موانع گسترش ائتلاف ايالات متحده و متحدان غربي واشنگتن عليه روسيه
كشورهايي كه نمي‌خواهند
روسيه را كنار بگذارند
محمدحسين لطف‌الهي
در شرايطي كه ايالات متحده فعالانه مي‌كوشد تا روسيه و ولاديمير پوتين رييس‌جمهور اين كشور را به دليل به راه انداختن جنگ در اوكراين منزوي كند، بسياري از كشورهاي آسيايي، آفريقايي و امريكاي لاتين تمايلي به همراهي با واشنگتن ندارند و ترجيح مي‌دهند پيوندهاي‌شان با مسكو را حفظ كنند.
از مدت‌ها پيش از حمله نظامي روسيه به اوكراين، كشورهاي غربي كه سرويس‌هاي اطلاعاتي‌شان از نيت كرملين براي به راه انداختن جنگ آگاه شده بودند، تلاش مي‌كردند ائتلافي بين‌المللي را براي جلوگيري از آغاز جنگ تشكيل دهند. اكنون نزديك به 4 ماه پس از آغاز حمله نظامي روسيه به اوكراين، هرچند كه ائتلافي نسبتا قدرتمند عليه مسكو شكل گرفته و فشارهاي زيادي از جانب اين ائتلاف به روسيه وارد مي‌شود، كشورهاي غربي با اين واقعيت تلخ مواجه شده‌اند كه نه اين ائتلاف توانسته مسكو را به عقب‌نشيني از خواسته‌هاي خود وادارد و نه امكان گسترش قابل توجه ائتلاف مذكور وجود دارد. دولت بايدن كه وضعيت را در اوكراين بغرنج مي‌بيند، تلاش دارد تا كشورهايي را كه تاكنون بي‌طرف باقي‌مانده‌اند و دست‌كم در عمل اقدامي را عليه روسيه صورت نداده‌اند - از جمله هند، برزيل و كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس - قانع كند تا به كارزار فشار اقتصادي و سياسي عليه مسكو بپيوندند. با اين وجود، بسياري از اين كشورها كه همكاري‌هاي امنيتي و نظامي تنگاتنگي نيز با ايالات متحده دارند، از پذيرش درخواست امريكايي‌ها سر باز زده‌اند. جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده طرحي قمارگونه را پيش مي‌برد كه يك سوي آن برنامه‌ريزي براي سفر به عربستان سعودي در فصل تابستان و سوي ديگر آن ديدار با رهبران كشورهايي است كه پيش‌تر «همبستگي» خود را با روسيه و ولاديمير پوتين اظهار كرده بودند. او مي‌خواهد در آينده نزديك سفري به عربستان سعودي داشته باشد كه پيش‌تر آن را «منفور» خوانده بود و روز پنجشنبه نيز در حاشيه اجلاس سران كشورهاي امريكايي با ژايير بولسانارو رييس‌جمهور برزيل ديدار كرد. بولسانارو درست يك هفته پيش از حمله نظامي روسيه به اوكراين با ولاديمير پوتين ديدار داشت و در اين ديدار از «همبستگي» خود با رييس‌جمهور روسيه صحبت كرد.
در لس‌آنجلس و در طول اجلاس سران كشورهاي امريكايي نيز رييس‌جمهور برزيل به رغم تاكيد بر آمادگي برازيليا براي پايان جنگ، اعلام كرد كه كشورش «وابستگي‌هايي به كشورهاي خارجي دارد و به همين دليل در موضع‌گيري‌ها بايد محتاط باشد.» او با طرح اين دليل كه «من كشوري دارم كه بايد آن را اداره كنم» تلاش كرد كه از ايستادن در پس هر تصميمي عليه روسيه خودداري كند.
