حضور ايران در جشنواره فيلم «كن» در گفت‌وگو با محمد اطبايي
كاش قدر اين درخشش بين‌المللي را بدانيم
حضور فيلم‌هاي ايراني در «ونيز» هم چشمگير خواهد بود
تينا جلالي
هفتادوپنجمين جشنواره فيلم كن شنبه‌شب به پايان خواهد رسيد. با توجه به فشارهاي ناشي از تحريم‌ها و مشكلات اقتصادي كشور، حضور فيملسازان ايراني در مهم‌ترين رويداد بين‌المللي سينمايي دنيا بسيار قابل توجه بوده است. از يك طرف اصغر فرهادي فيلمساز شناخته‌شده سينماي ايران، عضو هيات داوران جشنواره كن بود و از سوي ديگر حضور فيلم‌هايي از كارگردانان نسل جوان با انديشه‌هاي جديد در اين رويداد اهميت دارد. نكته ديگر حضور سينماي ايران امسال با فيلم‌هاي متعدد در بخش بازار جشنواره كن است. به همين مناسبت با محمد اطبايي كارشناس و پخش‌كننده بين‌المللي درباره اوضاع سينماي ايران در كن گفت‌وگويي انجام داديم كه در ادامه مي‌خوانيد.
با توجه به اينكه هر ساله در جشنواره و بازار فيلم كن حاضريد و امسال بعد از دو سال تعطيلي دوباره اين جشنواره به روزهاي گذشته خود برگشته، كمي از حال‌وهواي اين فستيوال مهم بين‌المللي براي‌مان توضيح بدهيد. از عكس‌ها و شواهد پيداست سال بدون كرونايي در جشنواره حاكم بود.
به نظر من هفتادوپنجمين دوره جشنواره فيلم كن يك اتفاق ويژه بود. به دليل اينكه بعد از يك‌سال تعطيلي كامل و يك‌سال نيمه‌تعطيلي برگزار شد و باري ديگر دست اندركاران سينما به شهر كن برگشته و شور و هيجاني حاكم شد. بعد از سه سال نااميدي از حضور فيزيكي، ديدن دوباره دوستان و افرادي كه طي سال‌ها در حال همكاري بوديم بسيار جذاب بود. هر كدام از افراد را وقتي در بازار و در جشنواره مي‌ديديم هيجان و خوشحالي خاصي داشت و همه خوشحال بوديم كه بعد از سه سال يكديگر را مي‌بينيم. از اين جهت يك حس انساني زيبا حاكم بود كه همگان از آن لذت مي‌بردند. در يك بازار مناسبات اقتصادي حرف اول را مي‌زند اما اين حس از هر نكته ديگري مهم‌تر بود.
امسال حضور سينماگران بزرگ را هم در جشنواره شاهد بوديم.
بله، همان‌طوركه از قبل مشخص بود، كارگردان‌هاي بزرگي در كن حضور داشتند و مثل هر جشنواره‌اي عده‌اي فيلمي را دوست دارند و عده‌اي ديگر نظري متفاوت نسبت به همان فيلم دارند و البته در پايان هم هيات داوري با سليقه خود جوايز را اهدا مي‌كند. به هر جهت كمتر جشنواره‌اي با اين تعداد سينماگر نامدار برپا مي‌شود.
موفق شديد فيلم‌هاي جشنواره امسال را ببينيد؟ فيلمي بود كه توجه شما را جلب كند؟
به علت حضور مداوم در بازار فيلم نتوانستم همه فيلم‌ها را ببينم و از ۲۱ فيلم بخش مسابقه، تاكنون 10 فيلم را ديده‌ام و فيلم جيمز‌گري را خيلي پسنديدم كه شانس نخل طلا دارد. دو سينماگر ايراني حاضر در بخش مسابقه هم شانس جايزه دارند اما فيلم‌هاي فيلمسازاني مثل آرنو دپلشن، كريستين مونجيو، ديويد كروننبرگ، ماريو‌ما تونه، هيروكازو كوره-ادا نااميدكننده بودند. متاسفانه فيلم‌هاي برادران داردن، پارك چان-ووك و روبن اوستلوند را نديده‌ام. بايد اضافه كرد شرايط فيلم ديدن هم ساده نيست.
