موج استعفاها در دولت محافظه‌كار بريتانيا
بوريس به آخر خط مي‌رسد؟
محمدحسين لطف‌الهي
نخست‌وزير محافظه‌كار بريتانيا در پي استعفاي دو وزير ارشد كابينه با سومين بحران بزرگ سياسي در سه ماه اخير مواجه شد؛ بحراني كه شايد «پايان بازي» را براي بوريس جانسون رقم بزند. ريشي سوناك، وزير دارايي و ساجد جاويد، وزير بهداشت بريتانيا روز سه‌شنبه با ارسال نامه‌هايي جداگانه به دفتر بوريس جانسون، نخست‌وزير اين كشور از مقام خود كناره‌گيري كردند. خبر كناره‌گيري آنها پس از آن منتشر شد كه بوريس جانسون در جريان يك نطق تلويزيوني، به دليل انتخاب نامناسب كريس پينچر در دولت پيشين خود آن‌هم در حالي كه او در معرض اتهامات آزار جنسي بود، عذرخواهي كرد. بوريس جانسون از زمان آغاز كار خود به عنوان نخست‌وزير با بحران‌هاي متعددي روبرو بوده و در بحران‌هاي اخير ترديدهاي زيادي پيرامون آينده سياسي او پديد آمده است. بوريس جانسون به تازگي توانسته بود از استيضاح درون‌حزبي به دليل رسوايي «پارتي گيت» جان سالم به در ببرد. كاركنان دفتر نخست‌وزير بريتانيا در دسامبر 2020 و در بحبوحه اجراي قوانين قرنطينه عمومي براي مهار شيوع ويروس كرونا يك مهماني و جشن و سروري بدون لحاظ هيچ گونه محدوديت‌هاي كرونايي برگزار كردند كه با انتشار تصاوير آن به رسوايي «پارتي گيت» شهرت يافت. اين مساله حتي موجب شد تعدادي از اعضاي حزب محافظه‌كار در مجلس عوام هم خواهان كناره‌گيري جانسون از قدرت باشند و اقدام به برگزاري جلسه راي اعتماد درون‌حزبي براي او كنند. در راي‌گيري شامگاه دوشنبه 6 ژوئن از مجموع گروه پارلماني محافظه‌كاران 148 نماينده موافق بركناري بوريس جانسون از رياست حزب بودند و 211 نفر نيز ترجيح مي‌دادند او همچنان در مقام رياست حزب و نخست‌وزيري بريتانيا باقي بماند. جانسون براي حفظ جايگاه خود به راي اكثريت ساده نمايندگان حزب محافظه‌كار در مجلس عوام يعني 180 نفر نياز داشت و با 211 نماينده حامي كار سختي پيش روي خود نمي‌ديد، اما كارشناسان هشدار مي‌دهند كه مخالفت 148 نماينده از حزب محافظه‌كار يعني دست‌كم 40درصد نمايندگان حزب خودش نيز رهبري او را قبول ندارند. دو هفته بعد از نجات نخست‌وزير از استيضاح درون‌حزبي، حاكم محافظه‌كار بريتانيا دو كرسي مهم خود در مجلس عوام را از دست داد تا اوليور داودن، رييس اين حزب از مقام خود كناره‌گيري كند و ترديدها پيرامون آينده بوريس جانسون افزايش يابد. جانسون كه ماه گذشته توانسته بود به سختي شوك استعفاي پنج مشاور و همچنين چهار تن از ديگر مقامات دولتش را پشت سر بگذارد، اين‌بار نيز به سرعت ناظم زهاوي (وزير آموزش) را جايگزين ريشي سوناك در وزارت دارايي و استيو باركلي را نيز جايگزين ساجد جاويد در وزارت بهداشت و مراقبت‌هاي اجتماعي كرد. استعفاي دو وزير در حالي انجام شده كه ريشي سوناك و ساجد جاويد پس از رسوايي «پارتي گيت» براي ماه‌ها به‌طور علني از بوريس جانسون حمايت مي‌كردند؛ با اين وجود هر دوي آنها در نامه‌هاي استعفاي خود اعلام كردند كه ديگر به عملكرد دولت اعتمادي ندارند. عرصه سياست داخلي در حالي بر بوريس جانسون تنگ‌تر شده كه منتقدان او نيز با توجه به افزايش هزينه‌هاي زندگي در بريتانيا به ويژه افزايش قيمت سوخت و مواد غذايي، بيش از گذشته بر ناتواني او در اداره مملكت پافشاري مي‌كنند. در حالي كه استعفاي اعضاي دولت بريتانيا همچنان ادامه دارد، بوريس جانسون، نخست‌وزير اين كشور در پارلمان گفت قصد دارد به ماموريتي كه به او سپرده شده، ادامه دهد. بوريس جانسون روز چهارشنبه (۱۵ تير) در نشست هفتگي پرسش‌هاي پارلمان بريتانيا گفت: «ما به انجام ماموريتي كه به من سپرده شده، ادامه خواهيم داد.» او گفت: «وظيفه نخست‌وزير در شرايط سخت، زماني كه يك ماموريت عظيم به او سپرده شده، ادامه دادن است و اين كاري است كه من انجام مي‌دهم.» اين اظهارات جانسون در حالي است كه روز چهارشنبه يك معاون وزير دادگستري و معاون وزير آموزش بريتانيا در امور كودكان و خانواده نيز از مقام خود كناره‌گيري كردند. ويل كوينس، معاون وزير آموزش بريتانيا در امور كودكان و خانواده روز چهارشنبه (۱۵تير)، در نامه‌اي خطاب به نخست‌وزير اين كشور كه در توييتر منتشر شد، از كناره‌گيري خود خبر داد. او دليل كناره‌گيري‌اش را يك جلسه توجيهي «نادرست» كه از سوي دفتر نخست‌وزيري در روز دوشنبه و پيش از يك كنفرانس مطبوعاتي درباره يك انتصاب جنجالي برگزار شده بود، اعلام كرد.
