تعطيلات با طعم مرگ

گروه  اجتماعي

طبق آخرين اخباري كه «اعتماد» از سخنگوي دانشگاه علوم پزشكي هرمزگان كسب كرده، در فاصله روزهاي 11 ارديبهشت امسال تا ديروز (17 ارديبهشت 1401)، تعداد مسمومان مصرف مشروبات الكلي دست‌ساز و حاوي متانول در بندرعباس به 75 نفر افزايش يافته كه از اين تعداد، 10 نفر فوت كردند، 45 نفر به دليل شدت بالاي مسموميت، تحت دياليز قرار گرفته، 4 نفر به دليل كاهش سطح هوشياري، در بخش مراقبت‌هاي ويژه بستري شده و به دستگاه ونتيلاتور وصل هستند، 4 نفر دچار درجاتي از اختلال بينايي و تاري ديد شده‌اند و 19 نفر از مسمومان نيز در حال حاضر در مركز درماني تحت نظر هستند. علاوه بر آنكه از مجموع مراجعان، يك نفر خانم و گروه سني 15 تا 70 سال بوده است. 

فاطمه نوروزيان در گفت‌وگو با «اعتماد» مي‌گويد كه به دنبال اولين مراجعات در روز 11 ارديبهشت، بنا به تجربه قبلي طغيان مسموميت متانول در پاييز 1397 در اين استان، احتمال شروع يك طغيان دوباره متصور بود كه به همين سبب هم اطلاع‌رساني سريع درباره خطرات احتمالي در خصوص مصرف مشروبات الكلي داده شد تا مردم و خانواده‌ها هوشيار باشند. روز 12 ارديبهشت، نيروي انتظامي شهرستان بندرعباس از دستگيري 8 عامل توليد و توزيع مشروبات الكلي خبر داد و اعلام كرد كه دو نفر از دستگير‌شدگان كه خود نيز مصرف‌كننده بوده هم در بيمارستان بستري شده‌اند. 
به دنبال اين اخبار، يك منبع آگاه به «اعتماد» خبر داد كه يكي از توليدكنندگان كه بر اثر مسموميت ناشي از مصرف همين محصولات، به بيمارستان منتقل شده بود، فوت كرده و همچنين 4 نفر از مسمومان هم دچار مرگ مغزي شده‌اند كه آنها را هم بايد در فهرست فوت‌شدگان محسوب كرد. اين منبع آگاه همچنين به «اعتماد» گفت كه ظاهرا توليدكنندگان از ادغام متانول در توليدات خود بي‌خبر بوده‌اند، چراكه در غير اين‌صورت براي اثبات كيفيت محصولات حاضر به نوشيدن آن نمي‌شدند. به گفته اين منبع آگاه، حجم توليدات بسيار بالا و نزديك به 10 هزار ليتر بوده كه توليدكنندگان، محصولات خود را با قيمت هر نيم ليتر 30 هزار تومان به مشتريان فروخته‌اند كه با در نظر گرفتن قيمت امروز مشروبات الكلي دست‌ساز در شهر تهران كه براي هر ليتر بالاي 150 هزار تومان است، به نظر مي‌رسد كيفيت نازل محصول در شهر بندرعباس، دليل اصلي پايين بودن قيمت در اين شهر بوده است. در عين حال، يك توليد‌كننده مشروبات الكلي هم به «اعتماد» گفت كه مشروبات الكلي دست‌ساز در ساير شهرهاي غير از تهران، چيزي جز آب و الكل نبوده و كيفيت آنها به هيچ‌وجه قابل مقايسه با محصولات عرضه‌شده در تهران نيست اما كيفيت نازل هم الزاما دليل بر مرگ‌آوري نخواهد بود بلكه به نظر مي‌رسد توليدكنندگان، ناشيانه، مواد اوليه را از منابع نامعلوم تهيه كرده‌اند به اين معنا كه فروشنده الكل، الكل صنعتي را با رنگ‌بري به اسم الكل طبي به توليد‌كننده فروخته و توليد‌كننده هم با اطمينان از اينكه الكل طبي به دست آورده، حجم بالايي از اين ماده اوليه را استفاده كرده كه در نتيجه، محصول نهايي باعث مرگ‌آوري تعداد بالاي مصرف‌كنندگان شده است. سه روز قبل، مسوولان دانشگاه علوم پزشكي هرمزگان اعلام كردند كه جلسه مديريت بحران با موضوع مواجهه با مسموميت الكل در Eoc اورژانس هرمزگان تشكيل شده علاوه بر اينكه ضمن آماده‌باش تمام پايگاه‌هاي اورژانس 115 در استان براي انتقال مسمومان به مراكز بيمارستاني، يك بخش ICU با ۱۸ تخت جهت درمان مسمومان الكلي در بيمارستان شهيد محمدي‌شهر بندرعباس هم براي مراجعان مسموميت با متانول آماده شده كه در صورت تكميل ظرفيت اين بخش، مسمومان در ساير بيمارستان‌هاي دانشگاهي و غيردانشگاهي هم پذيرش خواهند شد. 
