جرايم داخلي
و آثار بين‌المللي
عباس رسولي
تا چند سال قبل كه هنوز فضاي مجازي شكل نگرفته بود، اگر شخصي در محله يا خيابان نزاعي به راه مي‌انداخت و رفتارهاي خشن از خود بروز مي‌داد، مردم همان محله و خيابان شاهد آن نزاع بودند و در نهايت با ميان‌داري ديگران يا پليس، ماجرا خاتمه مي‌يافت و اگر به درازا مي‌كشيد، با ورود كلانتري و دادسرا و محاكم قضايي و با پرداخت خسارت و جريمه‌اي متناسب با جرم صورت‌گرفته ميان طرف‌هاي درگير، ماجرا پايان مي‌يافت. اما امروزه با گسترش فضاي مجازي و ارتباطات بين‌المللي، هر حركت زشت و زيبايي در مقابل دوربين قرار گرفته و در كسري از ساعت در فضاي مجازي منتشر مي‌شود و كاربراني كه در آن‌سوي جهان نشسته‌اند شاهد آن خواهند بود. امروز اگر كسي در خيابان قمه‌كشي و عربده‌كشي كند، تاثير آن صرفا بر افراد درگير در اين معركه نيست. شاكي و متشاكي در چنين دعوايي در عصر حاضر فقط دو شخص نيستند و نمي‌توان با جريمه‌اي جزيي يا ديه چند بخيه بر صورت شاكي ماجرا را فيصله يافته دانست. تيغي كه يك اوباش بر صورت يك شخص مي‌كشد اين تيغ در واقع بر چهره جامعه ايراني كشيده مي‌شود و نمي‌توان با تعيين ديه بخيه صورت يك فرد، جريمه آن را پرداخت. كليپ اين دعوا بلافاصله در يوتيوب، اينستاگرام و تلگرام و... و در شبكه‌هاي تلويزيوني سراسر جهان منتشر مي‌شود. مجموعه‌اي از اين كليپ‌ها مي‌تواند نشان‌دهنده چهره اجتماعي يك كشور باشد. اين چهره اگر مخدوش و خشن باشد، تاثير منفي بر ذهن بيننده‌اي كه در آن‌سوي كره خاكي نشسته، مي‌گذارد و ديدگاه او را نسبت به ايران تغيير خواهد داد. بيننده اين تصاوير در هر شغلي كه باشد، هر زمان بحث ايران به ميان بيايد بر اساس ذهنيتي كه از كشور ايران دارد تصميم مي‌گيرد و اگر اين فرد، قصد سفر توريستي داشته باشد به احتمال زياد ايران را انتخاب نخواهد كرد.
اگر آن بيننده يك تاجر و سرمايه‌گذار باشد، ايران را مقصد سرمايه‌گذاري خود قرار نمي‌دهد. اين چهره خشن جامعه ايراني، بر تعيين ريسك كشور از سوي موسسات ناظر تاثير مي‌گذارد و موجب مي‌شود سفارتخانه‌هاي خارجي در سايت خود به اتباع خود در ايران يا مسافراني كه قصد سفر به ايران را دارند، هشدارهاي امنيتي بدهند. و گاهي اوقات يك اتفاق خشن، دستمايه ساخت فيلمي ضد ايراني از سوي كارگرداني مي‌شود. تجار، سرمايه‌گذاران، توريست‌ها و... بر اساس اين ريسك‌ها و هشدارها و تصويرها، مقصد سفر و فعاليت تجاري و تفريحي خود را انتخاب مي‌كنند. در عصر حاضر، اقتصاد كشورها با يكديگر در هم تنيده شده و بازار اقتصادي كشورها به‌شدت تحت‌تاثير امنيت اجتماعي و فضاي داخلي آنها است. هر حادثه ناخوشايندي مي‌تواند مورد بهره‌برداري رقباي اقتصادي قرار گرفته و زيان‌هاي جبران‌ناپذير بر درآمد و سرمايه‌گذاري كشورها داشته باشد.
آن راننده تاكسي كه به همسر سعيد حنايي تعدي نمود، از نظر خود عملي را در محدوده تاكسي خود انجام داد. اما اين اقدام او موجب قتل 17 زن ديگر از سوي سعيد حنايي شد و اقدام حنايي موجب ساخت فيلم ضد ايراني عنكبوت مقدس مي‌شود كه در آن فيلم، به گفته كارگردان، تمام جامعه ايران قاتل زنجيره‌اي معرفي مي‌شود. در اين فيلم كسي بازيگر اصلي مي‌شود كه اتفاقا، خود قرباني يك حادثه شخصي است كه فيلم آن در فضاي مجازي پخش شد.
آن دو جواني كه براي سرقت چند دلار از يك گردشگر خارجي وي را تهديد نمودند، اصلا متوجه نيستند كه خبر اين سرقت موجب انصراف هزاران گردشگر ديگر از سفر به ايران مي‌شود و موجب خسارتي به مراتب بيشتر به افرادي مي‌شود كه در بازار گردشگري شاغل هستند. راننده‌اي كه براي تفريح در خيابان‌هاي شهر ويراژ مي‌دهد و قوانين رانندگي را ناديده مي‌گيرد، نمي‌داند كه شيوه رانندگي ايرانيان سوژه‌اي براي طنز و تمسخر در جهان شده است و شخصا شاهد بودم كه مدير يكي از شركت‌هاي توليدي خارجي با بيان همين موضوع، رغبتي براي حضور در بازار ايران نشان نمي‌داد.
بررسي و شناخت تاثير يك آسيب و بزه اجتماعي صرفا بر جامعه محدود داخلي و نسخه‌پيچي براي حل آن كافي نيست، بلكه لازم است آسيب‌هاي بين‌المللي آن نيز شناخته شده و در محيط‌هاي آموزشي و صدا و سيما به كودكان و بينندگان گوشزد شود. اگرچه اين نوشتار، جنبه حقوقي ندارد و بيشتر ديدگاه اجتماعي دارد و نگارنده واقف است كه در حقوق كيفري، مجرم، در قبال آثار بعدي جرم، به واسطه عدم حضور عنصر معنوي جرم، مسووليتي ندارد اما شايد لازم باشد حقوقدانان و محاكم قضايي، اثرات بين‌المللي جرايم را در نظر بگيرند و در تناسب جرم‌ها و جريمه‌ها تجديد نظر نمايند.