روزنامه نيويورك‌تايمز مي‌نويسد: «مقام‌هاي امريكايي اذعان دارند در قانع كردن رهبران كشورهايي كه روابط خوب و پايداري با روسيه داشته‌اند ناكام بوده‌اند و نتوانسته‌اند به آنها بقبولانند كه مي‌توانند ميان منافع خود و تلاش‌هاي امريكا و اروپا براي تنبيه روسيه توازن برقرار كنند.» روسيه و يكي از اصلي‌ترين شركاي مسكو يعني چين اقدامات ايالات متحده و متحدانش به ويژه استراليا، ژاپن، كانادا كره جنوبي و نيوزيلند را محكوم كرده‌اند و اين رفتارها را بر خلاف حقوق بشر ارزيابي مي‌كنند. دمتيري پسكوف، سخنگوي رياست‌جمهوري روسيه روز پنجشنبه در اين باره گفت: «در دنياي مدرن، منزوي كردن يك كشور، به ويژه كشور بزرگي مانند روسيه غيرممكن است». چيني‌ها نيز رفتار ايالات متحده و متحدانش را نوعي «ديپلماسي قهرآميز» توصيف مي‌كنند. ژائو ليجيان، سخنگوي وزارت امور خارجه چين روز دوشنبه هفته گذشته در نشست خبري با خبرنگاران اظهار كرد: «ايالات متحده با توسل به تهديد با تحريم‌هاي يكجانبه، از كشورهاي مستقل در جهان مي‌خواهد كه به جانبداري عليه يك طرف دعوا در ماجراي روسيه و اوكراين روي آورند. آيا اين به‌كارگيري نوعي ديپلماسي قهرآميز نيست؟» به گزارش «اعتماد»، روبل واحد پول روسيه در هفته‌هاي آغازين جنگ مسكو عليه اوكراين سقوطي قابل توجه را تجربه كرد اما مديريت كرملين و اطمينان يافتن بازار از استمرار مسيرهاي تجاري اصلي روسيه با برخي كشورها باعث شد كه روند سقوط واحد پول اين كشور تغيير كند و روبل ارزش خود را باز يابد. كشورهاي غربي مي‌گويند روسيه همچنان از صادرات انرژي و ساير كالاها به بسياري از كشورها از جمله چين، هند، برزيل، ونزوئلا، كشورهاي آفريقايي و تايلند سود مي‌برد و اين تجارت‌ها باعث شده درآمدهاي ارزي برزيل در سطح قابل قبولي باقي بماند.
فشارها عليه برخي از اين كشورها براي قطع يا كاهش جدي روابط تجاري با روسيه در حالي از سوي ايالات متحده صورت مي‌گيرد كه مساله مرگ و زندگي براي آنها در ميان است. واشنگتن در شرايطي كه قيمت مواد غذايي در حال افزايش است و احتمالا ميليون‌ها نفر از مردم گرسنه هستند به كشورهاي آفريقايي آسيب ديده از خشكسالي هشدار داده است از خريداري غلات صادراتي اين كشور خودداري كنند. كاخ سفيد مي‌گويد روسيه اين غلات را از اوكرايني‌ها دزديده و صادر مي‌كند و در نتيجه كسي نبايد آنها را بخرد.