موج‌هاي مهيب در 5 سال اخير 
طي 5 سال گذشته، دو موج نگران‌كننده مسموميت و مرگ ناشي از نوشيدن مشروبات الكلي دست‌ساز توليد شده با متانول در كشور خبرساز شد. 
اولين موج خبرساز، پاييز 1397 اتفاق افتاد كه طبق اعلام سخنگوي وقت اورژانس كشور، در فاصله 15 شهريور تا 9 آبان آن سال، 974 نفر به دليل مسموميت با مشروبات الكلي دست‌ساز به مراكز درماني استان‌هاي البرز، تهران، مركزي، فارس، كردستان، كهگيلويه و بوير احمد، هرمزگان، خراسان شمالي و قزوين مراجعه كردند كه بيشترين تعداد مسموميت‌ها به ترتيب مربوط به استان‌هاي البرز، هرمزگان و خراسان شمالي بود. 33 درصد مسمومان، به دليل شدت مسموميت و آلودگي خوني، دياليز شدند كه بيشترين موارد دياليز، در استان‌هاي هرمزگان، البرز و تهران انجام شد، 85 نفر از مسموم‌شدگان (9 درصد از كل 974 نفر) به دليل شدت بالاي مسموميت جان خود را از دست دادند كه طبق اعلام رسمي، 29 فوت در استان البرز، 26 فوت در استان هرمزگان، 11 فوت در استان تهران، 7 فوت در استان خراسان شمالي، 6 فوت در استان فارس، 3 فوت در استان مركزي، 2 فوت در استان كهگيلويه و بوير احمد و يك فوت در استان قزوين ثبت شد. 
در موج مسموميت سال 1397، شهر بندرعباس 268 نفر مسموم و 22 فوت ناشي از مصرف مشروب الكلي ساخته شده با متانول داشت كه 132 نفر از مسمومان هم دياليز شدند. 
