سخنان مبهم تهران- واشنگتن درباره ابتكارهاي مطرح براي احياي برجام
بسته‌هاي پيشنهادي كه گره‌گشا نيستند
حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه ايران روز سه‌شنبه در نشست خبري با بلاول بوتو زرداري، وزير خارجه پاكستان خبر داد كه تهران پيش از صدور قطعنامه عليه ايران در شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از طريق واسطه‌ها ايالات متحده را از اين كار بر حذر داشته و بسته سياسي پيشنهادي جديدي را روي ميز مذاكره غيرمستقيم قرار داده كه واشنگتن هم آن را پذيرفته و هم تصويب قطعنامه در شوراي حكام را پيش برده است. اين سخنان وزير خارجه دولت سيزدهم در حالي مطرح شد كه پيش از اين نيز به خصوص در چندماه اخير هربار خبرنگاران از سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت خارجه ايران درباره روند مذاكرات براي احياي برجام سوال كردند با پاسخي كم و بيش يكسان مواجه شدند: ايران ابتكار جديدي را از طريق انريكه مورا، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در اختيار طرف امريكايي قرار داده و منتظر پاسخ است.
به گزارش «اعتماد»، دقيقا مشخص نيست كه پاسخ‌هاي ايالات متحده به اين بسته‌هاي پيشنهادي متعدد كه در چندماه اخير به خصوص از نيمه اسفندماه ميان تهران و واشنگتن با واسطه‌گري انريكه مورا منتقل شده چه بوده و محتواي اين بسته‌هاي پيشنهادي بي‌پايان تهران در اين رفت و برگشت‌ها چه تغييري كرده است. با توجه به سياست علي باقري، رييس هيات مذاكره‌كننده ايران كه كمترين ظهور و بروز رسانه‌اي درباره وضعيت مذاكرات وين را شامل مي‌شود تصور عمومي بر اين است كه آنچه مذاكرت را در چهار ماه اخير دچار ركود كرده جدال ايران و ايالات متحده بر سر حفظ يا حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي از ليست گروه‌هاي به اصطلاح تروريستي امريكاست. در حالي كه قريب به يك ماه پيش رسانه‌هاي امريكايي به نقل از منابع آگاه اعلام كردند كه جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده تصميم نهايي خود را گرفته و نام سپاه در ليست گروه‌هاي تروريستي باقي مي‌ماند، طرف ايراني هم اعلام كرد كه آنچه براي تهران مهم است بهره‌مندي كامل اقتصادي ايران از رفع تحريم‌ها و احياي برجام است و زماني كه ايران از تامين اين مهم در نتيجه احياي توافق هسته‌اي مطمئن شود، آماده بازگشت به وين براي تمام كردن كار خواهد بود. همزمان برخي شنيده‌هاي «اعتماد» حاكي از آن است كه هيات مذاكره‌كننده از سوي برخي نهادهاي صاحب راي در اين پروسه براي گرفتن ضمانت‌هاي اقتصادي بيشتر از طرف غربي تحت فشار قرار دارد. تجربه خروج ايالات متحده از برجام در دوره رياست‌جمهوري دونالد ترامپ و تبعيت كشورهاي 1+4 از تحريم‌هاي يكجانبه امريكا، ايران را نسبت به تكرار اين سناريو بدبين كرده است. اين مساله مورد تاييد كارشناسان و تحليلگران ناظر بر روند حصول برجام، خروج امريكا از آن و تلاش‌هاي جاري در يك سال اخير براي بازگشت طرفين به توافق هم قرار دارد كه معتقدند نتيجه انتخابات رياست‌جمهوري 2024 در ايالات متحده مي‌تواند بر سرنوشت برجام در صورت احيا تاثير بگذارد و همين مساله بر بازگشت سرمايه‌گذار به ايران در صورت احياي برجام تاثير خواهد گذاشت و بسياري با در نظر گرفتن ريسك بالاي كار با تهران، ترجيح مي‌دهند فاصله ايمن خود با اين بازار را حفظ كنند. در حالي كه ايران بهره‌مندي كامل اقتصادي از احياي برجام را محور اصلي مطالبه بر زمين مانده خود در مذاكره غيرمستقيم با ايالات متحده مي‌داند و در نتيجه تصور مي‌شود كه محور بسته‌هاي پيشنهادي متنوع تهران به واشنگتن در چهارماه اخير هم اين مساله باشد، روايت طرف امريكايي متفاوت است. كمتر از 24 ساعت پس از سخنان حسين امير عبداللهيان، وزير خارجه، ند پرايس، سخنگوي وزارت خارجه ايالات متحده تلويحا ادعا كرد كه مطالبه‌هاي ايران در آخرين بسته سياسي پيشنهادشده فرابرجامي هستند و اگر ايران آماده كنار گذاشتن خواسته‌هاي فراتر از برجام باشد، واشنگتن مي‌تواند «بسيار سريع» به توافق بازگردد. پرايس در اين باره گفت: واشنگتن و شركاي اروپايي ما آمادگي دارند توافق برجام را در وين به منظور پايبندي متقابل به برجام نهايي كنند. براي تحقق اين هدف، «تهران بايد تصميم بگيرد كه درخواست‌هاي فرابرجامي خود را كنار بگذارد».
