كاخ سفيد در تلاش براي تعديل اظهارنظر بي‌سابقه جو بايدن در سفر آسيايي
وعده مشاركت نظامي امريكا در دفاع از تايوان
محمدحسين لطف‌الهي
جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده روز گذشته در سومين روز از سفر خود به كشورهاي شرق آسيا با كنار گذاشتن «ابهام استراتژيك» كه همواره در موضع‌گيري روساي جمهور امريكا درباره مساله تايوان استفاده مي‌شد و بر خلاف بسياري از مسوولان ارشد امريكا كه عموما محتاطانه‌تر نسبت به اين مساله موضع مي‌گيرند، با صراحت اعلام كرد در صورتي كه چين به تايوان حمله نظامي كند، نيروهاي مسلح ايالات متحده در دفاع از تايوان وارد عمل خواهند شد. در كنفرانس خبري مشترك جو بايدن و فوميو كيشيدا، نخست‌وزير ژاپن در توكيو، رييس‌جمهور ايالات متحده اعلام كرد كه حاضر است در مساله تايوان بسيار فراتر از آنچه در اوكراين از سوي امريكايي‌ها صورت گرفته پيش برود. ايالات متحده در حال حاضر ميلياردها دلار كمك مالي و تسليحاتي به همراه كمك‌هاي اطلاعاتي گسترده به اوكراين ارايه مي‌كند تا اين كشور بتواند در برابر حمله نظامي روسيه مقاومت كند، با اين وجود بايدن مي‌گويد در صورت بروز مساله مشابه در تايوان، نظاميان امريكايي مستقيما وارد عمل خواهند شد.
روز دوشنبه در كنفرانس خبري از رييس‌جمهور امريكا سوال شد كه «شما به دلايلي روشن حاضر نبوديد درگير جنگ نظامي در اوكراين شويد. آيا در صورتي كه اتفاقي مشابه در تايوان بيفتد، به دفاع از اين كشور برخواهيد خاست و به صورت نظامي درگير ماجرا مي‌شويد؟» جو بايدن با قاطعيت گفت: «بله» و خبرنگار كه از صراحت او متعجب شده بود دوبار پرسيد: «واقعا چنين كاري خواهيد كرد؟» كه رييس‌جمهور امريكا تاكيد كرد كه اين «تعهدي» است كه كشورش آن را پذيرفته است. به گفته برخي حاضران در كنفرانس خبري اين پاسخ تعدادي از اعضاي ارشد دولت ايالات متحده را كه در سالن حضور داشتند نيز غافلگير كرد. خبرنگار روزنامه نيويورك‌تايمز در اين باره مي‌نويسد: «برخي اعضاي ارشد دولت امريكا كه از نزديك كنفرانس خبري را نظاره مي‌كردند، زماني كه با پاسخ بسيار صريح و مستقيم بايدن مواجه شدند، احساس تعجب كردند، چراكه چنين صراحت غيرلازمي را انتظار نمي‌كشيدند.»
ايالات متحده به‌طور سنتي يكي از جدي‌ترين مخالفان اعمال زور از سوي پكن به تايوان بود و بارها انتقادات گسترده‌اي را پيرامون اين مساله عليه چين مطرح كرده بود، با اين حال مسوولان ارشد امريكايي عموما در پاسخ به اين سوال كه در صورت استفاده پكن از زور، چه كمك‌هايي را براي تايوان فراهم خواهند ساخت، اندكي ابهام را لحاظ مي‌كردند و تعهد غيرقابل چشم‌پوشي و بزرگي نظير اعزام نيروي نظامي را نمي‌پذيرفتند. كاخ سفيد، در فاصله كوتاهي از برگزاري نشست خبري جو بايدن، كوشيد تا گفته‌هاي او پيرامون مساله تايوان را تعديل و تصحيح كند. در بيانيه‌اي كه از سوي كاخ سفيد براي رسانه‌ها ارسال شد، آمده است: «همانطور كه رييس‌جمهور گفت تغييري در سياست ايالات متحده در قبال تايوان رخ نداده» و بايدن «بار ديگر بر تعهد امريكا به اجراي سياست چين واحد و برقراري صلح و ثبات در سراسر تايوان تاكيد كرده است.» كاخ سفيد همچنين نوشته است كه «رييس‌جمهور در نشست خبري بر عزم دولت ايالات متحده براي اجراي قانون روابط با تايوان كه كاخ سفيد را ملزم به ارايه ابزارهاي نظامي لازم به تايوان براي دفاع از خود مي‌كند، تاكيد كرد.»
اين در حالي است كه بر خلاف بيانيه كاخ سفيد، خبرنگار مشخصا از رييس‌جمهور امريكا پرسيد «برخلاف آنچه در اوكراين اتفاق افتاد» آيا ايالات متحده حاضر به درگير شدن در جنگ نظامي براي دفاع از تايوان است كه بايدن نيز بدون تلاش براي تشريح ماجرايي متفاوت، صراحتا وعده داد كه امريكا چنين كاري را خواهد كرد.