پس از آن، اسفند 1398 و فروردين 1399 (سه ماه بعد از انتشار اخبار رسمي درباره شيوع كرونا در كشور) موج ديگري از مسموميت و مرگ ناشي از مصرف مشروبات الكلي دست‌ساز و تقلبي ساخته‌شده با متانول، كشور را فرا گرفت. مجموع مسموميت‌ها در اين بازه زماني - اسفند 1398 تا پايان فروردين 1399- به 6736 نفر افزايش يافت كه به استناد اعلام وزارت بهداشت، از اين تعداد، ۹۸۷ نفر به دليل اختلالات شديد خوني يا كليوي دياليز شدند، ۳۸۴ نفر بينايي خود را به‌طور كامل يا تا حد بسيار زياد از دست داده و دچار نابينايي يا كم‌بينايي شدند. در فاصله اول اسفند ۱۳۹۸ تا 6 ارديبهشت 1399، طبق گزارش رسمي سازمان پزشكي قانوني كشور، جسد 796 فوتي مصرف مشروبات تقلبي ساخته‌شده با متانول به اين سازمان تحويل داده شد. در اين موج، تهران با 205 فوتي در صدر جدول بود و بنا بر اعلام اين نهاد قضايي، آمار فوتي‌هاي اين بازه زماني به عنوان بزرگ‌ترين حادثه مسموميت جمعي بر اثر مصرف متانول در كشور در مقايسه با تلفات سال‌هاي اخير ثبت شد در حالي كه نظر جمعي كارشناسان بر اين بود كه برخي شايعات و انتشار اخبار غلط درباره خاصيت ضد عفوني‌كنندگي و ويروس‌كشي الكل خوراكي (كمتر از 5 درصد مسموميت‌ها، مربوط به كساني بود كه با هدف مصونيت از كوويد 19، مشروب يا الكل داخل مواد ضدعفوني را خورده بودند) تعطيلات دو هفته‌اي نوروز، خانه‌نشيني اجباري براي جلوگيري از شيوع كرونا در جامعه و همچنين مشكلات اقتصادي ناشي از بيكاري بسيار اقشار به دليل تعطيلي ناشي از شيوع كرونا، دست به دست هم داده تا انگيزه قشر نوجوان و جوان و حتي ميانسال براي سپري كردن ساعات فراغت با نوشيدن مشروبات الكلي افزايش يابد. اما در اين ميان، گراني قيمت اتانول كه ماده اوليه توليد مواد ضدعفوني در كشور بود هم، سببي شد كه سوءاستفاده‌كنندگان با ناآگاهي از تاثيرات مرگبار حتي مقادير اندك الكل صنعتي در مشروبات الكلي، به خريد انبوه اين ماده صنعتي روي آورده و توليدات خود را همچون گذشته، با برچسب‌هاي تقلبي «اصل و با كيفيت»، به خريداراني از اقصي‌نقاط كشور عرضه كردند كه حاصل اين تجارت سياه، مرگ و مسموميت شمار قابل توجهي از هموطنان بود. 
نوشيدن متانول مرگ‌آور است 
حسين حسنيان مقدم، عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، در گفت‌وگو با «اعتماد» و در توضيح علت مرگ‌آوري نوشيدن متانول مي‌گويد: «الكل متيليك (متانول) سمي است و نوشيدن كمترين مقدارش هم باعث كوري و مرگ مي‌شود. مردم، الكل غيرسمي را به قصد سرخوشي مي‌خورند كه مستي، همان حال سرخوشي بعد از نوشيدن الكل اتيليك است و ظرف دو يا سه ساعت اول بعد از نوشيدن، ايجاد مي‌شود. ولي سرخوشي ناشي از نوشيدن الكل سمي، بسيار كم است و خطر، بروز ديرهنگام علايم مسموميت است چون با گذشت زمان، متابوليك بدن دچار مشكل مي‌شود و عوامل سمي در بدن توليد مي‌شود كه اين عوامل مي‌تواند روي چشم، مغز و ساير ارگان‌ها تاثير بگذارد و مرگ يا نارسايي چند ارگاني را رقم بزند. تاخير در بروز علايم مسموميت با متانول، باعث مي‌شود بيماران هم دير به ما مراجعه كنند و اين مراجعه دير، آمار مرگ را بالا مي‌برد..... معمولا افرادي كه مشروب مي‌خورند، در واقع، تركيبي از الكل سمي و غير سمي مي‌نوشند اما الكل اتيليك، پادزهر متانول است و اگر مقدار اتانول در مشروب، بيشتر از متانول باشد، سميت مشروب را خنثي مي‌كند اما اگر اين نسبت، به نفع متانول باشد، بعد از اينكه اتانول از بدن دفع شد، مرحله تجزيه متانول در بدن شروع مي‌شود. زمان بروز علايم مسموميت هم، بسته به نسبت متانول، از دو ساعت تا 24 ساعت بعد از مصرف مشروب متفاوت است و تاخير در بروز علايم، براي ما يك نشانه خيلي بد است.»
