چرا آنكارا در مقابل عضويت سوئد و فنلاند در ناتو مانع‌تراشي مي‌كند؟
بهاي بله گفتن اردوغان
شهاب شهسواري
درست در روزهايي كه دو كشور شمال اروپا بعد از دهه‌ها بي‌ميلي براي پيوستن به پيمان نظامي-امنيتي سازمان پيمان آتلانتيك شمالي (NATO) تقاضاي خود را براي پيوستن به اين سازمان اعلام كرده‌اند، رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه اصرار دارد كه اجازه نخواهد داد اين دو كشور به پيمان ناتو بپيوندند. با اين حال بسياري معتقدند كه تركيه با دريافت امتيازها و مشوق‌هايي از اين مخالفت خود دست خواهد كشيد، اما هنوز دقيقا مشخص نيست اين مشوق‌ها چه هستند. بسياري معتقدند كه تركيه با لغو محدوديت‌هاي خريد سلاح‌هاي پيشرفته از امريكا، از جمله دريافت مجوز خريد جنگنده‌هاي اف۱۶ و بازگشت به برنامه توليد جنگنده اف۳۵ به اضافه كاهش حمايت‌هاي غرب از مخالفان دولت مركزي تركيه در حزب كارگران كردستان، از مخالفت دست خواهد كشيد. اقدام فنلاند و سوئد براي پيوستن به ناتو، بعد از تهاجم نظامي روسيه عليه اوكراين و به دليل نگراني‌هاي اين دو كشور از تكرار چنين حمله‌اي از سوي روسيه عليه منافع خودشان انجام شد، روسيه يكي از دلايل تهاجم خود را به اوكراين توسعه ناتو به سمت شرق و خطرات اين سازمان براي امنيت ملي خود عنوان كرده بود، اما با اقدام نظامي عليه اوكراين، نه تنها سرعت توسعه ناتو را كم نكرد بلكه باعث شد دو كشور شمال اروپا كه دهه‌ها از عضويت در اين سازمان اجتناب مي‌كردند و عضويت در اين پيمان نظامي-امنيتي را در راستاي منافع امنيتي خود تلقي نمي‌كردند، به سرعت تصميم خود را عوض كنند. سوئد و فنلاند، هفته گذشته درخواست عضويت خود را در اين سازمان رسما تسليم ناتو كردند. درخواست اين دو كشور هر چند با حمايت قاطع تعداد زيادي از اعضاي ناتو براي پيوستن سريع به اين سازمان مواجه است، اما براي عضويت در اين سازمان بايد موافقت هر ۳۰ كشور عضو را جلب كنند.
متحد اردوغان در بالكان
البته تركيه تنها مخالف احتمالي عضويت سوئد و فنلاند نيست. زوران ميلانوويچ، رييس‌جمهور كرواسي هم گفته است كه مانند تركيه با اين عضويت مخالفت خواهد كرد. نكته جالب در اظهارات رييس‌جمهور كرواسي اين بود كه تاكيد داشت «تركيه تا پيش از رسيدن به آنچه مي‌خواهد، عقب‌نشيني نخواهد كرد ... اقدام ما عليه فنلاند و سوئد نيست، بلكه به خاطر كرواسي است.» به نظر مي‌رسد كه ميلانويچ هم از تركيه الگوبرداري مي‌كند و قصد دارد در ازاي راي خود به اين عضويت، مشوق‌هايي دريافت كند. خواست اوكراين براي ايستادگي در مقابل عضويت سوئد و ناتو، اصلاح قانون انتخابات در كشور همسايه كرواسي يعني بوسني و هرزگووين است. اصلاحات مدنظر كرواسي، انتخاب نمايندگان كروات را در پارلمان بوسني تسهيل خواهد كرد. ديگر مقام‌هاي كرواسي چندان با اين موضع رييس‌جمهور موافق نيستند. نخست‌وزير و پارلمان كرواسي رسما حمايت خود را از پيوستن فنلاند و سوئد به ناتو اعلام كرده‌اند.
نگراني‌هاي امنيتي تركيه
تركيه مي‌گويد كه دليل مخالفتش با عضويت سوئد و فنلاند در ناتو حضور تعداد زيادي از اعضاي حزب كارگران كردستان (PKK) در اين دو كشور است، تركيه حزب كارگران كردستان را يك سازمان تروريستي تلقي مي‌كند. رجب طيب اردوغان گفته است كه نگاه مثبتي به عضويت اين دو كشور در ناتو ندارد. اردوغان پنجشنبه هفته پيش در سخناني گفته بود: «اين دو كشور به ويژه سوئد يك آسايشگاه كامل براي تروريست‌ها هستند. به همين دليل است كه ما عزم جدي داريم به سياست‌مان ادامه بدهيم و به عضويت اين سوئد و فنلاند در ناتو نه بگوييم.»