يك موضع‌گيري مشابه اما مبهم‌تر از رييس‌جمهور كنوني امريكا نيز درباره اين موضوع وجود دارد. در آگوست سال گذشته ميلادي، زماني كه انتقادها از دولت امريكا به دليل خروج نظاميان اين كشور از افغانستان افزايش يافته بود، جو بايدن براي اطمينان دادن به متحدان ايالات متحده اعلام كرد اگر «يكي از اعضاي ناتو» مورد حمله قرار بگيرد، امريكا به اين حمله پاسخ مي‌دهد و ادامه داد كه «همچنين درباره كره جنوبي، ژاپن و تايوان» نيز همين وضعيت وجود دارد. با اين وجود او روشن نساخت آيا «پاسخ» به حمله‌اي عليه اعضاي ناتو با «پاسخ» به حمله عليه كره جنوبي، ژاپن و تايوان يكسان خواهد بود يا نه.
دو ماه بعد از اين موضع‌گيري، زماني كه در يك برنامه تلويزيوني از بايدن سوال شد آيا از تايوان در برابر يك حمله نظامي محافظت خواهيد كرد، رييس‌جمهور امريكا پاسخ داد: «بله، ما متعهد به اين كار هستيم.» اين موضع‌گيري نيز واكنش سريع كاخ سفيد را در پي داشت كه كوشيد به سرعت اعلام كند كه تغييري در سياست بلندمدت ايالات متحده در قبال مساله تايوان ايجاد نشده است.
كارشناسان معتقدند در صورتي كه اظهارنظر بايدن بر پايه يك تغيير واقعي در سياست ايالات متحده در قبال تايوان انجام شده باشد، ژاپن با دردسرهاي زيادي روبه‌رو خواهد شد. تايوان تنها 65 مايل تا يوناگوني - غربي‌ترين جزيره مسكوني در ژاپن - فاصله دارد و اين يعني در صورت بروز درگيري احتمالي ميان ايالات متحده و چين، ژاپني‌ها كه از جنگ جهاني دوم به اين سو از درگير شدن در جنگ خودداري كرده‌اند در وضعيت متفاوتي قرار خواهند گرفت.
ناروشيگه ميچيشيتا، مدير برنامه مطالعات امنيتي و بين‌المللي در موسسه ملي مطالعات سياست در توكيو در اين باره مي‌گويد: «مسلما آقاي بايدن گفت كه امريكا وارد درگيري نظامي خواهد شد.» به گفته او، اين اظهارنظر به اين معناست كه قطعا ژاپن نيز وارد درگيري مي‌شود.
ديدار با رهبران كواد
رييس‌جمهوري امريكا در ادامه سفر آسيايي خود پس از ديدار با رهبران ژاپن قرار است با رهبران هند و استراليا يعني اعضاي گروه «كواد» ديدار كند. كواد يكي ديگر از سنگ‌بناهاي راهبرد بايدن جهت مقابله با نفوذ فزاينده چين است. رويترز به نقل از يك منبع مطلع گزارش داده كه بايدن بلافاصله پس از ورود به ژاپن، با رهبران تجاري اين كشور در محل اقامت سفير ديدار و گفت‌وگو كرد.
او روز دوشنبه و پيش از ديدار با نخست‌وزير فوميو كيشيدا با امپراتور ناروهيتو از طريق تلفن گفت‌وگو كرد. طرح‌هاي ژاپن در راستاي گسترش ظرفيت‌هاي نظامي‌اش در واكنش به قدرت فزاينده چين از محورهاي اصلي گفت‌وگوهاي بايدن و كيشيدا بود. رييس‌جمهوري امريكا همچنين روز دوشنبه از «چارچوب رفاهي اقتصاد هند- آرام» رونمايي كرد كه هدف از آن ايجاد پيوندي نزديك‌تر ميان كشورهاي منطقه از طريق استانداردهايي مشترك در حوزه‌هايي از جمله انعطاف‌پذيري زنجيره تامين، انرژي پاك، زيرساخت‌ها و تجارت ديجيتالي است. به گفته منابع تجاري و ديپلماتيك، كاخ سفيد خواسته بود رونمايي از اين طرح بيانگر آغاز رسمي مذاكرات با گروهي از كشورهاي همفكر باشد، اما ژاپن به دنبال مشاركت گسترده‌تر بيشترين تعداد كشورهاي حوزه جنوب شرق آسيا بود. بدين ترتيب به نظر مي‌رسد مراسم دوشنبه نشانگر توافقي براي شروع بحث‌ها درباره خود طرح «چارچوب اقتصادي هند و اقيانوسيه براي رفاه» به جاي مذاكرات واقعي باشد.