در نتايج ارزيابي سريع وضعيت اعتياد RSA كه سال 1386 با حجم نمونه 7 هزار و 769 نفر از مراجعان مراكز درماني و زندانيان و معتادان خياباني انجام شد، حسن رفيعي؛ مجري اين طرح اعلام كرد: «از مجموع يك ميليون و 200 هزار معتاد در كشور، 8 هزار و 400 نفر دچار اعتياد شديد به الكل هستند.»
 سال 90 13 بنا بر نتيجه شيوع‌شناسي ملي اعتياد كه توسط ستاد مبارزه با مواد مخدر و با حجم نمونه 15 هزار خانوار و جمعيت 15 تا 64 ساله كشور انجام شد، 22.6 درصد از مجموع يك ميليون و 325 هزار معتاد شناسايي‌شده، مصرف‌كننده الكل بودند. 
اولين پايش سلامت روان، همان سال توسط وزارت بهداشت بر جمعيت نمونه 7886 نفري از گروه سني 15 تا 64 ساله كشور انجام و در نتايج آن اعلام شد: «سوءمصرف الكل در كشور، 22.6 درصد و در رتبه سوم وابستگي به مواد اعتياد‌آور است. 85.7 درصد مصاحبه‌شوندگان پاسخ مثبت به مصرف الكل داشتند. 10.18 درصد مردان و 1.04 درصد زنان گفتند كه در 12 ماه منتهي به انجام پايش مصرف الكل داشتند. 4.22 درصد مصاحبه‌شوندگان دچار سوءمصرف الكل (مصرف بيش از اندازه و يك قدم قبل از اعتياد به الكل) بودند. 2.47 درصد مردان دچار وابستگي (اعتياد) به الكل بودند. 72.8 درصد مردان و 55.8 درصد زنان، مشروبات الكلي قوي مصرف مي‌كردند كه اين عدد در كل جهان 50درصد بود. در حالي كه وزارت بهداشت، پيمانه استاندارد الكل را معادل 350 سي‌سي محتوي 12 الي 13 گرم الكل تعيين كرده، ميزان مصرف كساني كه در يك سال منتهي به انجام پايش، الكل خورده و دچار سوءمصرف بودند، 1.42 ليتر (معادل 84 پيمانه – هر 4.5 روز يك پيمانه) بود كه مصرف مردان 1.52 ليتر و مصرف زنان 0.42 ليتر گزارش شد. ميزان مصرف كساني كه در هفته منتهي به انجام تحقيق، الكل خورده و دچار وابستگي بودند، 5.98 ليتر در سال (معادل روزانه يك پيمانه) بود كه اين عدد براي مردان 6.49 ليتر و براي زنان 1.74 ليتر گزارش شد. بنا بر تخمين آماري، سرانه سالانه مصرف هر ايراني بالغ (فارغ از اينكه مصرف الكل دارد يا ندارد) 108 سي‌سي (معادل 6 الي 7 پيمانه) برآورد شد كه اين عدد براي هر مرد 0.208 سي‌سي و براي هر زن 0.007 سي‌سي بود. بنا بر نتيجه اين پايش كشوري، سوءمصرف سالانه الكل خالص در كشور 5 ميليون و 750 هزار و 438 ليتر برآورد شد كه مجريان پايش با درنظر گرفتن ضريب خطا، دوبرابر اين عدد را به واقعيت نزديك مي‌دانند. اين مطالعه، تعداد مصرف‌كنندگان تفريحي الكل را 2800 نفر در 100 هزار نفر و تعداد مصرف‌كنندگان روزانه و دچار وابستگي الكل را 830 نفر در 100 هزار نفر (623 هزار نفر) تخمين مي‌زند.»
