واكنش تهران به تحولات ضد ايراني در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي
قطع دوربین‌های فراپادمانی، فعالسازی سانتریفیوژهای بیشتر
ريسمان برجام نازك‌تر شد
سارا معصومي
تقابل ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي وارد فاز جديدي شد. بعدازظهر روز چهارشنبه در حالي كه نگاه‌ها به سمت جلسه دوره‌اي شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در پايتخت اتريش معطوف بود، سازمان انرژي اتمي ايران با صدور بيانيه‌اي از قطع فعاليت دوربين‌هاي فراپادماني دستگاه اندازه‌گيري بر خط سطح غنا OLEMو فلومتر آژانس در ايران خبر داد. بر اساس آنچه در اين بيانيه آمده است؛ «جمهوري اسلامي ايران تاكنون همكاري‌هاي گسترده‌اي با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي داشته است كه متاسفانه آژانس بدون اينكه در نظر داشته باشد كه اين همكاري‌ها ناشي از حُسن نيت ايران است نه‌تنها قدردان اين همكاري‌ها نبوده بلكه به نوعي آن را وظيفه ايران نيز تلقي كرده است؛ به همين دليل تصميم گرفته شد از امروز فعاليت دوربين‌هاي فراپادماني دستگاه اندازه‌گيري بر خط سطح غنا OLEM و فلومتر آژانس قطع شود كه دستور آن به مسوولان مربوطه داده شده است. البته بيش از 80 درصد از دوربين‌هاي موجود آژانس دوربين‌هاي پادماني هستند كه كمافي‌السابق فعاليت اين دوربين‌ها ادامه خواهد يافت.سخنگوي سازمان انرژي اتمي ايران امروز با حضور در يكي از مراكز هسته‌اي بر قطع فعاليت دو دوربين آژانس نظارت كرد.»
سخنگوي سازمان انرژي اتمي:
رفتار آژانس متناسب با سطح همكاري ايران نبود
بهروز كمالوندي، سخنگوي سازمان انرژي اتمي بلافاصله پس از انتشار اين بيانيه از سوي سازمان، در گفت‌وگو با خبرگزاري صدا و سيما گفت: مبناي اين اطلاعيه اين است كه با توجه به اينكه همكاري‌هاي گسترده‌اي با آژانس داشتيم، متاسفانه رفتار آژانس مناسب اين همكاري نبوده و از طرفي كشورهاي غربي به خصوص سه كشور اروپايي و امريكا تحركاتي را عليه كشور ما آغاز كردند، تصميم گرفته شد بخشي از همكاري‌ها كه فراتر از پادمان بود و جزو تعهدات ما نبود و مبناي حسن نيت براي ما داشت كه اينها را انجام مي‌داديم، مثل ضبط برخي فعاليت‌ها توسط دوربين‌هاي آژانس و دستگاه سنجش غناي بر خط يا فلومتر، امروز دستور داده شد فعاليت‌هايشان را قطع كنند.
وي با بيان اينكه در گذشته هم قرار نبود اطلاعات اينها مگر در حالت پذيرش شرايط ايران به آنها داده شود و مبنا هم مبناي قانوني اقدام راهبردي مجلس براي صيانت از منافع ملت ايران بود، گفت: ما اين اطلاعات را به آنها نمي‌داديم و از امروز هم اين اطلاعات ديگر ضبط نمي‌شود. در يكي از سايت‌ها حضور يافتم و از نزديك بر قطع فعاليت‌هاي تعدادي از اين دوربين‌ها نظارت كرديم كه هموطنان در جريان باشند كه اين اقدام عملي امروز انجام شد. اقدامات ديگري هم در نظر است و اميدواريم آنها به خودشان بيايند و جواب همكاري ايران را با همكاري بدهند. نمي‌شود ايران همكاري داشته باشد ولي آنها رفتار نامناسبي از خودشان نشان دهند. ۸۰ درصد از دوربين‌هاي آژانس پادماني هستند و ما متعهد به پادمان هستيم و آنها كماكان فعاليت خود را انجام مي‌دهند. دوربين‌هايي كه قرار است فعاليت‌شان قطع شود و امروز از بعضي سايت‌ها شروع كرديم، دوربين‌هاي فراپادماني است و اطلاعاتي ضبط مي‌شد كه بعدا مي‌توانست توسط آژانس استفاده شود و ما اين اطلاعات را ديگر در اختيار آژانس نمي‌گذاريم و اميدواريم با اقداماتي كه انجام مي‌شود اينها به خودشان بيايند و روش و منش خود را عوض كنند. با اين رويكرد نمي‌توانند انتظار داشته باشند كه ايران در قبال عدم همكاري آنها و سوءنيت آنها همكاري گسترده داشته باشد. جلساتي با آژانس داشتيم و خود من با آنها مذاكره داشتم. متاسفانه گزارشي كه مديركل آژانس داده منعكس‌كننده اين همكاري‌ها و حسن نيت نبوده و اميدواريم اين رويكرد را عوض كنند.»
