علت امكان وجود سم آفلاتوكسين در برخي محصولات كشاورزي

موضوع پسماند و امحاي اصولي آن از مواردي است كه در تمام كشورهاي جهان با شدت و ضعف در حال اجرا است. كاهش پسماند دفني به روش‌هاي مختلف باعث كاهش آسيب‌هاي بهداشتي و زيست‌محيطي مي‌گردد و دفن غير اصولي و پردازش‌نشده زباله، پيامدي جز انتشار آلودگي به محيط زيست و مخاطرات بهداشتي ندارد. به همين علت نيز جامعه اروپا دفن پسماندهاي پردازش‌نشده را تا سال ۲۰۳۰، زير 10درصد تصويب كرده است كه تا امروز ۶ كشور آلمان، سوئد، بلژيك، هلند، دانمارك و اتريش به اين هدف رسيده‌اند و ساير كشورها به‌ويژه شرق اروپا با اجراي برنامه‌هاي مختلف پردازش و توليد انرژي (زباله‌سوز هاضم بي‌هوازي كمپوست اصولي و بازيافت) با سرعت‌هاي متفاوتي به سمت اين هدف در حركت هستند.

يكي از مواردي كه به كاهش زباله‌هاي دفني كمك چشمگيري مي‌كند بازيافت اجزاي خشك و ارزشمند زباله و توليد كمپوست است. اما بايد درنظر داشت در فرآيند توليد كمپوست با توجه به اينكه با ميكروارگانيسم‌ها سر و كار داريم، علاوه بر انتخاب صحيح فناوري توليد كمپوست، بهره‌برداران آموزش‌ديده نيز مورد نياز است. هدف اصلي از توليد كمپوست كاهش حجم زباله دفني و آلايندگي محيط‌زيست است كه اگر اصولي انجام نشود نه تنها به كاهش آلودگي‌هاي حاصل از پسماند كمك نكرده بلكه باعث افزايش انتشار عوامل بيماري‌زا و بروز بيماري‌هاي صعب‌العلاج در صورت استفاده از كمپوست توليدي خواهد شد.
جواد نصيري كارشناس ارشد حوزه پسماند در اين باره به «اعتماد» گفت: در حال حاضر در كشورهاي اروپايي از كمپوستي كه در محيط بسته و كاملا بهداشتي توليد مي‌شود، پس از افزودن مواد آلي و رعايت استانداردهاي سختگيرانه، به عنوان كود استفاده مي‌شود. همچنين بايد در نظر داشت در كشورهاي اروپايي كمپوستي كه از زباله مخلوط تهيه مي‌شود فقط در موارد خاص مانند پوشش‌دهي روزانه محل دفن استفاده مي‌شود و حتي مناسب پوشش‌دهي دفن نهايي يك دفنگاه زباله نيست، چون امكان انتشار آلودگي دارد (منظور از زباله مخلوط، زباله‌اي است كه در مبدا تفكيك نشده و در مراكز بازيافت تفكيك مي‌شود و زباله خشك با مواد ‌تر و فسادزا آلوده شده است). اما متاسفانه در برخي موارد مواد ارزشمند و خشك زباله مخلوط كه در مراكز دفن زباله يا مخازن ذخيره كنار خياباني شهري تفكيك شده‌اند در كشور ما در صنايعي مانند تهيه كيسه ‌زباله و بعضا عروسك و اسباب‌بازي و حتي ظروف پلاستيكي مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
نصيري توضيح داد: در كشورهاي اروپايي از سال ۲۰۰۵ استفاده از كمپوستي كه از زباله مخلوط تهيه مي‌شود ممنوع اعلام شده است، زيرا كمپوستي كه از اين زباله‌ها تهيه مي‌شود حاوي فلزات سنگين است كه در تنه و ساقه درختان نفوذ كرده و ذخيره مي‌شود و چوب اين درختان در صنايعي مانند ساخت لوازم چوبي (مبل و صندلي) مورد استفاده قرار مي‌گيرد كه در اثر استفاده انسان‌ها، بر سلامتي تاثيرگذار خواهد بود. تنها راه استفاده خاك پوشش دفنگاه است يا بايد سوزانده شود.
جواد نصيري در ادامه گفت‌وگو با «اعتماد» در مورد توليد كمپوست در ايران به‌خصوص شهرهاي شمالي و ساحلي ايران مي‌گويد: اولين موضوعي كه بايد درنظر گرفت اين است كه اصولا كمپوست، كود نيست و به عنوان يك بهبود‌دهنده خاك در زمين‌هاي فقير (كم بودن هوموس و ...) مطرح است.
وي تشريح كرد: تهيه كمپوست در شهرهاي مختلف به نسبت رطوبت هوا شرايط خاص خود را دارد. درواقع از تكنولوژي كه به‌طور مثال در تهران استفاده مي‌شود، نمي‌توان در شهرهاي ساحلي با رطوبت بالا استفاده كرد. بايد در نظر داشت كمپوستي كه در شهرهاي با رطوبت بالا تهيه مي‌شود نياز به هوادهي و در بعضي فصول حتي گرمادهي در محيط بسته دارد تا كمپوست تثبيت شده و خشك شود و رطوبت باقي‌مانده باعث ايجاد آفلاتوكسين نشود. آفلاتوكسين سم قارچ طبيعي (كپك) است كه در محيط گرم و مرطوب رشد مي‌كند و با توجه به شرايط آب‌وهوايي، شهرهاي نوار ساحلي (شمال و جنوب) مستعد توليد اين سم در كمپوست‌هاي با فرآوري نامناسب هستند. لذا امروزه ما شاهد هستيم كه كمپوست توليدي در مناطق ساحلي كشور چون اولا فناوري منتخب، صحيح نيست و ثانيا بهره‌برداران و كارگران طرح آموزش كافي نديده‌اند؛ كمپوست حاصله در اغلب ايام سال تثبيت نشده و حاوي اين سم خطرناك است و اگر از آن كمپوست در كشاورزي استفاده شود از طريق خاك مستقيما به گياه نفوذ كرده و با تغديه انسان‌ها و جانوران از گياهان و ميوه‌هاي حاصله در واقع اين سم وارد بدن انسان‌ها مي‌شود؛ البته ممكن است مشكل آفلاتوكسين با گرمادهي در زمان گرانول‌سازي رفع شود ولي جداسازي شيشه و پلاستيك از كمپوست حاصل از زباله‌هاي مخلوط پرهزينه بوده و عدم جداسازي آنها بر كيفيت خاك‌هايي كه از اين محصول استفاده مي‌كنند تاثيرات مخربي به جا مي‌گذارد. شاهد اين موضوع، عدم استفاده از كمپوست توسط خود شهرداري‌ها است.
در واقع توليد كمپوست در ايران و به ويژه در شهرهاي شمالي ايران براي شهرداري‌ها صرفه اقتصادي ندارد و توليد كمپوست در استان‌هاي شمالي نياز به فناوري‌هاي متفاوت‌تري نسبت به فناوري‌هاي مورد استفاده فعلي دارد كه پرهزينه‌تر هستند. استفاده از كمپوست توليدي در شهرهاي شمالي با روند فعلي توليد كمپوست به صلاح نبوده و مي‌تواند براي سلامتي عموم مضر باشد.