اسراييل چگونه از كمرنگ شدن اميدها براي احياي برجام سود مي‌برد؟
زنگ خطر بازسازي ائتلاف ضد ايراني
محمدحسين لطف‌الهي
همزمان با كمرنگ شدن اميدها براي احياي توافق هسته‌اي، تلاش‌ها به منظور ائتلاف‌سازي دوباره عليه ايران شدت گرفته و اسراييل مي‌كوشد تا بار ديگر كشورهاي منطقه را عليه تهران بسيج كند.
براي اماراتي‌ها، دست كم از زماني كه خليفه بن زايد آل نهيان سلامتي‌اش را از دست داد و اداره امور به دست محمد بن زايد افتاد، تهران هيچ‌گاه يك دوست محسوب نمي‌شد، با اين حال از زماني كه بي‌اعتمادي‌ها به اجماع‌سازي دونالد ترامپ رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده افزايش يافت و خطر بروز جنگ بر منطقه خاورميانه سايه افكند، ابوظبي سعي مي‌كرد جانب احتياط را در رابطه با ايران رعايت كرده و تا جاي ممكن در راستاي كاهش تنش‌ها بكوشد. شرايط اما يك بار ديگر در حال تغيير است.
نفتالي بنت، نخست‌وزير اسراييل صبح روز پنجشنبه 8 ژوئن در يك سفر از پيش اعلام‌نشده عازم ابوظبي شد تا به گفته رسانه‌ها در اين رژيم در خصوص «موضوعات منطقه‌اي» و «پيشبرد معماري منطقه» با محمد بن زايد، رييس امارات متحده عربي گفت‌وگو كند. طي اين سفر كه خبر انجام آن تا زمان فرود هواپيماي حامل بنت در ابوظبي مخفي نگه داشته شده بود، بنت مورد استقبال عبدالله بن زايد وزير امور خارجه امارات قرار گرفت، سپس ملاقاتي محرمانه و دوجانبه با محمد بن زايد داشت و در ادامه نيز جلسه‌اي كاري با حضور اعضاي هيات‌هاي سياسي و امنيتي دو طرف برگزار شد. رهبران اسراييل و امارات طي ماه‌هاي گذشته دست‌كم سه بار با يكديگر ديدار داشته‌اند.
تايمز اسراييل مي‌نويسد كه اشاره به «موضوعات منطقه‌اي» و «پيشبرد معماري منطقه» در بيانيه صادرشده از سوي دفتر نخست‌وزيري اسراييل درباره محورهاي گفت‌وگو ميان بنت و بن زايد به احتمال زياد به مساله «ايران، نيروهاي نيابتي ايران و توافق آبراهام» بازمي‌گردد. بن كسپيت، تحليلگر اسراييلي نيز معتقد است: «پيشبرد معماري منطقه» اسم رمز ائتلاف جديدي ميان اسراييل و كشورهاي سني منطقه است كه عليه جمهوري اسلامي ايران شكل گرفته است. به نوشته روزنامه نيويورك‌تايمز، نفتالي‌بنت در ديدار با رييس امارات متحده عربي مستقيما هم درباره ايران صحبت كرده و به تقدير از اقدام شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در صدور قطعنامه عليه تهران پرداخته است: «طي اين تصميم‌گيري شوراي حكام، ما با دروغ‌ها و موضوعات متناقضي كه از سوي ايران در خصوص مساله هسته‌اي و ساير مسائل مطرح مي‌شود، آشنا شديم.»
درست در همان روز، اعضاي دموكرات و جمهوري‌خواه سنا و مجلس نمايندگان از طرحي رونمايي كردند كه هدف از آن يكپارچه‌سازي سيستم‌هاي پدافند هوايي كشورهاي خاورميانه و رژيم اسراييل براي مقابله با تهديد هسته‌اي، موشكي و پهپادي ايران است. اين طرح پيشنهاد مي‌دهد كه پنتاگون با همكاري اسراييل پدافند هوايي كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس را با سيستم‌هاي پدافندي مصر، عراق و اردن يكپارچه‌سازي كنند. جكي روزن، سناتور دموكرات و از مبدعان اين طرح مي‌گويد: «امريكا و شركايش در خاورميانه با تهديد فزاينده موشكي و هوايي از سوي ايران و نيروهاي نيابتي آن مواجه هستند و جمهوري اسلامي به تهديد كل منطقه ادامه مي‌دهد.»
