نگراني از افزايش قيمت نان بالا گرفته است
غائله نان در خاورميانه
گروه اقتصادي
روند صعودي قيمت گندم كه پس از تهاجم نظامي روسيه به اوكراين، زمينه بالا رفتن قيمت نان را فراهم كرده است؛ قوت غالب مردم اين منطقه كه پيش‌تر نيز افزايش قيمت آن جرقه شورش‌هاي شهري و اعتراض‌ها و تظاهرات خياباني را عليه رژيم‌هاي حاكم زده است، در حالي كه به‌طور متوسط يك‌چهارم رژيم غذايي اروپايي‌ها شامل نان است، در خاورميانه و شمال آفريقا نان و غلات نيمي از رژيم غذايي مردم را تشكيل مي‌دهد و با آغاز روند گراني گندم تامين آن دشوارتر شده است. براساس انتشار گزارش‌هاي مستند بين‌المللي همان‌طوركه كارشناسان اقتصادي پيش‌بيني مي‌كردند قيمت گندم به بالاترين سطح خود از سال ۲۰۰۸ به دليل نگراني‌هاي فزاينده از كمبود اين محصول استراتژيك جهاني رسيده است. قيمت جهاني گندم در يك سال گذشته بيش از ۵۰ درصد افزايش يافته است. يك سال پيش و در جريان داد و ستدهاي چهارم ماه مه هر كيلوگرم گندم در بازار جهاني به قيمت ۲۵ سنت يورو (۷ هزار و ۵۰۰ تومان) معامله مي‌شد، اين نرخ روز گذشته (۵ مه ۲۰۲۲) ۳۹ سنت يورو (۱۱ هزار و ۷۰۰ تومان) است.
به گزارش فائو، روسيه و اوكراين روي هم رفته تقريبا يك‌سوم صادرات جهاني گندم را تامين مي‌كنند و از زمان حمله روسيه به همسايه خود، صادرات گندم در بنادر درياي سياه به كمترين حجم خود در طول ۱۰ سال گذشته رسيده و گاهي در برخي از اين بنادر صادرات گندم متوقف شده است و اين يعني شروع بحران گندم در جهان.
بهاي جهاني هر كيلوگرم گندم يك روز پيش از آغاز تهاجم نظامي روسيه به اوكراين و تحت‌تاثير وقوع خشكسالي در برخي كشورهاي توليدكننده عمده از جمله امريكا به ۲۸ سنت يورو رسيده بود. اما با آغاز جنگ و در فاصله ۲۴ فوريه تا ۵ مه يعني طي ۷۱ روز قيمت جهاني گندم ۳۹ درصد افزايش يافته است. بدين‌ترتيب قيمت گندم ركورد تاريخي اول فوريه سال ۲۰۰۸ را نيز پشت سر گذاشت. با نگاهي به معاملات آتي گندم در بورس شيكاگو مي‌توان دريافت قيمت گندم به بالاترين سطح خود در ۱۴ سال گذشته رسيده است به‌طوري كه با ۶.۶ درصد افزايش قيمت هر بوشل (تقريبا ۴ كيلو) به ۱۲.۰۹ دلار رسيد و همچنين انتظارات براي افزايش بيشتر قيمت نيز وجود دارد. موسسات مطالعاتي بين‌المللي در امريكا اعلام كرده‌اند در صورت بسته ماندن صادرات گندم از درياي سياه، قيمت‌ها ممكن است در يك سناريوي (بسيار صعودي) به ۱۴ يا ۱۴.۵۰ دلار افزايش يابد و تا مدت‌هاي مديد اين قيمت‌ها نزولي نشود.
روسيه پس از اتحاديه اروپا، چين و هند و بالاتر از ايالات متحده، چهارمين توليدكننده گندم در جهان است و اوكراين نيز از اين نظر پايين‌تر از استراليا و بالاتر از پاكستان، كانادا و آرژانتين در جايگاه هفتم قرار دارد. اما در بازار جهاني گندم، روسيه بزرگ‌ترين صادركننده محسوب مي‌شود و اين كشور به همراه اوكراين كمي بيش از ۲۵ درصد يا يك‌چهارم گندم صادرشده به بازار جهاني گندم را تامين مي‌كردند. اين كاهش صادرات موجب شده تا قيمت از نان تا بيسكوييت و رشته‌هاي فرنگي و حتي نودل كه مصرف عمده‌اي در كشورهاي اروپايي از جمله ايتاليا دارد به‌شدت بالا رود كه اين موضوع براي مردم دنيا اصلا خوشايند نيست.