ند پرايس تاكيد كرد: «در صورتي كه ايران حاضر شود محدوديت‌هاي توافق سال ۲۰۱۵ را بپذيرد، دولت بايدن آماده است آنچه لازم است در مورد لغو تحريم‌ها انجام دهد.» او در بخش ديگري از سخنانش ادعا كرد كه هم‌اكنون، زمان گريز ايران به‌طور خطرناكي نزديك است.
سخنگوي وزارت خارجه امريكا حاضر نشد در مورد گفته‌هاي ايران كه اخيرا پيشنهادهايي به واسطه اروپايي‌ها براي دولت بايدن ارسال كرده صحبت كند، اما تصريح كرد: «امريكا، گفت‌وگوي مستقيم را ترجيح مي‌دهد زيرا كار را تسهيل مي‌كند.» پرايس همچنين ادعاي اينكه چند روز پيش از تصويب قطعنامه در شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده پيامي به ايران ارسال كرده و گفته: «لحن قطعنامه را ملايم كرده‌ايم، بنابراين عكس‌العمل تند نشان ندهيد» را رد كرد.
شكست مذاكرات، خطري كه دست‌كم گرفته مي‌شود
به گزارش «اعتماد»، شانس احياي برجام يك سال و دو ماه پس از بازگشت هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و 1+4 به علاوه ايالات متحده به وين كاهش فاحشي يافته و همزمان تنش ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به اجماع ميان تروييكاي اروپايي و ايالات متحده هم منتهي شده كه نخستين نتيجه آن را در تصويب قطعنامه شوراي حكام عليه ايران با 30 راي مثبت در برابر 2 راي منفي شاهد بوديم. درحالي‌كه تحولات بين‌المللي مانند حمله نظامي روسيه به اوكراين اين گمانه را تقويت كرده بود كه جهان حداقل از حيث نياز به انرژي به رفع تحريم‌هاي ايران بيش از پيش فكر مي‌كند، اين روزها بسياري از تحليلگران همزمان با اذعان به اينكه جو بايدن نتوانست در زمان طلايي توافق هسته‌اي با ايران را احيا كرده و مانع از توسعه برنامه هسته‌اي ايران شود، ادعا مي‌كنند كه برجام با مختصات تصويب‌شده آن در سال 1394 (2015 ميلادي) ديگر مطلوب ايالات متحده نيست. هرچند كه در يك سال گذشته مقام‌هاي غربي ضرب‌الاجل‌هاي بسياري را براي به نتيجه رسيدن مذاكرات مطرح كرده و البته از همه آنها نيز عبور كرده‌اند اما صدور قطعنامه شوراي حكام و واكنش‌هاي ايران از جمله قطع اتصال 27 دوربين فراپادماني نصب‌شده در تاسيسات هسته‌اي ايران به عامل محركي هم در روند حل‌وفصل اختلاف‌هاي پادماني تهران و آژانس و هم در مذاكرات موازي با آن در وين براي احياي برجام تبديل شده است.
در حالي كه سطح تنش ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي فعلا در نتيجه گزارش رافائل گروسي، مديركل آژانس به شوراي حكام، صدور قطعنامه و واكنش‌هاي تهران متشنج گزارش مي‌شود بايد ديد كه فوريت تحميل‌شده به اين روند تا چه اندازه تهران و واشنگتن را به اتخاذ تصميم سياسي نهايي نزديك و ايران و آژانس را به مسير گفت‌وگو براي حل‌وفصل اختلاف‌ها نزديك مي‌كند؟ در حال حاضر موافقان احياي برجام در جبهه غرب مهم‌ترين خطر شكست مذاكرات را توسعه بيش از پيش برنامه هسته‌اي ايران مي‌دانند و مدافعان توافق در داخل ايران معتقدند كه تهران بايد با توجه به بحران اقتصادي در داخل و مهيا شدن فضاي بين‌المللي براي ورود به بازار ايران به خصوص در حوزه انرژي در سايه جنگ اوكراين، يك روز هم رفع تحريم را به تعويق نيندازد و از فرصت احياي برجام استفاده كند. در اين ميان سوالي كه در پايتخت‌هاي ايران، ايالات متحده و كشورهاي عضو 1+4 بايد به آن پاسخ داده شود، اين است كه جايگزين برجام در صورت شكست مذاكرات چه خواهد بود؟ شايد پاسخ منطقي و غيرشعاري همه به اين پرسش، قفل احياي توافق هسته‌اي و رفع تحريم را باز كند.