امسال هم كه در خبرها آمده بود، كن در روزهاي ابتدايي دچار مشكلات عجيبي شد.
بله، سرورهاي‌شان از كار افتادند. چه در بخش اعطاي كارت جشنواره به افراد متقاضي و چه در بخش بليت مشكلات جدي وجود داشت كه خود مدير جشنواره هم در مصاحبه‌اي مدعي شد در بخش بليت سيستم جشنواره هك شده بود. شايعاتي هم بود كه از طرف يك كشور خاص اين اتفاق افتاده است! به هر صورت ظرفيت سالن‌ها محدود است و تعداد افراد متقاضي بليت بسيار بيشتر. توجه داشته باشيد كه هميشه مي‌گوييم كن شهري است با 75 هزار نفر جمعيت كه در طول جشنواره همين تعداد افراد وارد اين شهر مي‌شوند. حتي براي خوردن غذا در رستوران‌ها دچار مشكل مي‌شويد. همه‌جا شلوغ و پر از ازدحام است. طبيعي است تعداد افرادي كه تقاضاي بليت مي‌كنند، بيشتر از ظرفيت سينماهاست و هميشه نمي‌توانيم به بليتي كه مي‌خواهيم دست پيدا كنيم و امسال هم مشكل فني سيستم‌شان مزيد بر علت شد.
امسال بازار جشنواره كن از گستردگي حضور شركت پخش‌هاي مختلف بهره برده بود؛ از آنجايي كه بازار كن از مهم‌ترين و در عين حال بزرگ‌ترين بازارهاي فيلم در جهان است، از ميزان استقبال از اين بازار براي‌مان توضيح بدهيد.
در مورد بازار هم آمار شركت‌كننده‌ها در بازار به تعداد افراد سال 2019، سال قبل از همه‌گيري كرونا، رسيده كه موفقيتي براي جشنواره كن است. نزديك به 12 هزار و 500 نفر در بازار حضور داشتند كه آمار قابل‌توجهي است اما از طرفي شرايط فروش فيلم بسيار دشوار و پيچيده است. چون بعد از دو، سه سال همه‌گيري كرونا مردم با احتياط بيشتري فيلم مي‌خرند. متاسفانه مردم در نقاط مختلف دنيا به‌طور كامل با سينماها آشتي نكرده‌اند و تعداد تماشاگر به آمار مطلوب نرسيده است. در نتيجه فيلم‌ها شانس زيادي براي روي پرده ماندن ندارند و پخش‌كننده‌هاي هر كشور كه فيلم‌ها را مي‌خرند، بايد هزينه زيادي براي خريد، آماده‌سازي و تبليغات فيلم داشته باشند و اينها موانعي جدي هستند. براي اينكه فيلم‌هاي زيادي به فروش برسد. طبيعتا فيلم‌هايي كه در بخش‌هاي اصلي و جنبي جشنواره كن هستند يا فيلم‌هاي كارگردان‌هاي سرشناس، شانس بيشتري براي فروش دارند. واقعيت اين است كه فيلم‌هاي زيادي در دنيا توليد مي‌شوند و همه اين فيلم‌ها از جمله توليدات سينماي ايران در شرايط رقابتي - و البته براي فيلم‌هاي ايران بدون هيچ حمايتي- بازاريابي مي‌شوند.
به هر حال سينماي ايران حضور گسترده‌اي در جشنواره كن داشته است؛ نكته‌اي كه قبل از برگزاري جشنواره هم بحث‌هاي فراواني درباره آن شده بود.