قانون «بازدارندگي در برابر نيروهاي دشمن و توانمندسازي دفاع ملي» ماهيت عمدتا اعلامي و ديپلماتيك دارد و بودجه‌اي براي اجراي آن در نظر گرفته نشده اما تحليلگران معتقدند مي‌تواند تهديدي جدي عليه امنيت ملي ايران باشد. اين طرح براي تقويت همكاري بين اسراييل و همسايگان عربش براساس توافقنامه آبراهام طراحي شده و پنتاگون را قادر مي‌سازد به اين متحدان تا حد امكان در مكان‌يابي، شناسايي و دفاع در برابر هر وسيله‌اي كه ايران و نيروهاي نيابتي‌اش به سمت آنها شليك كنند، ياري رساند.
المانيتور در رابطه با طرح مذكور نوشته است: «اين طرح شامل مقابله با پهپادهاي انفجاري، پهپادهاي مسلح، موشك‌هاي كروز و موشك‌هاي بالستيك هم مي‌شود و قرار است هزاران كيلومتر مربع از خاورميانه را پوشش دهد تا در مواقع لزوم بتواند هشدارهاي لازم را به كشورهاي منطقه در خصوص تهديدها ارايه دهد.» اين وب‌سايت ادعا كرده كه نمونه‌هايي از اين همكاري از هم‌اكنون در دست اجراست و از آن به عنوان طرحي نام برده كه كشورهاي منطقه نه تنها خواهان اجراي آن هستند، بلكه براي پيشبرد هرچه سريع‌تر آن نيز تلاش مي‌كنند. يك منبع امنيتي در اسراييل به المانيتور گفته: «عربستان سعودي آسيب‌پذيرترين كشور در ميان كشورهايي است كه يكپارچه‌سازي سيستم‌هاي پدافند هوايي براي مقابله با ايران را دنبال مي‌كنند.» به گفته او، «نيازي براي تحريك كردن عربستان براي ورود به اين ائتلاف نبود و رياض كه حملات ايران و نيروهاي نيابتي تهران را تهديدي جدي عليه امنيت ملي خود مي‌داند، مستقلا براي پيشبرد سريع طرح تلاش مي‌كند.»
همه اينها در شرايطي اتفاق مي‌افتد كه گفت‌وگوها براي احياي برجام به دليل اختلافات ميان تهران و واشنگتن بر سر خارج كردن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي از ليست گروه‌هاي تروريستي وزارت امور خارجه ايالات متحده بدون نتيجه باقي مانده و همزمان، با افزايش تنش در روابط تهران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه نتيجه آن صدور قطعنامه شوراي حكام عليه تهران و اقدام متقابل تهران در راستاي افزايش فعاليت‌هاي هسته‌اي و قطع فعاليت دوربين‌هاي فراپادماني آژانس بود، بازگشت دوباره طرفين به اجراي تعهدات ذيل توافق هسته‌اي از هميشه دورتر به نظر مي‌رسد.
به گزارش «اعتماد»، ايالات متحده در دوره رياست‌جمهوري دونالد ترامپ تلاش داشت از طريق ائتلافي شامل واشنگتن، رياض، ابوظبي و تل‌آويو فشارهاي منطقه‌اي عليه ايران را افزايش دهد. اين تلاش‌ها از يك سو به دليل عدم همراهي سياسي اروپايي‌ها به دليل تمايل تروييكاي اروپايي براي احياي توافق هسته‌اي و همچنين عدم وجود زمان كافي براي واشنگتن براي گسترش جنبه‌هاي نظامي و امنيتي ائتلاف به هدف خود يعني وادار ساختن ايران به پذيرش خواسته‌هاي حداكثري امريكا نرسيد. به مرور زمان و با آشكار شدن احتمال شكست ائتلاف نيز امارات متحده عربي راه خود را جدا ساخت و از طريق ديپلماسي محرمانه با ايران كوشيد تا سطح تنش‌ها ميان تهران و ابوظبي را كاهش دهد. از ديگر سو، پيروزي دموكرات‌ها در انتخابات رياست‌جمهوري ايالات متحده كه نويد تغيير مسير ديپلماسي امريكا را مي‌داد باعث شد عربستان سعودي نيز به رغم مشكلات عميقي كه به سبب قطع روابط ديپلماتيك با تهران از سال 1394 به اين سو وجود داشت، مذاكراتي را با ايران به منظور كاهش تنش‌ها آغاز كند.