بحران اخير از كجا آغاز شد؟
كريس پينچر، معاون رييس حزب محافظه‌كار و مسوول نظارت بر عملكرد نمايندگان محافظه‌كار در پارلمان تا فوريه ۲۰۲۲ به عنوان وزير دولت در امور مسكن فعاليت مي‌كرد. او با اتهاماتي در خصوص آزار جنسي روبرو بود و بعد از افشاگري‌ها درباره آزار جنسي دو نفر از سمتش كنار رفت. او در نامه‌اي به جانسون به او گفت كه در شب ميهماني بيش از حد مشروب خورده بوده و «خودش و ديگران را» شرمسار كرده است. بوريس جانسون متهم است كه با وجود اطلاع از اين اتهام كريس پينچر را براي چنين مقامي در دولت برگزيده است. پينچر سال ۲۰۱۹ هم به سوءرفتار جنسي متهم بوده و جانسون مدعي شده بود كه از اتهامات وي با خبر نبوده است. اما اكنون روزنامه گاردين گزارش داده كه ادعاي جانسون در اين مورد دروغ بوده است. هنگامي كه گزارش‌ها درباره رفتارهاي نامناسب پينچر منتشر شدند، دفتر نخست‌وزيري انگليس ابتدا با خبر بودن از سوءسابقه او را ابتدا به كلي انكار كرد اما بعدا مدعي شد كه جانسون از اين سوابق با خبر بوده اما پرونده او در زمان ورود به دولت فيصله يافته بود. در ادامه، سايمون مك‌دونالد كارمند ارشد سابق وزارت امور خارجه فاش كرد كه جانسون شخصا در مورد نتيجه تحقيقات در مورد رفتار پينچر توجيه شده بود. اين افشاگري موجب شد موجي از انتقادها عليه جانسون مطرح شود و بسياري خواهان استعفاي او باشند.
چه اتفاقي خواهد افتاد؟
هنوز تصميم‌گيري درباره آينده سياسي بوريس جانسون و ادامه كار يا كناره‌گيري او از مقام نخست‌وزيري دست‌كم تا يك سال آينده در دستان خود جانسون است اما اين وضعيت ممكن است تغيير كند. بر اساس قوانين داخلي حزب جمهوري‌خواه، زماني كه يك نخست‌وزير از حزب متبوع از استيضاح درون‌حزبي جان سالم به در مي‌برد، امكان استيضاح دوباره او تا يك سال وجود نخواهد داشت. جانسون در ششم ژوئن و به رغم مخالفت 40 درصد از اعضاي حزب، در سمت خود ابقا شد. با اين حال، بحران كنوني آنقدر عميق است كه اين امكان وجود دارد كه كميته 1922 حزب محافظه‌كار اقدام به راي‌گيري و بازنويسي قانون حزب كنند تا اعضاي حزب محافظه‌كار بتوانند بار ديگر جانسون را به چالش بكشند. روزنامه گاردين گزارش داده كه دريافته است احتمال روبرو شدن بوريس جانسون با يك جلسه راي اعتماد ديگر ظرف روزهاي آينده وجود دارد چرا كه تعدادي از اعضاي كميته 1922 حزب محافظه‌كار، در تلاش براي تغيير قوانين داخلي حزب به منظور استيضاح درون‌حزبي جانسون هستند. يكي ديگر از نگراني‌ها در درون حزب محافظه‌كار اين است كه نارضايتي عمومي از رفتارهاي جانسون، به شكست سخت حزب محافظه‌كار در انتخابات عمومي سال 2024 منجر شود.
احتمالات پس از استعفا
هرچند نخست‌وزير كنوني بريتانيا تاكيد كرده از مقام خود كناره‌گيري نخواهد كرد، اما كارشناسان پيش‌بيني مي‌كنند با توجه به حجم بحران‌هايي كه در ماه‌هاي اخير جانسون با آن روبرو بوده، احتمال كناره‌گيري او وجود دارد. در بريتانيا در صورت استعفاي نخست‌وزير، انتخابات زودهنگام برگزار نمي‌شود و حزب برنده انتخابات سراسري قبلي مي‌تواند در يك انتخابات درون‌حزبي رهبري جديد براي خود تعيين كنند. اين رهبر جديد حزب، نخست‌وزير بريتانيا خواهد شد و تا انتخابات سراسري بعدي مي‌تواند در جايگاه خود باقي بماند. كر استارمر، رهبر حزب كارگر بريتانيا، پيش از اين گفته است: «كاملا روشن است كه دولت بوريس جانسون پس از استعفاي دو وزير او، در حال فروپاشي است.»