بله، حضور سينماي ايران بسيار موفقيت‌آميز است. ما «برادران ليلا» در بخش مسابقه داشتيم و «تصور» را در بخش هفته منتقدان؛ «عنكبوت مقدس» هم كه كارگردان ايراني دارد و با حضور عوامل ايراني ساخته شده. آقاي فرهادي هم كه از اعضاي هيات داوران است. در نتيجه برآورد كلي مويد حضوري موفق براي سينماگران ايراني در جشنواره كن است كه به نظر، غبطه‌برانگيز هم هست زيرا در مقايسه بسياري از كشورهاي داراي صنعت سينما مانند انگلستان و چين كه فيلمي در جشنواره كن نداشتند، سينماي ايران، امسال حضور پررنگ و درخشاني را تجربه كرد كه اي كاش همه ما، چه دست‌اندركاران سينما، چه رسانه‌ها و مهم‌تر از همه، مسوولان سينمايي قدر و ارزش اين حضور گسترده را بدانيم. اين اتفاق به سادگي رخ نمي‌دهد. نسل جوان سينماگران ايراني در جشنواره كن حضور دارند و اين نكته بسيار مثبتي است و مسير را براي ديگر فيلمسازان ايراني هم باز مي‌كند. تلاش‌هاي زيادي توسط حوزه پخش بين‌الملل سينماي ايران براي معرفي نسل جوان سينماي ايران در عرصه‌هاي جهاني صورت گرفته كه به‌طور معمول هم حاصل اين تلاش نصيب شركت‌هاي پخش بين‌المللي و به‌خصوص فرانسوي و آلماني مي‌شود! از طرف ديگر، بخشي از سينماي ايران در سال‌هاي اخير به چنبره تكرار افتاده و مخاطبان بين‌المللي هم نسبت به فيلم‌هاي مشابه سينماي ايران واكنش نشان داده‌اند. در حال حاضر خوشبختانه نسل جوان سينماگران ايراني به همراه تعدادي از سينماگران قديمي‌تر تلاش خلاقانه‌اي در شكل روايت و فرم ارايه داده كه در جشنواره ونيز پيش‌تر و اكنون هم ثمره آن را در كن ديديم و تصور مي‌كنم در جشنواره‌هاي معتبر امسال مانند ونيز، شاهد حضور خوب فيلم‌هاي ايراني هم خواهيم بود.
و سوال پاياني؛ حضور پخش‌كننده‌هاي دولتي را در اين رويداد چگونه مي‌بينيد؟
واقعا اميدوارم نهادهاي دولتي و رسمي سينماي ايران كمي واقع‌بينانه‌تر نسبت به بازارهاي جهاني فكر كنند و كمي واقع‌بينانه‌تر در اين بازارها حضور داشته باشند! واقعا دوران گزارش دادن‌ها و اعلام موفقيت‌هاي با اين شكل و شمايل و اين ادبيات تكراري گذشته است. مديران بپذيرند كه سينماگران جوان ايراني نگاه ديگري به جهان پيرامون خود دارند و حق دارند اين نگاه را به تصوير بكشند. نگاه جامع و منطبق بر واقعيات جامعه به همراه حمايت عادلانه بايد جايگزين برخوردهاي صلبي و محدوديت‌ها و ادبيات از بالا به پايين مديران شود. اگر به دنبال حضور جدي سينماي ايران در عرصه‌هاي فرهنگي و اقتصادي دنيا هستيد، راه آن تعامل با سينماگران خود و گسترش روابط بين‌المللي با جهان است. مديران كلان كشور تنها با تلاش براي شناخت واقعيات بازارهاي دنيا و برنامه‌ريزي و اختصاص بودجه‌هاي مناسب مي‌توانند فيلم و محتواي ايراني را به مخاطبان خارجي برسانند. نمي‌توانيم خود را در جزيره‌اي منزوي و جدا از كل دنيا قرار دهيم و بعد انتظار موفقيت داشته باشيم. واقعيت تلخ اين است كه حاكميت در موفقيت‌هاي بين‌المللي جدي سينماي ايران - حداقل در دو دهه اخير- نقشي نداشته است. آيا مي‌توانيد حتي يك نمونه از موفقيت فيلم‌هاي مورد حمايت خود در بازارها و جشنواره‌هاي جهاني ذكر كنيد! ما به برنامه‌ريزي نياز داريم. ببينيد كشورهاي مختلف در همين بازار كن چه برنامه‌ريزي‌هاي درازمدت و ميان‌مدتي براي ارتقاي سينماي ملي خود و حضور در بازارهاي جهاني دارند. از ارايه مشوق‌هاي مالي براي توليد فيلم در كشورهاي‌شان بگيريد تا حمايت‌هاي مستقيم مالي از خريداران خارجي فيلم‌هاي خود و حضورهاي فرهنگي در جشنواره‌ها و بازارهاي بين‌المللي. كشور ايتاليا در جشنواره كن اعلام كرد هر پخش‌كننده‌اي فيلم ايتاليايي را در هر جاي دنيا بخواهد بخرد تا 30 هزار يورو كمك مالي به آن خريدار خواهد كرد.