حمايت همزمان از برجام و تحريم ممكن نيست
تنش ميان تهران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه با انتشار گزارش رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و متهم كردن ايران به عدم همكاري در مسير حل و فصل اختلاف‌هاي پادماني آغاز شد به تهيه پيش‌نويسي از سوي فرانسه، بريتانيا، آلمان و ايالات‌متحده منتهي شد كه پيش‌بيني مي‌شود تا پايان روز چهارشنبه يا صبح پنجشنبه به راي گذاشته شود. در همين راستا، محمدرضا غائبي، سرپرست نمايندگي دايم جمهوري اسلامي ايران نزد سازمان‌هاي بين‌المللي در وين و همچنين آژانس بين‌المللي انرژي اتمي روز چهارشنبه ضمن سخنراني در نشست شوراي حكام با موضوع راستي‌آزمايي و نظارت بر اجراي برجام در جمهوري اسلامي ايران، مواضع اصولي ايران را براي نمايندگان دولت‌هاي عضو تشريح كرد. سرپرست نمايندگي كشورمان در ابتدا با بيان اينكه انتظار نتيجه متفاوت داشتن در حالي كه كماكان علل و ريشه‌هاي اصلي مشكل موجود در ارتباط با برجام وجود دارد از نظر روش‌شناختي نادرست و از نظر منطقي بي‌تدبيري است، از ناديده گرفتن تعهدات متقابل ساير شركت‌كنندگان برجام انتقاد كرد و گفت: اگر يك آژانس بين‌المللي براي نظارت بر اشاعه تحريم‌هاي غيرقانوني داشتيم، گزارش مربوط به نقض تعهدات توسط ايالات متحده و اتحاديه اروپا (سه كشور اروپايي) در پرتو قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت (۲۰۱۵) طولاني بود. غائبي در ادامه ضمن دعوت از هيات‌ها براي مطالعه بخش‌هاي ۳ و ۷ ضميمه II از پيوست A ذيل قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت سازمان ملل كه بر تعهدات حقوقي طرف‌هاي ديگر برجام تاكيد كرده، افزود: معتقدم كه مطالعه اين بخش براي داشتن رويكردي متوازن‌تر و واقع‌بينانه‌تر نسبت به وضعيت فعلي برجام ارزشمند خواهد بود و در نهايت ارزيابي از گزارش فعلي مديركل را در چارچوب مناسب خود قرار مي‌دهد. اين ديپلمات ارشد ايراني به خروج غيرقانوني امريكا از برجام و همزمان اعمال مجدد تحريم‌هاي يكجانبه قهرآميز، غيرانساني و ظالمانه عليه كشورمان اشاره كرد و به مشكلات آن پرداخت و افزود: اين تحريم‌ها نه‌تنها بر فعاليت‌هاي افراد و شركت‌هاي مستقل خصوصي در سراسر جهان فشار مي‌آورد، بلكه در انتخاب‌هاي سياست خارجي حاكميتي كشورها و سازمان‌هاي بين‌المللي كه حامي برجام و تجارت با ايران هستند نيز تاثير منفي گذاشته و اختلال ايجاد مي‌كند. اعمال فراسرزميني چنين تحريم‌هاي يكجانبه، نقض قوانين بين‌المللي است، چه رسد به نقض تعهدات ايالات متحده براساس قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت كه خود مقوله‌اي جداست. امريكا هر كاري را كه ذيل برجام متعهد به عدم انجام آن شده بود را مرتكب شد و هر كاري را كه ذيل توافق متعهد به انجام آن شده بود را انجام نداد. چنين تحريم‌هايي نه‌تنها هيچ مبنايي ذيل قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت سازمان ملل ندارد، بلكه به وضوح برخلاف آن قطعنامه كه دستور لغو آن تحريم‌ها را مي‌دهد، نيز هست. آنها همچنين به منزله تحميل موازين اقتصادي غيرقانوني هستند كه نقض اصل عدم مداخله مندرج در منشور ملل متحد است. با اين تحريم‌ها، ايالات متحده اشخاص حقيقي و حقوقي خارجي را از طريق اعمال فراسرزميني قوانين داخلي خود اجبار مي‌كند كه با اختيارات نظارتي ساير بازيگران بين‌المللي نيز تداخل دارد، امريكا از اين طريق قصد دارد بر انتخاب‌هاي سياسي ساير كشورهاي مستقل در راستاي ترجيحات سياست خارجي خود تاثير بگذارد. غائبي به صبر راهبردي ايران و اجراي كامل برجام تا يك سال پس از خروج امريكا از آن و اعمال مجدد تحريم‌ها پرداخت و با اشاره به قانوني بودن اقدام ايران در اجراي تعهدات خود ذيل بندهاي ۲۶ و ۳۶ برجام، خاطرنشان كرد: اقدام امريكا را نمي‌توان تلافي يا اقدام متقابل قانوني تلقي كرد، بلكه آنها صرفا «سوءاستفاده از قدرت» هستند كه هنجارهاي قوانين آمره حقوق بين‌الملل را نقض و قطعا منشور سازمان ملل را نيز تضعيف مي‌كنند.
وي با اشاره به اثرات اقدامات غيرقانوني و غيرانساني ايالات متحده بر مردم عادي ايران از جمله در حوزه داروها و تجهيزات پزشكي كه ادعا مي‌شود مشمول تحريم نيستند، افزود: دولت‌ها، به‌ويژه سه كشور اروپايي عضو برجام و اتحاديه اروپا كه بارها حمايت كلامي خود را از برجام اعلام كرده‌اند، بايد به اين فكر كنند كه تا چه حد عملا حمايت خود را از جمله از طريق ابزارها و اقداماتي براي كاهش اين اثرات منفي انجام داده‌اند؟ كسي نمي‌تواند از برجام حمايت كند، در حالي كه تحريم‌هاي غيرقانوني ايالات متحده را اجرا مي‌كند يا دارايي‌هاي مردم ايران را در حوزه قلمرو خود مسدود مي‌كند. آن حمايت شعاري بيش نيست و تناقض آن در عمل روشن است.
نماينده كشورمان همچنين با بيان اينكه همه اقدامات جبراني هسته‌اي انجام شده از سوي ايران در راستاي حقوق و تعهدات ايران بر اساس معاهده NPT است، به دسترسي‌ها و بازرسي‌هاي گسترده آژانس در ايران اشاره كرد و افزود: جزييات گزارش‌هاي مديركل، جلوه‌اي قوي از سطح بي‌سابقه شفافيت در برنامه و فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران است كه تاكنون ادامه داشته است.اين مذاكرات فرصتي منحصر به فرد براي طرف‌هاي برجام و ايالات متحده فراهم كرد تا نيت واقعي خود را براي بازگشت به اجراي كامل تعهدات خود از طريق لغو تمامي تحريم‌هاي غيرانساني و غيرقانوني به شيوه‌اي موثر و قابل راستي‌آزمايي ثابت كنند. بعد از مدت طولاني طي شده هنوز مشخص نيست كه آيا دولت كنوني ايالات متحده آماده است تا سياست رسواي فشار حداكثري و اعتياد طولاني مدت خود را براي استفاده از تحريم عليه ايران كنار بگذارد، به قوانين بين‌المللي احترام بگذارد، تعهدات مربوط به لغو تحريم‌هاي خود را به‌طور كامل، موثر و قابل راستي‌آزمايي اجرا كرده و همه تصميمات لازم را اتخاذ كند.