البته در خاورميانه اوضاع به شكل ديگري پيش مي‌رود. نزديك به نيمي از واردات گندم تونس از اوكراين بود و در پي تهاجم نظامي روسيه سطح عمومي قيمت‌ها در اين كشور به بالاترين سطح در ۱۴ سال گذشته رسيده است. يمن كه خود از سال ۲۰۱۴ درگير جنگي ويرانگر است، تقريبا تمام گندم مصرفي خود را وارد مي‌كند كه بيش از يك‌سوم آن از روسيه و اوكراين تامين مي‌شد. لبنان، كشوري كه در بحران اقتصادي و تورم بي‌سابقه گرفتار است، معمولا بيش از نيمي از گندم مورد نياز خود را از اوكراين وارد مي‌كرد و به همين دليل، مطابق اعلام وزارت اقتصاد و تجارت لبنان، ذخيره استراتژيك اين كشور تنها تا يك ماه و نيم آينده پاسخگوي تقاضاي عمومي خواهد بود. مصر هم كه بزرگ‌ترين وارد‌كننده گندم در جهان است. تركيه و مراكش نيز طي سال‌هاي اخير در ميان ۱۰ وارد‌كننده عمده گندم قرار داشته‌اند. در ايران نيز دولت با حذف ارز ترجيحي مختص واردات كالاهاي اساسي، قيمت آرد غيريارانه‌اي را با هدف آنچه مبارزه با قاچاق عنوان كرده، افزايش داده است.
از همه بدتر اين است كه كشور چين به عنوان يكي از توليدكنندگان گندم و بزرگ‌ترين واردكنندگان گندم از هم‌اكنون اقدام به پيش‌خريد گندم كرده است. اين مساله موجب مي‌شود تا كمبود گندم در جهان به‌شدت به چشم آيد و در اين جنگ خريد هركس بيشترين پول را پرداخت كند گندم راحت‌تري به دست مي‌آورد.
خريداران چيني اخيرا به جز گندم حدود ۲۰ محموله سوياي امريكايي و حدود ۱۰ محموله ذرت را نيز رزرو كرده‌اند كه اين نشان مي‌دهد غير از گندم بايد منتظر بحران در ديگر غلات نيز باشيم.
فائو همچنين در گزارشي ابراز نگراني كرده و معتقد است كمبود گندم به كشورهاي فقير آسيب مي‌زند. سازمان ملل متحد در سال گذشته حداقل ۱.۴ ميليون تن گندم و همچنين ساير غلات و مواد غذايي را براي توزيع در كشورهاي فقير خريداري كرد كه ۷۰ درصد آن از اوكراين و روسيه بود. اما اكنون نمي‌توان اين ميزان گندم را وارد كرد. عارف حسين، اقتصاددان ارشد در برنامه جهاني غذا سازمان ملل گفته است: «افزايش اخير در قيمت غلات توانايي ما براي ارايه كمك را محدود خواهد كرد. اين يك شوك غير ضروري با ابعاد عظيم است.»
آخرين باري كه قيمت گندم به‌شدت نسبت به سال‌هاي قبل بالا رفت مربوط به سال‌هاي ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ به دليل كاهش شديد توليد در كشورهاي پيشرو توليدكننده مانند استراليا و روسيه بود كه نتيجه آن بحران‌هاي تامين غذا در ۴۰ كشور جهان بود كه از جمله آن درگيري در كشورهاي خاورميانه بود كه با نام بهار عربي شهرت يافت.
هم‌اكنون كشورهايي همچون مصر، تونس، ليبي، از منطقه خاورميانه و شمال آفريقا با مشكل كمبود گندم مواجه هستند در اروپا نيز اغلب كشورها با مشكل مواجه هستند تا جايي كه حتي مردم لندن اين روزها در صف گرفتن غذاي يارانه‌اي و مجاني حضور دارند كه اين مي‌تواند براي بقاي سياستمداران بسيار خطرناك باشد. تحليلگران معتقدند اين مشكلي نيست كه به اين زودي حل شود. ذخاير گندم در همه جا به بدترين ميزان رسيده است و شايد كشورهايي كه پول داشته باشند، بتوانند از اين بحران عبور كنند، آن‌هم به شرط مصرف بهينه و درست.
البته معمولا حكومت‌هاي اقتدارگراي منطقه خاورميانه و شمال آفريقا سعي كرده‌اند تا با اعطاي يارانه، مانع از افزايش قيمت نان به عنوان عامل بالقوه اعتراض‌هاي عمومي شوند. بر همين اساس نيز دولت ايران بلافاصله پس از افزايش ۵ تا ۱۰ برابري قيمت آرد، به مردم وعده داده كه با اعطاي يارانه نقدي بيشتر مانع از انتقال هزينه افزايش قيمت نان به دوش مردم خواهد شد.
دولت‌هاي مصر و لبنان نيز همچون دولت ايران تاكنون تلاش كرده‌اند با اعطاي يارانه سنگين مانع از جهش قيمت نان شوند ولي عبدالفتاح سيسي، رييس‌جمهوري مصر، پيش از وقوع گراني‌هاي اخير در بازار جهاني اعلام كرد: «دولت من نمي‌تواند ۲۰ قرص نان را به قيمت يك سيگار تهيه كند.» امين سلام، وزير اقتصاد و تجارت لبنان نيز اخيرا هشدار داد كه در صورت ادامه روند صعودي قيمت‌ها بانك مركزي لبنان توان تامين يارانه نان را نخواهد داشت.