مايكل جان ويليامز، استاد روابط بين‌الملل در دانشگاه سيراكيوز و مشاور سابق سازمان پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) معتقد است: «قدرت‌هاي مياني نظير هند، برزيل و آفريقاي جنوبي روي خط بسيار باريكي حركت مي‌كنند و مي‌كوشند تلاش براي حفظ استقلال استراتژيك را حفظ نمايند. اين بدين معناست كه آنها به راحتي تن به همراهي با ايالات متحده در كارزار فشار عليه مسكو نخواهند داد.» در راي‌گيري مجمع عمومي سازمان ملل متحد عليه مسكو كه در ماه مارس صورت گرفت، 35 كشور در راي‌گيري حاضر نشدند و تنها 5 كشور به قطعنامه اين مجمع راي مخالف دادند. در اين راي‌گيري برزيل راي به محكوميت روسيه داد اما اين كشور همچنان به تجارت خود با مسكو ادامه مي‌دهد. هند و آفريقاي جنوبي نيز كه در راي‌گيري مذكور غايب بودند كشورهايي هستند كه از در حوزه‌هاي نظامي - امنيتي، اقتصادي، نفت و انرژي و كشاورزي همكاري‌هاي زيادي با روسيه دارند و همچنان به اين همكاري ادامه مي‌دهند. هند نيز از جمله كشورهايي بود كه جو بايدن، رييس جمهور ايالات متحده براي قانع كردن آن به كاهش همكاري با روسيه ناكام بود. مقام‌هاي هندي معتقدند آنها بايد منافع كشور خودشان را در نظر بگيرند و از سوي ديگر تاكيد دارند سطح تجارت آنها با روسيه به اندازه‌اي نيست كه اثرگذار باشد. سوبرهمانيام جايشانكار، وزير امور خارجه هند، در جريان سفر به واشنگتن در ماه آوريل، در پاسخ به سوالات خبرنگاران پيرامون اين موضوع گفت: «احتمالا كل خريدهاي ما از روسيه در اين ماه كمتر از آنچه اروپا در يك بعد از ظهر انجام مي‌دهد، خواهد بود». از همين رو است كه درست وقتي اروپايي‌ها در تلاش براي اعمال تحريم‌هاي گسترده عليه نفت و گاز روسيه هستند، هندي‌ها با روسيه گفت‌وگو مي‌كنند تا با تخفيف‌هاي بيشتر بتوانند از اين كشور خريد كنند. در مورد آفريقاي جنوبي هم اين موضوع صادق است. دولتمردان اين كشور كه خاطرات همكاري شوروي براي پيروزي جنبش ضد آپارتايد را به ياد مي‌آورند به‌شدت به «استعمارگري غربي» بدبينند و تصور مي‌كنند اين غربي‌ها هستند كه اصلي‌ترين سهم را در آغاز جنگ اوكراين بر عهده داشتند. سيريل رامافوسا، رييس‌جمهور آفريقاي جنوبي چندي پيش ناتو و غرب را متهم كرد كه روسيه را براي آغاز جنگ تحريك مي‌كنند. كارشناسان باور دارند همكاري روسيه، برزيل، هند، چين و آفريقاي جنوبي به عنوان پنج كشوري كه در كنار هم يك سوم اقتصاد جهان را تشكيل مي‌دهند مي‌تواند در مسير خنثي‌سازي فشارهاي غرب براي به زانو در آوردن مسكو موثر باشد. بايدن كه از همكاري اين كشورها نااميد شده، چشم اميدش را به خاورميانه دوخته و تلاش دارد تغييراتي را در اين منطقه ايجاد كند. او در حال برنامه‌ريزي يك سفر به عربستان سعودي است. اين برنامه‌ريزي در حالي اتفاق مي‌افتد كه بسياري از سياستمداران امريكايي از هر دو حزب اصلي در ايالات متحده منتقد اين سفر هستند و معتقدند ديدار بايدن با «قاتلان خاشقجي» و رهبران كشوري كه آشكارا حقوق بشر را نقض مي‌كنند به ضرر خاورميانه خواهد بود. با اين وجود جلب همكاري عربستان در مسير مقابله با مسكو براي ايالات متحده به اندازه‌اي حياتي به نظر مي‌رسد كه بايدن تصميمي براي لغو سفر ندارد. براي امريكا جلب امارات هم اهميت فراواني دارد اما شواهد نشان مي‌دهد كاخ سفيد به آساني قادر به جلب رضايت ابوظبي و رياض در مسير مقابله با مسكو نخواهد بود. رييس‌جمهور امريكا از رژيم اسراييل كه تا پيش از اين همكاري و دوستي قابل توجهي با مسكو داشته، خواسته است كه مقاومت در برابر اعمال تحريم عليه روسيه را كنار بگذارد.