مرگ دختر كرمانشاهي
و ماجراي كاپيتولاسيون
محمد بلوري
حادثه مرگ يك دختر دانش‌آموز كرمانشاهي كه در تصادف با يك خودروي متعلق به سفارت امريكا كشته شد، پنجاه و هشت سال پيش، با خشم عمومي در ميان مردم به يك واقعه پرتنش سياسي تبديل شد و به كشمكش گسترده‌اي ميان رژيم گذشته ايران و امريكا دامن زد. اين كشمكش دو دولت بر سر قرارداد اسارت‌بار معروف به كاپيتولاسيون پيش آمد كه امريكا به دولت تحميل كرده بود. ماجرا از اين قرار بود كه صبح روز دوازدهم اسفندماه ۱۳۴۳ دختر نوجوان كرمانشاهي در راه مدرسه هنگام گذر از خيابان، يك خودرويي متعلق به سفارت امريكا به سرعت از راه رسيد و او را زير گرفت. راننده كه يك نظامي امريكايي بود توسط مردم شهر دستگير شد و دختر معصوم به نام «ايران سليمي» نيمه‌جان به بيمارستان انتقال يافت. گروهبان امريكايي كه در مستي رانندگي مي‌كرد تحويل پليس شهر شد و بازپرس قرار بازداشت او را صادر كرد. در آن زمان من دبير سرويس حوادث روزنامه كيهان بودم و در پيگيري اين واقعه اطلاع داشتم كه حادثه تصادف خشم مردم كرمانشاه را برانگيخت و با اجتماع در مقابل ساختمان دادگستري شهر خواستار هر چه زودتر محاكمه گروهبان امريكايي شدند. سرانجام خبرنگارمان در كرمانشاه گزارش داد دختر نوجوان مصدوم روز بيستم اسفند ماه در بيمارستان جان سپرد و تظاهرات مردم خشمگين كرمانشاه در شهر رو به گسترش است. در عين حال سفارت امريكا به دولت هشدار داد بر اساس قرارداد كاپيتولاسيون گروهبان امريكايي «چارلز گري» از كاركنان اداري و فني سفارت بوده و داراي مصونيت سياسي است. به همين خاطر بايد براي رسيدگي به اتهامش او تحويل مقامات نظامي امريكا در سفارت اين كشور شود. بنابراين مقامات قضايي دولت ايران حق بازداشت و محاكمه متهم را ندارند! به اين ترتيب دولت رژيم گذشته ايران تسليم اين خواسته امريكايي‌ها شد و از ترس اينكه اعترافات مردمي با آزادي «چارلز گري» از زندان به اغتشاش و آشوب گسترده‌اي نكشد، نيمه‌هاي شب اين گروهبان امريكايي را مخفيانه از بازداشتگاه بيرون آوردند و با يك خودروي ناشناس به سفارت امريكا در تهران انتقال دادند تا براساس مقررات كاپيتولاسيون در يك دادگاه نظامي امريكايي محاكمه‌اش كنند، اما انجام چنين محاكمه‌اي توسط سفارت امريكا در ايران ممكن نبود، چرا كه ايجاد يك دادگاه نظامي به عنوان يك پايگاه تلقي مي‌شد كه امريكايي‌ها به خاطر روسيه از ايجاد چنين پايگاهي در ايران بيمناك بودند. سفارت امريكا براي حل مشكل با سفارت امريكا در تركيه محرمانه تماس گرفتند تا محاكمه نظامي «چارلز گري» را در آنكارا برگزار كنند اما سفارت امريكا در تركيه هم با تشكيل چنين دادگاهي در آن كشور شديدا مخالف كرد. به ياد داريم كه امام خميني در سخنراني تاريخي‌شان در قم به ابعاد مختلف و حقارت‌بار مقررات كاپيتولاسيون كه بر كشور و مردم تحميل شده بود اشاره كردند كه در پي اين سخنراني به تركيه تبعيد شدند. در پي همه اين ماجراها امريكايي‌ها توانستند دادگاه‌هاي نظامي خود را براي محاكمه متهمان برگزار كنند تا اينكه با پيروزي انقلاب اسلامي با تصويب شوراي انقلاب اسلامي قانون مربوط به كاپيتولاسيون مصوب مهرماه سال ۱۳۴۳ در ارديبهشت ماه سال ۱۳۵۸ لغو شد.