مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا با دستور كار نجات برجام به ايران آمد
ماموريت سخت بورل در تهران
سارا معصومي
جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا با دستور كار نجات برجام عازم تهران شد. در حالي كه انريكه مورا، معاون او در چند ماه گذشته به تهران سفر كرده و با علي باقري، معاون سياسي وزير خارجه ايران ديدار و گفت‌وگوهايي داشته حالا بورل شخصا براي دور كردن مذاكرات احياي برجام از ايستگاه شكست دست به كار شده است. زمزمه‌ها درباره حضور احتمالي بورل در تهران از نشست خبري روز پنجشنبه حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه با سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه در تهران زده شد. اميرعبداللهيان در بخشي از اين نشست خبري با اشاره به رايزني‌هاي بي‌وقفه علي باقري با انريكه مورا و تماس‌هاي خود با بورل وعده داد كه رايزني‌ها براي احياي برجام به زودي از سر گرفته خواهد شد. بامداد جمعه به وقت تهران، انريكه مورا عكسي از شام كاري خود و جوزپ بورل با راب مالي، رييس هيات مذاكره‌كننده امريكايي منتشر كرده و خبر داد كه مذاكرات براي احياي برجام يكي از محورهاي اصلي اين ديدار بوده است. انريكه مورا همچنين از قول رابرت مالي نوشت كه «ايالات متحده متعهد به بازگشت به معاهده برجام» است. ديداري كه برخي خبرنگاران در فضاي مجازي از آن با عنوان شام آخر ياد كردند يا با اشاره به حضور بورل، مورا و مالي ادعا كردند كه اين سه نفر آخرين افرادي هستند كه هنوز به احياي برجام و توافق با ايران اميدوارند. ساعتي پس از انتشار اين تصوير، العربي الجديد خبر سفر جوزپ بورل به تهران را منتشر كرد. خبري كه صبح جمعه توسط سعيد خطيب زاده، سخنگوي وزارت خارجه تاييد شد. خطيب‌زاده در اين باره گفت: در اين سفر كه در چارچوب رايزني‌هاي جاري بين ايران و اتحاديه اروپا انجام مي‌شود درباره مناسبات دوجانبه، برخي موضوعات منطقه‌اي و بين‌المللي و همچنين آخرين وضعيت مذاكرات رفع تحريم‌ها بحث و تبادل نظر انجام خواهد شد. جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا نيز در توييتي درباره سفرش به تهران، ديپلماسي را تنها راه بازگشت به اجراي كامل برجام دانست و نوشت: به عنوان هماهنگ‌كننده برجام براي ديدار با حسين اميرعبداللهيان همتاي خود و ديگر مقامات ذي‌ربط ايراني به تهران سفر مي‌كنم. ديپلماسي تنها راه بازگشت به اجراي كامل توافق و معكوس كردن تنش‌هاي فعلي است. به گزارش خبرگزاري فارس، سرويس اقدام خارجي اتحاديه اروپا هم در بيانيه‌اي در خصوص سفر بورل اعلام كرد: جوزپ بورل به عنوان بخشي از تلاش‌هاي جاري براي بازگرداندن برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) به اجراي كامل، در تاريخ ۲۴ تا ۲۵ ژوئن (جمعه و شنبه) به ايران سفر خواهد كرد. نماينده عالي به عنوان هماهنگ‌كننده برجام با حسين اميرعبداللهيان وزير امور خارجه و ساير همتايان ذي‌ربط ايراني ديدار و گفت‌وگو خواهد كرد.
سفر به تهران در ميانه روزهاي سخت
مذاكرات براي احياي برجام در چه مرحله‌اي قرار دارد؟ حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه ايران در نشست خبري روز پنجشنبه با سرگئي لاوروف، همتاي روسي درباره وضعيت مذاكرات وين گفت: «قطار مذاكره براي لغو تحريم‌ها به ايستگاه‌هاي سخت و نزديك به نقطه پايان خودش رسيده است و گاهي اوقات ايجاب مي‌كند كه توقف چند روزه يا توقف در يك ايستگاه خاص را در نظر بگيريم. گاهي اين نياز و درخواست طرف‌هاي مقابل مذاكره براي لغو تحريم‌ها بوده و گاهي اوقات ما براي جمع‌بندي و بازتعريف آخرين وضعيت گفت‌وگوها نياز داشتيم كه چند روزي توقف و مكث در مذاكرات ايجاد شود. جمهوري اسلامي ايران براي رسيدن به توافق خوب، قوي و پايدار جدي است و ما مسير ديپلماسي را كه مسير درستي است، ادامه خواهيم داد و بار ديگر امريكا را به واقع‌بيني براي رسيدن به مرحله نهايي مذاكرات دعوت مي‌كنيم.