سال 1393، سازمان بهزيستي كشور، تحقيق مشابهي براي تخمين تعداد مصرف‌كنندگان الكل انجام داد و 9300 پرسشنامه بين جمعيت 15 تا 64 ساله كشور پخش كرد كه پاسخ به اين پرسشنامه‌ها، شيب صعودي مصرف مشروبات الكلي را روايت مي‌كرد چون 2.68 درصد پرسش‌شوندگان، گفتند كه هفته گذشته مشروب خورده‌اند، 4.3 درصد گفتند در ماه گذشته و 9.7 گفتند در سال گذشته و 11.7درصد گفتند حداقل يك بار در طول عمرشان مشروب خورده‌اند و تعداد مصرف‌كنندگان الكل بين زنان به عدد 3.5 درصد و بين مردان به 19.6 درصد رسيده بود. مجريان اين طرح، در مقايسه نتايج به دست آمده با اعداد پيمايش سلامت روان، اعلام كردند: «تعداد زنان مصرف‌كننده الكل در سال 90، كمتر از 20 هزار نفر بوده و در سال 93 به كمتر از 50 هزار نفر رسيده، تعداد جمعيت كمتر از 18 سال مصرف‌كننده مشروبات الكلي، در سال 90 كمتر از 100 هزار نفر بوده و در سال 93 به بيش از 400 هزار نفر رسيده.» اداره پزشكي قانوني تهران، سال 95 در نتيجه آناليز 100 نمونه مشروب الكلي دست‌ساز ارجاع شده به اين نهاد قضايي اعلام كرد: «يك درصد نمونه‌ها حاوي متانول، 2درصد حاوي اكسازپام، يك درصد حاوي فلورازپام، يك درصد حاوي آلپرازولام، 7 درصد حاوي ترامادول، 2 درصد حاوي متادون و 3 درصد حاوي ديازپام بوده‌اند.»

طبق تاكيدات «شيوه‌نامه برخورد پزشكي با مسموميت حاد متانول» كه پاييز 1397 و توسط جمعي از سم‌شناسان و متخصصان مسموميت از وزارت بهداشت و دانشگاه‌هاي علوم پزشكي ايران و شهيد بهشتي تدوين شده «متانول كه با نام‌هاي متيل الكل، الكل سمي، الكل متيليك و الكل چوب هم شناخته مي‌شود، سميت بالا با قدرت كشندگي داشته چنانكه نوشيدن 5 الي 15 سي‌سي از متانول خالص يا 10 الي 30 سي‌سي از متانول با خلوص 40 درصد، در صورت عدم درمان به موقع مي‌تواند منجر به كوري و مرگ شود.»
در بخش ديگري از اين شيوه‌نامه، هشدار داده شده كه «مصارف مجاز و معمول متانول كه در واقع يك مايع صنعتي و غير قابل شرب محسوب مي‌شود، در صنايع به عنوان ماده سرد‌كننده - فريزكننده در يخچال‌ها - ضديخ در مايع شيشه‌شوي اتومبيل، تهيه فرمالدئيد، به عنوان سوخت موتورهاي با احتراق داخلي و سوخت چراغ الكلي، به صورت قرص جامد الكلي براي كوهنوردان، به عنوان حلال در توليد رنگ، پلاستيك، محلول‌هاي چاپ، چسب، جلادهنده‌ها و مواد انفجاري كاربرد دارد.»
در اين شيوه‌نامه همچنين هشدار داده شده كه متابوليسم سمي اين مايع صنعتي در كبد و شبكيه چشم خواهد بود اما مهم اين است كه متانول به تنهايي سمي نيست بلكه 4 الي 34 دقيقه بعد از بلع و از طريق جذب گوارشي، در بدن تبديل به متابوليت ثانويه يعني اسيد فرميك شده كه همين فرآيند تبديلي، متانول را به يك سم براي بينايي تبديل كرده و همچنين به دليل خاصيت جذب از طريق مخاط راه‌هاي هوايي، به سرعت جذب جريان خون مي‌شود.