سرپرست نمايندگي دايم كشورمان در پايان با ذكر اين نكته كه امريكا بايد دريابد كه نياز دارد به نگراني‌هاي ناشي از تخلفات قبلي خود رسيدگي كند و حداقل آن اين است كه بتوان به اجراي آينده تعهدات‌شان اعتماد كرد، افزود: جمهوري اسلامي ايران نيز به نوبه خود به‌طور جدي و معنادار درگير مذاكره با اعضاي برجام براي رسيدگي به مسائل ناشي از خروج امريكا شده و مهم است كه نتيجه اين تلاش‌ها اجراي معنادار، موثر و قابل راستي‌آزمايي تعهدات ساير شركت‌كنندگان برجام را نيز تضمين كند.
شوك منفي به مذاكرات به خيال نتيجه مثبت
به گزارش «اعتماد»، واكنش ايران به گزارش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در ارايه گزارشي مغرضانه از عدم همكاري ايران با اين نهاد در سه ماه گذشته براي حل و فصل اختلاف‌هاي پادماني در ساعاتي صورت گرفت كه هرچند پيش‌نويس قطعنامه سه كشور اروپايي به علاوه ايالات متحده عليه ايران منتشر شده بود اما هنوز راي‌گيري در خصوص آن صورت نگرفته بود. در چنين فضايي به نظر مي‌رسد كه واكنش تهران به نوعي هشدار به آژانس بين‌المللي انرژي اتمي باشد كه با اين گزارش و مهيا كردن بستر براي صدور قطعنامه عليه تهران نه تنها ايران را از بيشترين تعامل با اين نهاد سرخورده كرده بلكه به مين‌گذاري در مسير مذاكرات وين هم روي آورده است. هرچند كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مي‌گويد اختلاف‌هاي جاري با ايران در حوزه تعهدات پادماني تهران است اما همزمان منكر ارتباط اين پرونده با مذاكرات وين و پرونده احياي برجام هم نمي‌شود. در چنين شرايطي در حالي كه رافائل گروسي و محمد اسلامي در نشست خبري مشترك در تهران در اسفندماه 1400 با ابراز اطمينان از كارآمدي نقشه راه به دست آمده اطمينان خاطر دادند كه در اين چارچوب شانس حل و فصل اختلاف ميان دو طرف تا خرداد ماه 1401 زياد است اما امروز به نظر مي‌رسد كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي اين پرونده را هم گروگان مذاكرات وين گرفته تا به نوعي از آن به عنوان اهرم فشار عليه تهران براي عقب‌نشيني از خواسته‌هايش در مسير احياي برجام استفاده كند. در حالي كه بهروز كمالوندي، سخنگوي سازمان انرژي اتمي و محمد اسلامي، رييس اين سازمان در گفت‌وگوهاي چند روز اخير تاكيد كرده‌اند كه چند دور مذاكرات فشرده ميان تهران و آژانس در سه ماه اخير برگزار شده و اين روند هم ادامه داشته است اما به نظر مي‌رسد رافائل گروسي ترجيح داد با مخفي كردن بخش قابل توجهي از اين همكاري تهران در زمين مخالفان احياي برجام به‌خصوص رژيم اسراييل بازي كند و يكي از سياسي‌ترين گزارش‌ها را به اسم گزارش فني به شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ارسال كند. يك منبع ديپلماتيك در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد: در سه ماه اخير در حوزه مذاكرات سياسي ميان ايران و ايالات متحده كه البته با واسطه‌گري اتحاديه اروپا انجام مي‌شد اتفاق‌هايي رخ داد كه بر رويكرد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نسبت به حل و فصل پرونده اختلاف‌هاي پادماني با تهران هم اثر گذاشت. رافائل گروسي هم به دليل گرايش‌هاي غيرقابل انكار غربي و هم تحت فشار سه كشور اروپايي و ايالات متحده ترجيح داد با انتشار يكي از بدترين گزارش‌هاي خود درباره نحوه تعامل ايران با اين نهاد، عملا تهران را تحت فشار قرار بدهد. اين گزارش سياسي، نهادهاي تصميم‌گيرنده در تهران را به اجماع رساند كه بايد در سياست همكاري صادقانه با آژانس به خصوص در حوزه تعهدات فراپادماني كه عملا از روي حسن‌نيت ايران تاكنون انجام شده، تجديدنظر كنند.