هرچند وزير خارجه در اين سخنان به وقفه چند روزه اشاره دارد اما رايزني‌ها ميان ايران و 1+4 از نيمه اسفندماه متوقف شده و تماس‌هاي پراكنده هرچند مداوم به ادعاي تهران و واشنگتن با واسطه‌گري انريكه مورا ادامه داشته است. تهران مي‌گويد كه در اين تماس‌هاي غيرمستقيم با امريكا چند ابتكار تازه را روي ميز گذاشته و طرف امريكايي را به انفعال و ناديده گرفتن اين ابتكارها متهم مي‌كند. در جانب امريكا، مرغ به اصطلاح يك پا دارد و مقام‌هاي امريكايي هم پيشنهادهاي ايران را كلي‌گويي و هم فراتر از برجام خوانده‌اند. اصطلاحي كه به نظر مي‌رسد اشاره به مطالبه ايران براي حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي از ليست به اصطلاح گروه‌هاي تروريستي ايالات متحده دارد. جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده چندي پيش اعلام كرد تصميم خود را درباره اين اختلاف مهم با تهران گرفته و نام سپاه را در ليست حفظ خواهد كرد.طرف ايراني در پاسخ به پرسش‌هاي خبرنگاران درباره موضع ايران درباره تصميم واشنگتن بر دو نكته تاكيد كرده است: 1. اختلاف ميان ايران و امريكا قابل فروكاستن به يك مورد نيست. 2. براي تهران مهم‌ترين مساله در مسير احياي برجام، بهره‌مندي كامل اقتصادي از رفع تحريم‌هاست. در كنار اين دو روايت رسمي، رسانه ميدل ايست‌اي هفته گذشته ادعا كرد كه تهران در بسته‌هاي پيشنهادي كه به طرف امريكايي داده از موضع ضرورت خروج نام سپاه از ليست گروه‌هاي به اصطلاح تروريستي عقب‌نشيني كرده اما مساله رفع تحريم قرارگاه خاتم‌الانبيا و چند نهاد ديگر را مطرح كرده است. در حالي كه به ادعاي اين رسانه، طرف امريكايي از اين پيشنهاد استقبال نكرده است، مقام‌هاي رسمي ايران و ايالات متحده تاكنون توضيح مشخصي درباره مفاد اين گزارش نداده‌اند. در حالي كه تا يك ماه قبل روايت طرف ايراني اين بود كه مذاكره ميان ايران و 1+4 در همان اواسط اسفندماه به پايان رسيده و توپ در زمين امريكا براي تصميم‌گيري است اين معادله با توجه به حمايت تروييكاي اروپايي (فرانسه، بريتانيا و آلمان) از قطعنامه پيشنهادي امريكا در شوراي حكام عليه ايران و در نهايت تصويب آن به‌رغم راي منفي چين و روسيه تغيير كرده است. هرچند كه طرف غربي ادعا مي‌كند قطعنامه مصوب عليه ايران به دليل برجاماندن اختلاف‌هاي پادماني ميان تهران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي است، ايران اين قطعنامه را سياسي و ابزار‌سازي براي فشار بر تهران در مذاكرات وين مي‌داند. ايران در واكنش به قطعنامه صادر شده از سوي شوراي حكام سه گام برداشت كه مهم‌ترين آنها قطع اتصال 27 دوربين فراپادماني در تاسيسات هسته‌اي ايران بود. اين اقدام ايران با واكنش رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي روبه‌رو شد كه ادعا كرد عدم دسترسي اين نهاد به داده‌هاي دوربين‌هاي برجامي تداوم وضعيت سكون در مذاكرات براي احياي برجام را سخت كرده و در چنين شرايطي اين مذاكرات 3 تا 4 هفته بيشتر زمان نخواهد داشت. همزمان با اين تحول منفي در رابطه ايران و تروييكاي اروپايي در حوزه برجام، شوراي روابط خارجي اتحاديه اروپا هم هفته گذشته در سند همكاري اين اتحاديه با شوراهاي همكاري خليج فارس ايران را به فعاليت‌هاي ثبات‌زدا در منطقه غرب آسيا متهم كرد. در چنين شرايطي سفر جوزپ بورل به تهران در مقام مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا از اهميت بسزايي برخوردار است و مي‌تواند به شكسته شدن فضاي منفي به وجود آمده تا حدودي كمك كند. فضايي كه بسياري از تحليلگران آن را غيرقابل تداوم براي