ از نوع نگاهي كه اكنون مي‌توان بر رخدادهاي تاريخي داشت، روايتي كه حتي در لحن خود، رنگ و بوي زمانه وقوع آن را تداعي كند، به حقيقت نزديك‌تر است.
دوران ماموريت نويسنده در كشور آلمان غربي به عنوان اولين سفير ايران از ويژگي‌هاي خاصي برخوردار بود. اشغال سفارت امريكا در ايران و متعاقب آن آغاز جنگ تحميلي و تحريم‌هاي اقتصادي كشور، شرايط سختي را به وجود آورده بود. رابطه سياسي ايران با اكثر كشورهاي غربي، قطع يا به حداقل رساندن سطح ديپلماتيك رسيده بود. پرواز اكثر شركت‌هاي هواپيمايي خارجي به تهران قطع شده بود. همه تازه‌كار بودند. اكثر افرادي كه در آن روزها در شمار نوانديشان، اعتدال‌گرايان و اصلاح‌طلبان تلقي مي‌شوند در آن دوران، به شيوه‌هايي عاري از منطق عمل مي‌كردند و بدين سبب، مشكلات فراواني را براي دستگاه‌هاي اجرايي و ديپلماتيك كشور به وجود آورده بودند. او سفيري است كه به گفته خويش در دوران ماموريتش هنوز در فضاي آرمان‌خواهي و پايبندي‌هاي اعتقادي قبل از انقلاب تنفس مي‌كرده و به همين لحاظ از اقامت در رزيدانس (خانه سفير) خودداري و آن را به همراه كاركنان و خدمه‌اش به آسايشگاه مجروحان جنگي تبديل كرده و منزل كوچك و ساده‌اي را براي خود و خانواده اجاره مي‌كند. همزمان از بنياد شهيد مي‌خواهد كه مجروحان جنگ تحميلي را كه به معالجه آنها در ايران اميدي نبود به آلمان اعزام كنند تا به كمك جراحان و پزشكان حاذق، تحت عمل جراحي قرار گيرند. اين محل كه بعدها «خانه ايران» نام گرفت طي ماموريت چهار ساله او پذيراي بيش از 600 نفر از مجروحان جنگ تحميلي شد. مكاني كه فيلم «از كرخه تا راين» ابراهيم حاتمي‌كيا در آنجا فيلمبرداري شد.
او در مدت حضورش در آلمان به دليل اشغال سفارت امريكا در ايران و قطع رابطه سياسي با بسياري از كشورهاي غربي و تعطيلي و بلاتكليفي اكثر سفارتخانه‌ها و نمايندگي‌هاي سياسي ايران در خارج از كشور و آغاز تحريم‌هاي اقتصادي كشور، سفارت ايران در شهر بن را به مركزي براي ارايه خدمات تجاري و حقوقي به دستگاه‌هاي اجرايي به تهيه كالاها و اجناس درخواستي مراكز مختلف ايراني تبديل كرد. او در اين مدت تلاش داشته است روابط سياسي و ديپلماتيك با كشور آلمان را از طريق مراودات مستمر با مقامات آلماني در سطوح مختلف حفظ كند. كتاب خاطرات نواب در 10 فصل «ايام كودكي و ورود به فعاليت‌هاي اجتماعي و سياسي، عزيمت به آلمان، ورود به دانشگاه هانوفر، نقش شريعتي در تاسيس نهضت آزادي در اروپا، سفر به ايران و آغاز ماموريت‌ها، پايان تحصيلات دانشگاهي، گسترش فعاليت‌هاي سياسي اتحاديه انجمن‌هاي اسلامي، تجربيات پاريس و ديدارها با آيت‌الله خميني، ماموريت به عنوان سفير ايران در آلمان، ماموريت‌هاي بين‌المللي» در اختيار علاقه‌مندان قرار گرفته است.