رييس‌جمهور ايالات متحده در كاخ سفيد ميزبان رهبران اتحاديه كشورهاي جنوب شرق آسيا بود
پايان بدون دستاورد نشست امريكا - آسهآن
كارشناسان معتقدند سياست‌هاي امريكا براي مهار چين در جنوب شرق آسيا
فاقد پارامترهاي لازم براي اثرگذاري است
محمدحسين لطف‌الهي
درست در شرايطي كه توجه بسياري از كشورهاي جهان به مساله روسيه معطوف شده و آنها نگرانند تبعات جنگ در اوكراين دامنگيرشان شود، جو بايدن رييس‌جمهور ايالات متحده در كاخ سفيد ميزبان رهبران كشورهاي جنوب شرقي آسيا بود تا بار ديگر توجه آنها را به سوي «تهديد» چين بازگرداند.
كشورهاي غربي و متحدان‌شان طي چند ماه گذشته با چالش‌هاي متعددي روبه‌رو بودند اما آنچه موجب شد پس از دهه‌ها يك همسويي و انسجام كم سابقه ميان آنها ايجاد شود، حمله نظامي روسيه به خاك اوكراين بود. در پي اين حمله مجموعه گسترده‌اي از تحريم‌ها از سوي كشورهاي غربي براي تنبيه روسيه در نظر گرفته شد و هر كدام از اين كشورها كوشيدند تا به سهم خود با اتخاذ مجموعه‌اي از تدابير ديپلماتيك و نظامي فشارها عليه مسكو را افزايش دهند. اين مجموعه حوادث، تبعاتي نظير گسترش قريب‌الوقوع ائتلاف ناتو را در پي داشت كه براي مدت‌ها از سوي منتقدان به عنوان يادگار منسوخ جنگ سرد از آن نام برده مي‌شد. همزمان كشورهاي اروپايي با كمك‌هاي مالي و نظامي به اوكراين تلاش مي‌كنند به مقاومت اين كشور در برابر روسيه ياري رسانند و ايالات متحده نيز علاوه بر كمك‌هاي اطلاعاتي و نظامي بودجه كم نظيري را براي كمك به اوكراين به تصويب رسانده است. روزنامه واشنگتن‌پست گزارش داده بودجه‌اي كه براي كمك رساندن به اوكراين به تصويب كنگره رسيده، از مجموع بودجه‌اي كه ايالات متحده براي مقابله با تغييرات اقليمي در نظر گرفته شده، بيشتر است.
در چنين شرايطي، ايالات متحده كه مانند ديگر كشورها نگراني‌هاي زيادي در خصوص مساله روسيه دارد، مي‌خواهد نشان دهد اين نگراني‌ها باعث نشده كه واشنگتن از توجه به «رقيب اصلي و استراتژيك» خود در قرن بيست‌ويكم غافل شود و آگاه است كه پيروزي در اين رقابت حساس و آينده‌ساز جز با همراهي و همكاري فعال متحدان غيراروپايي ممكن نخواهد بود. دور تازه تلاش‌هاي امريكا در اين راستا، در اواخر هفته گذشته آغاز شد. صبح روز پنجشنبه به وقت محلي، جو بايدن رييس‌جمهور ايالات متحده در كاخ سفيد ميزبان 8 نفر از رهبران اتحاديه كشورهاي جنوب شرق آسيا (آسهآن) بود. روز جمعه نيز گفت‌وگوها ميان رهبران اين كشورها و ايالات متحده پيش از نشست برنامه‌ريزي شده با جو بايدن، در وزارت امور خارجه امريكا ادامه يافت. بر اساس گزارش رسانه‌هاي امريكايي، رييس‌جمهور ايالات متحده قصد دارد از 20 تا 24 مه سفري پنج روزه به كره جنوبي و ژاپن داشته باشد و طبق آنچه وزارت خارجه امريكا اعلام كرده پس از آن نيز ديداري با رهبران استراليا، ژاپن و هند در چارچوب گروه كواد خواهد داشت.