به گزارش «اعتماد»، در حالي كه بسياري از تحليل‌ها حاكي از آن است كه با تحولات چند روز اخير ميان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و ايران، مسير احياي برجام پرپيچ و تاب‌تر از قبل شده اما هنوز اين ريسمان باريك شده تا پاره شدن فاصله دارد و توپ در زمين آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و كشورهاي طراح قطعنامه است. البته طرف غربي تلاش مي‌كند با اشاره به متن اين قطعنامه آن را صرفا درخواستي مكتوب از تهران براي افزايش همكاري با آژانس بداند! تعبيري كه براي تهران در شرايط تحمل تحريم، باز نگه داشتن پنجره ديپلماسي و همزمان ارايه ابتكار براي حفظ سيستم نظارتي فراپادماني آژانس بر فعاليت‌هاي هسته‌اي‌اش غيرقابل قبول است. يك منبع ديپلماتيك درباره واكنش ايران به تحركات ضدايراني جاري در شوراي حكام مي‌گويد: طرف مقابل ادعا مي‌كند كه متن اين قطعنامه بسيار ملايم بوده و تغييراتي كه در برخي از كلمات آن داده شده صرفا آن را به درخواست رسمي از ايران براي افزايش همكاري تبديل كرده اما بايد از آنها اين سوال را پرسيد كه در اين‌صورت چه اصراري بر تصويب قطعنامه‌اي تا اين اندازه خنثي عليه ايران آن هم در شرايطي كه تلاش‌ها براي احياي برجام ادامه دارد، وجود داشته است؟ اين استدلال به خودي خود نشان مي‌دهد كه اين قطعنامه و نيت پشت آن كاملا سياسي است و آژانس از مسووليت حرفه‌اي خود براي ارايه گزارش فني و مبتني بر مدارك مستند و مستدل فاصله فاحشي گرفته است.
به گزارش «اعتماد» هرچند كه رافائل گروسي و نمايندگان سه كشور اروپايي ادعا مي‌كنند كه به دنبال تشديد تنش با تهران نيستند اما از منظر تهران، آژانس در حال تكرار سناريويي است كه ايران پيش از اين هم در دهه 80 آن را تجربه كرده و شاهد تبديل شدن اين قطعنامه‌ها به پلي براي ارجاع پرونده‌اش از شوراي حكام به شوراي امنيت و وضع زنجيره‌اي قطعنامه‌هاي اين شورا بوده است. در چنين شرايطي كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در پرونده ايران از ريل تعيين شده براي ارايه گزارش‌هاي فني و بي‌طرفانه خارج شده است، اين اقدام كم‌سابقه گروسي در تشديد تنش با تهران عملا مي‌تواند مذاكرات وين براي احياي برجام به عنوان مهم‌ترين توافق در حوزه منع اشاعه را هم از ريل كنوني خارج كند، هرچند كه مذاكرات وين به دليل باقي ماندن اختلاف ميان تهران و واشنگتن نوعي از اغما را تجربه مي‌كند، اما به نظر مي‌رسيد كه دو طرف تمايلي به پذيرش مسووليت شكست اين مذاكرات نداشتند لذا به تبادل پيام‌ها ادامه دادند.
آنچه در ساعات پيش‌رو در شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مي‌گذرد مي‌تواند منشا تحولات جديدي در دو حوزه همكاري ايران و آژانس در مسائل فراپادماني و همچنين فرجام مذاكرات وين باشد. كشورهاي غربي تاكنون ادعا مي‌كردند كه توسعه كمي و كيفي برنامه اتمي ايران عملا برجام را از معناي اوليه آن براي غرب تهي كرده است، در اين‌سوي ميدان نيز تهران تاكيد مي‌كند كه با توجه به سابقه خروج امريكا از برجام بايد انتفاع اقتصادي تهران از احياي اين توافق تضمين شده باشد. بايد ديد تصويب احتمالي قطعنامه ضدايراني به علاوه گام‌هاي واكنشي ايران چه تاثيري بر روند مذاكرات وين مي‌گذارد؟ آيا اين شوك منفي دو طرف را از بيم تشديد اوضاع به پاي ميز مذاكره و داد و ستد نهايي امتيازها باز مي‌گرداند يا حكم تير خلاص به برجام در اغما را دارد.