مدت طولاني و منتهي به شكست مذاكرات احياي برجام و مرگ توافق مي‌دانند. كوروش احمدي، ديپلمات و كارشناس سياست خارجي درباره اهميت سفر جوزپ بورل به تهران در اين مقطع به «اعتماد» مي‌گويد: سفر بورل به تهران در اين مقطع زماني اتفاقا به خاطر تنش موجود بسيار مهم است. واقعيت اين است كه برجام در يكي از بلاتكليف‌ترين مقاطع خود به سر مي‌برد و دليل آن نيز روشن نيست و طرف‌هاي برجامي نيز جز سخنان كلي چيزي نمي‌گويند. تقريبا اجماع وجود دارد كه 99/99 درصد از توافق نهايي شده است و مذاكراتي براي آن يك صدم درصد نيز انجام نمي‌شود. طرف ايراني سخناني خيلي كلي در مورد مانع توافق گفته است. آقاي اميرعبداللهيان مي‌گويد مشكل اصلي خروج سپاه از ليست گروه‌هاي تروريستي نيست، بلكه دستيابي به منافع اقتصادي ايران مشكل اصلي است كه با ادعاي تكميل 99/99 درصدي توافق مغايرت اساسي دارد. اين به اين معني است كه مانع اصلي مي‌تواند چيزي فرابرجامي و سياسي باشد. لذا سفر بورل در اين مقطع مي‌تواند تلاشي ديگر براي تعيين تكليف نهايي باشد؛ خاصه آنكه به تازگي او با رابرت مالي هم به تفصيل گفت‌وگو كرده است. احمدي در پاسخ به اين پرسش كه برخي منابع در ايران گفته‌اند تهران منتظر مي‌ماند تا ببيند آيا بورل پيام متفاوتي از جانب امريكا خواهد آورد يا خير، در چنين شرايطي تا چه اندازه مي‌توان به دستاورد اين سفر اميدوار بود، مي‌گويد: در پاسخ به اين پرسش بايد اين را هم در نظر بگيريم كه منابع امريكايي نيز مدعي شده‌اند كه «بسته سياسي» كه در 18 خرداد ايران اعلام كرد كه به طرف مقابل داده، «مبهم و غير محتوايي» بوده است. به عبارت ديگر امريكا مدعي است كه پيشنهادي محتوايي دريافت نكرده است. اينكه آيا گزارش ميدل ايست‌اي در مورد پيشنهاد حذف تحريم قرارگاه خاتم‌الانبيا به جاي خارج كردن سپاه از ليست FTO درست است يا خير، روشن نيست. همچنين روشن نيست كه مساله اوكراين تا چه حد در ملاحظات سياسي طرفين نقش دارد. سوال ديگر اين است كه آيا ايران انتظار دريافت امتيازي در ازاي صرف‌نظر كردن از مساله ليست FTO دارد و منتظر شنيدن ابتكاري از سوي امريكاست، يا خير. اينها نكاتي است كه در جريان سفر بورل به تهران بايد روشن شود. در هر حال، با توجه به ادامه جنگ اوكراين و بحران در بازار نفت از يك سو و قطعنامه اخير شوراي حكام آژانس ممكن است لازم باشد كه قضيه تا اوايل سپتامبر يك‌طرفه شود. به گزارش «اعتماد»، نخستين سفر بورل به تهران در رسانه‌هاي غربي نيز با واكنش قابل توجهي روبه‌رو شد. خبرگزاري فرانسه اين سفر را يك فاكتور مهم و موثر بر سرنوشت توافق دانست. ايران در خلال گفت‌وگوهاي وين بارها تاكيد كرده بود كه پس از تجربه خروج يكجانبه امريكا از برجام و بازگشت تحريم‌ها اين‌بار در مسير احياي برجام خواهان ضمانت‌هاي اقتصادي براي بهره‌مندي از رفع كامل تحريم‌هاست. حضور جوزپ بورل در تهران در شكستن فضاي پرتنش به وجود آمده مهم است، اما مهم‌تر از آن اراده سياسي تمام طرف‌هاي حاضر در برجام و ايالات متحده براي احياي اين توافق است. در حالي كه روسيه و چين به فراخور تحولات به وجود آمده در سايه جنگ اوكراين پويايي كمتري از خود در اين مذاكرات نشان داده و صرفا به حمايت از احياي برجام بسنده مي‌كنند، ايران با متحد شدن دوباره اروپا و امريكا در اين پرونده روبه‌رو شده است. در چنين شرايطي بايد ديد كه پيام مشخص جوزپ بورل از سوي ايالات متحده و واكنش ايران چيست و آيا مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در نخستين سفر خود به تهران در دولت سيزدهم با دستان پر تهران را ترك خواهد كرد؟