روايت رسمي كاخ سفيد بر اين اساس استوار است كه در اجلاس روزهاي پنجشنبه و جمعه ميان رييس‌جمهور امريكا و رهبران اتحاديه كشورهاي جنوب شرق آسيا، موضوعاتي نظير تجارت چندجانبه، حقوق بشر و تغييرات آب‌وهوايي دستور كار اصلي مذاكرات را تشكيل مي‌دادند اما همه كارشناسان بر اين باورند كه اجلاس مذكور و تمام نشست‌هاي برنامه‌ريزي شده براي ماه جاري در راستاي هدفي است كه از ابتدا مدنظر دولت بايدن و تيم سياست خارجي او قرار داشت: «تشكيل يك جبهه متحد عليه چين.»
بايدن به‌رغم صرف تلاش بسيار تاكنون در رسيدن به اين هدف كاملا موفق نبوده است. روزنامه نيويورك‌تايمز در اين باره مي‌نويسد: «بايدن به عنوان كانديداي انتخابات رياست‌جمهوري سال 2020 وعده داده بود كه چين به كانون اصلي توجه سياست خارجي امريكا بدل خواهد شد. اما چنانكه يك مقام ارشد دولت در هفته گذشته در جمع خبرنگاران اذعان كرد، مساله جنگ در اروپا باعث تغيير جدي روند كاري تيم سياست خارجي دولت و شخص رييس‌جمهور شده تا بخش زيادي از زمان و انرژي دولت به اين مساله اختصاص يابد. اين مقام ارشد مي‌گويد: «به‌رغم اين درگيري‌ها، در ذهن رييس‌جمهور مساله چين هنوز يك مساله بسيار حياتي است.»
تلاش براي جبران اشتباه گذشته
بسياري از كارشناسان معتقدند سياست پيشين دولت امريكا در قبال كشورهاي جنوب شرق آسيا كه براي دور كردن اين كشورها از چين طراحي شده بود، سياستي نادرست است كه نتايج آن نيز نشان مي‌دهد هزينه‌ها و انرژي بسياري كه صرف اين مساله شده، نسبتي با دستاوردها در اين حوزه ندارد. كورت كمپبل، از عالي‌ترين مقام‌هاي شوراي امنيت ملي امريكا در سياستگذاري‌هاي مربوط به شرق آسيا روز چهارشنبه در يك انديشكده در اين باره گفت: «چندين دولت متوالي در ايالات متحده تلاش كرده‌اند تا سياست‌ها و چارچوب‌هاي اساسي‌تري را براي ايجاد محوري در راستاي مهار چين به كار گيرند اما همه آنها متوجه شدند كه سياست‌هاي‌شان چندان دقيق نبوده و آنها را به سوي اهداف ديگري هدايت كرده است.»
مقام‌هاي دولت بايدن مي‌گويند: غفلت دولت پيشين از تمركز روي مساله چين و تقويت روابط با كشورهاي جنوب شرق آسيا هم علت ديگري بود كه باعث شد امريكا دست بالا را در اين منطقه نداشته باشد.ارسجاد راسجيد، از اعضاي هيات ديپلماتيك اندونزي در سفر به امريكا معتقد است يكي از ضعف‌هاي اساسي امريكا در روابط با كشورهاي جنوب شرق آسيا، عدم توجه به اهميت مساله گسترش سرمايه‌گذاري‌ها و توسعه تجارت دوجانبه است. او مي‌گويد: «دولت امريكا بايد بخش خصوصي را در ايالات متحده تشويق كند كه براي رقابت با بخش خصوصي چين به كشورهاي جنوب شرق آسيا توجه كنند.»
بر اساس آمارهاي منتشر شده، از سال 1999 به اين سو پكن بزرگ‌ترين شريك تجاري اتحاديه كشورهاي جنوب شرق آسيا بوده است. در سال 2020 حجم تجارت چين و كشورهاي آسهآن بيش از 685 ميليارد دلار بود كه رقمي نزديك به دوبرابر حجم تجارت ايالات متحده با اين كشورهاست.