در گفت‌وگوي تلفني رجب طيب اردوغان با ينس استولتنبرگ، دبيركل ناتو، رييس‌جمهور تركيه تاكيد كرد: «در صورتي كه سوئد و فنلاند نشان ندهند كه با تركيه درخصوص مسائل اساسي، به ويژه مبارزه با تروريسم همراه هستند، ما رويكرد مثبتي به پيوستن اين دو كشور به ناتو نخواهيم داشت.» استولتنبرگ هم در پيامي در شبكه اجتماعي توييتر گفته است كه بايد «تمامي نگراني‌هاي امنيتي كشورهاي عضو» براي عضويت سوئد و فنلاند در نظر گرفته شود. رييس‌جمهور تركيه همچنين در روزهاي گذشته با رييس‌جمهور فنلاند و نخست‌وزير سوئد هم تلفني صحبت كرده است. يكي از درخواست‌هاي اردوغان در گفت‌وگو با مگدانلا اندرسون، نخست‌وزير سوئد اين بود كه استكهلم تحريم‌هاي وضع شده عليه تركيه براي صادرات سلاح‌هاي تهاجمي را لغو كند. سوئد، سال ۲۰۱۹ و در پي تهاجم نظامي تركيه به شمال سوريه، تحريم‌هايي را عليه اين كشور وضع كرده بود. با اين حال بسياري از تحليلگران تصور مي‌كنند كه پشت تصميم رييس‌جمهور تركيه براي ايستادگي در مقابل عضويت سوئد و فنلاند در ناتو، انگيزه‌هاي ديگري وجود دارد.
راي در برابر سلاح
ياپ دي هوپ شفر، دبيركل پيشين ناتو معتقد است كه تركيه براي راي دادن به عضويت دو كشور جديد در ناتو قيمتي فراتر از موضوع تعدادي از كردهاي ساكن سوئد دارد. هوپ شفر به پوليتيكو مي‌گويد: «در حال حاضر قيمت مدنظر تركيه معلوم نيست، اما مشخص است كه قيمتي وجود دارد. اين احتمال وجود دارد كه قيمت موردنظر برداشته شدن مانع فروش جنگنده‌هاي اف۱۶ از سوي امريكا به تركيه باشد.» تركيه براي ساليان متمادي به سادگي از ايالات متحده امريكا جنگنده‌هاي اف۱۶ و سري جايگزين آن اف۳۵ سفارش داده بود، اما بعد از اينكه سال ۲۰۱۹ دولت تركيه قرارداد خريد سامانه‌هاي پدافند موشكي اس۴۰۰ را عملي كرد، دولت امريكا فروش اين جنگنده‌ها را به تركيه متوقف كرد. علاوه بر اين در دوره رياست‌جمهوري دونالد ترامپ در امريكا تحريم‌هايي هم عليه تركيه وضع شد. پاييز گذشته، دولت تركيه بار ديگر درخواستي براي سفارس جنگنده‌هاي اف۱۶ در دولت جو بايدن به امريكا تسليم كرد، اما همچنان اين درخواست در دست بررسي است. به گزارش رويترز وزارت خارجه امريكا در بيانيه توجيهي براي رسانه‌ها نوشته است كه تصور مي‌شود موافقت با اين سفارش در راستاي منافع ملي امريكا باشد. در اين بيانيه آمده است: «دولت باور دارد كه منافع بلندمدت در وحدت و توانايي ائتلاف ناتو وجود دارد به علاوه منافع امنيت ملي، اقتصادي و تجاري امريكا هم كه از طريق تجارت دفاعي متناسب امريكا با تركيه حمايت مي‌شود، بايد در نظر گرفته شود.» سونر چاغاپتاي، مدير برنامه پژوهش تركيه در انديشكده موسسه واشنگتن به نيويورك تايمز مي‌گويد كه اردوغان احتمالا تلاش خواهد كرد تا در نشست تير ماه ناتو، مجوز خريد اف۱۶ از امريكا را دريافت كند. در طول سال‌هاي گذشته تركيه بارها از قراردادهاي نظامي براي ايجاد روابط سياسي استفاده كرده است. علاوه بر خريد سامانه‌هاي اس۴۰۰ از روسيه، آنكارا به تازگي قراردادي براي ساخت يك ناوچه سبك نظامي براي نيروي دريايي پاكستان امضا كرده است.
ناتو بدون تركيه
ايستادگي اردوغان در مقابل گسترش ناتو، باعث افزايش انتقادهايي از عملكرد دولت تركيه به ويژه در ميان برخي محافل سياسي امريكايي شده است. جو ليبرمن، سناتور محافظه‌كار پيشين و مارك والاس، سفير پيشين ايالات متحده در سازمان ملل كه هر دو از سياستمداران افراطي هستند و به سياست‌هاي ضدايراني مشهورند، در يادداشتي براي روزنامه وال‌استريت ژورنال استدلال كرده‌اند كه تحت حاكميت رجب طيب اردوغان، نمي‌توان گفت كه تركيه به ائتلاف ناتو تعلق خاطر دارد. دنيل پايپس، شرق‌شناس و رييس انجمن خاورميانه نيز مي‌گويد: «تركيه به دليل موضع‌گيري‌هاي خود درخصوص عضويت سوئد و فنلاند، جايگاه خود را در ناتو از دست داده است و وقت آن رسيده تا از اين پيمان كنار گذاشته شود.» هيات دبيران پايگاه خبري بلومبرگ هم در يادداشتي مي‌نويسد كه اين نخستين‌بار نيست كه تركيه به دليل منافع محدود خودش مانع منافع امنيت جمعي ناتو مي‌شود. در اين يادداشت آمده است: «پيام ناتو به اردوغان بايد ساده باشد: امنيت گروه نبايد گروگان يك مهاجم هميشگي باشد.»