نگراني‌ها از كره شمالي
اين نگراني وجود دارد كه كره شمالي در حالي كه آقاي بايدن هنوز در آسيا به سر مي‌برد دست به آزمايش موشك با قابليت حمل كلاهك هسته‌اي يا آزمايش يك بمب بزند. خبرگزاري فرانسه مي‌نويسد: احتمال اين اتفاق زماني كه جو بايدن هنوز در سئول به سر مي‌برد، بيشتر بود. اما با اين حال جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي ايالات متحده، به خبرنگاران گفت كه اين تهديد همچنان باقي است. ساليوان با تكرار اين اظهارات بايدن كه ايالات متحده آماده هر اقدامي از جانب كره شمالي است، گفت كه رهبري اين كشور مي‌تواند انتخاب بكند. وي اظهار داشت: «اگر كره شمالي دست به اقدام بزند، ما نيز آماده هستيم كه به آن پاسخ دهيم. اگر كره شمالي كاري نكند، آن وقت همانطور كه قبلا هم گفته‌ايم، اين فرصت را دارد كه پاي ميز مذاكره بيايد.» مقامات امريكايي مي‌گويند، پيونگ‌يانگ تاكنون به درخواست ايالات متحده براي گفت‌وگو پاسخ نداده و حتي پيشنهاد كمك براي مقابله با شيوع ناگهاني ويروس كرونا را نيز رد كرده است.
تلاش براي بازگرداندن توجه‌ها به چين
درست در شرايطي كه توجه بسياري از كشورهاي جهان به مساله روسيه معطوف شده و آنها نگرانند تبعات جنگ در اوكراين دامنگيرشان شود، جو بايدن رييس‌جمهور ايالات متحده به آسيا سفر كرده تا بار ديگر توجه متحدان آسيايي را به سوي «تهديد» چين بازگرداند. او چندي پيش نيز در كاخ سفيد ميزبان رهبران اتحاديه كشورهاي جنوب شرقي آسيا بود.
بسياري از كارشناسان معتقدند سياست پيشين دولت امريكا در قبال كشورهاي جنوب شرق آسيا كه براي دور كردن اين كشورها از چين طراحي شده بود، سياستي نادرست است كه نتايج آن نيز نشان مي‌دهد هزينه‌ها و انرژي بسياري كه صرف اين مساله شده، نسبتي با دستاوردها در اين حوزه ندارد. كورت كمپبل، از عالي‌ترين مقام‌هاي شوراي امنيت ملي امريكا در سياستگذاري‌هاي مربوط به شرق آسيا ماه گذشته در يك انديشكده در اين باره گفت: «چندين دولت متوالي در ايالات متحده تلاش كرده‌اند تا سياست‌ها و چارچوب‌هاي اساسي‌تري را براي ايجاد محوري در راستاي مهار چين به كار گيرند، اما همه آنها متوجه شدند كه سياست‌هاي‌شان چندان دقيق نبوده و آنها را به سوي اهداف ديگري هدايت كرده است.»
مقام‌هاي دولت بايدن مي‌گويند: غفلت دولت پيشين از تمركز روي مساله چين و تقويت روابط با كشورهاي جنوب شرق آسيا هم علت ديگري بود كه باعث شد امريكا دست بالا را در اين منطقه نداشته باشد. ارسجاد راسجيد، از اعضاي هيات ديپلماتيك اندونزي در سفر رهبران آسه‌آن به امريكا معتقد است يكي از ضعف‌هاي اساسي امريكا در روابط با كشورهاي جنوب شرق آسيا، عدم توجه به اهميت مساله گسترش سرمايه‌گذاري‌ها و توسعه تجارت دوجانبه است.
بر اساس آمارهاي منتشر شده، از سال 1999 به اين سو پكن بزرگ‌ترين شريك تجاري اتحاديه كشورهاي جنوب شرق آسيا بوده است. در سال 2020 حجم تجارت چين و كشورهاي آسه‌آن بيش از 685 ميليارد دلار بود كه رقمي نزديك به دوبرابر حجم تجارت ايالات متحده با اين كشورهاست.
کاخ سفید، در فاصله کوتاهی از برگزاری نشست خبری جو بایدن، کوشید تا گفته‌های او پیرامون مسأله تایوان را تعدیل و تصحیح کند. در بیانیه‌ای که از سوی کاخ سفید برای رسانه‌ها ارسال شد آمده است «همانطور که ريیس جمهور گفت تغییری در سیاست ایالات متحده در قبال تایوان رخ نداده» و بایدن «بار دیگر بر تعهد امریکا به اجرای سیاست چین واحد و برقراری صلح و ثبات در سراسر تایوان تأکید کرده است.» کاخ سفید همچنین نوشته است که «ريیس جمهور در نشست خبری بر عزم دولت ایالات متحده برای اجرای قانون روابط با تایوان که کاخ سفید را ملزم به ارائه ابزارهای نظامی لازم به تایوان برای دفاع از خود می‌کند، تأکید کرد.»