دولت جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا در جريان نشست دو روزه با سران و مقامات كشورهاي عضو سازمان اتحاديه كشورهاي جنوب شرق آسيا، آسهآن اين تعهد را داد تا به آنها نشان دهد كه امريكا به‌رغم ماه‌ها تمركز شديد بر دفع حمله روسيه به اوكراين، همچنان آسيا را در اولويت قرار مي‌دهد. با اين حال كاخ سفيد با اعلام حدود ۱۵۰ ميليون دلار ابتكارات جديد - مبلغي اندك در مقايسه با بسته ۴۰ ميليارد دلاري كه براي اوكراين در نظر گرفت و ميلياردها دلاري كه توسط چين به منطقه پمپاژ مي‌شود - نشان داد كه اراده‌اي براي تغيير شرايط ندارد. امريكا گفته كه با بخش خصوصي آن حوزه كار مي‌كند و قصد دارد در هفته آينده در جريان سفر چند وقت ديگر بايدن به توكيو و سئول، از بسته گسترده‌تري به نام چارچوب اقتصادي هند- اقيانوسيه رونمايي كند. جوكو ويدودو، رييس‌جمهور اندونزي در نشست شوراي تجاري امريكا و آسهآن، پيش از رفتن رهبران به ضيافت شام در كاخ سفيد گفت: «اميدوارم اين نشست بتواند انرژي مضاعفي براي بازگشت حضور امريكا در منطقه ايجاد كند.» كاخ سفيد اعلام كرده ۶۰ ميليون دلار به طرح‌هاي دريايي جديد كه شامل استقرار ادوات و پرسنل گارد ساحلي براي مبارزه با جرم و جنايت در دريا مي‌شود، اختصاص داده است. يك مقام امريكايي گفت كه اين تلاش‌ها شامل مقابله با ماهيگيري غيرقانوني و كار اجباري خواهد بود. كاخ سفيد همچنين اعلام كرد كه ۴۰ ميليون دلار براي سرمايه‌گذاري در انرژي‌هاي پاك در منطقه جنوب شرق آسيا كه تنوع اقتصادي دارد، اختصاص داده و گفت كه امريكا در حال همكاري با بخش خصوصي براي جذب دو ميليارد دلار است. يك ابتكار ديگر مطرح شده در زمان برگزاري اجلاس مجازي جداگانه‌اي از سوي بايدن در مورد كوويد، شامل پروژه‌اي براي آزمايش بيماري‌هاي تنفسي نوظهور در مناطق شهري جنوب شرقي آسيا از طريق يك دفتر جديد مركز كنترل بيماري‌هاي امريكا در شهر هانوي است.جيمز كربتري، مدير اجرايي انديشكده مطالعات بين‌المللي آسيا معتقد است ابعاد اين توافق به اندازه‌اي نيست كه بتواند برتري چين در تجارت با اتحاديه كشورهاي جنوب شرق آسيا را به چالش بكشد يا تغييري در موازنه قدرت در اين منطقه ايجاد كند.
مساله ميانمار
يكي از محورهاي گفت‌وگوهاي رهبران آسهآن به ويژه در ديدار با كامالا هريس، معاون رييس‌جمهور امريكا مساله ميانمار بود. زمستان 1399، ارتش ميانمار با بازداشت رهبران حزب حاكم «اتحاديه ملي براي دموكراسي (NLD) » حكومت 5 ساله آنگ سان سوچي، رهبر بالفعل اين كشور را از كار بركنار كرد. درست در همان روزي كه قرار بود نخستين جلسه پارلمان جديد برگزار شود، ارتش با اعلام وضعيت اضطراري، سران حزب حاكم را بازداشت و در كشور حكومت نظامي اعلام كرد. از آن زمان تاكنون، حكومت در ميانمار در اختيار ارتش است. ايالات متحده و اتحاديه كشورهاي جنوب شرق آسيا اين حكومت را به رسميت نمي‌شناسند و خواستار برگزاري انتخابات و بازگشت دموكراسي به ميانمار هستند.
مقام‌هاي امريكايي مي‌گويند در نشست‌هاي پنجشنبه و جمعه يك صندلي خالي براي ميانمار در نظر گرفته شده بود تا به اين وسيله اعتراض ايالات متحده و ديگر حاضران به وضعيت ميانمار اعلام شود. در همين رابطه، هنگامي كه اين رهبران در واشنگتن گردهم آمدند، وندي شرمن معاون وزير امور خارجه با نمايندگان رهبران مخالف ميانماري ساكن تبعيد، موسوم به «دولت وحدت ملي» ميانمار، از جمله زين مار اونگ، وزير امور خارجه آن ديدار كرد.