اكنون اما به نظر مي‌رسد سه مساله موجب شده است شرايط به نفع تندروهايي كه از ترسيم ايران به عنوان يك تهديد امنيتي براي منطقه سود مي‌برند، تغيير كند:
1. نااميدي‌ها از احياي برجام باعث شده اروپايي‌ها مواضع متفاوتي را نسبت به سال‌هاي گذشته اتخاذ كنند و شكافي كه از نظر سياسي ميان ايالات متحده و تروييكاي اروپايي وجود داشت جاي خود را به همكاري در راستاي افزايش فشارهاي سياسي عليه تهران بدهد. درگيري روسيه در جبهه اوكراين و به تبع آن تشديد تنش‌ها در روابط مسكو و كشورهاي غربي در كنار دغدغه‌هاي امنيتي چين در منطقه ايندو پاسيفيك هم موجب شده عملا تهران حمايت سياسي قابل توجهي را از سوي اين دو كشور شاهد نباشد.
2. روند طي شده در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بر پايه اطلاعات دريافتي از اسراييل، به‌رغم اينكه ادعايي درباره فعاليت‌هاي اخير هسته‌اي در ايران مطرح نمي‌كند و به بحث درباره موضوعات قديمي و پايان‌يافته مي‌پردازد، توانسته پيش‌زمينه را براي ايجاد اجماع بين‌المللي عليه ايران فراهم كند كه نمونه آن در راي‌گيري اخير شوراي حكام و موافقت 30 كشور از 35 كشور با صدور قطعنامه عليه ايران قابل مشاهده است.
3. رفتار دولت بايدن در سايه افزايش فشار لابي‌هاي اسراييل و كشورهاي عربي منطقه كه تا پيش از اين تحت‌تاثير تحولات بين‌المللي و وجود چشم‌اندازي براي احياي برجام، به سوي كاهش تنش‌ها با تهران گام بر مي‌داشتند، تغيير كرده و حالا تل‌آويو تلاش دارد بار ديگر ائتلاف منطقه‌اي عليه تهران را كه شامل موضوعاتي به مراتب خطرناك‌تر از موضوعات ائتلاف قبلي مي‌شود، احيا كند.
در چنين شرايطي عدم توجه و مقابله به مثل از روش صحيح با «معماري منطقه‌اي» اسراييل مي‌تواند تهران را در يك مسير بدون بازگشت از نظر ديپلماتيك قرار دهد. «معماري منطقه‌اي» مد نظر اشغالگران قدس چنانچه مقام ارشد امنيتي اسراييل به المانيتور مي‌گويد شامل تاثيرگذاري مستقيم مقام‌هاي اسراييلي روي همتايان خود در امريكا و استفاده از آنها براي اثرگذاري روي سياست نهايي ايالات متحده در قبال موضوعات خاورميانه مي‌شود، همكاري با كشورهايي را كه طي توافق آبراهام روند عادي‌سازي روابط با اسراييل را آغاز كرده‌اند در بر مي‌گيرد و با تشويق مصر و اردن - به عنوان كشورهايي كه از مدت‌ها پيش روند عادي‌سازي روابط با اسراييل را آغاز كرده‌اند - به تقويت روابط با تل‌آويو و همچنين تلاش براي نزديك كردن هرچه بيشتر روابط رياض و تل‌آويو تكميل مي‌شود.
اين وضعيت موجب طرح دو سوال اساسي مبني بر اين مي‌شود كه 1. آيا مجموعه اقدامات دشمناني نظير اسراييل زنگ خطر را در تهران به صدا در آورده و 2. تاكنون، تهران براي ناكام گذاشتن سياست‌هاي اسراييل و جلوگيري از شكل‌گيري دوباره اجماع جهاني چه اقداماتي را انجام داده و چه اقداماتي را انجام خواهد داد؟