چرا هرمزگان چنين زلزله‌هاي متعددي تجربه مي‌كند
مهدي زارع
زمين‌لرزه‌هاي بامداد شنبه 11 تير در سرخوش هرمزگان كه شامل سه زلزله با بزرگاي بيش از 6 بود و زمين‌لرزه بامداد 4 تير 1401 با بزرگاي 5.7 در ساحل بندر چارك در خليج‌فارس و در نزديكي جزيره كيش، زلزله 5.7 حوالي ساعت 39: 01 بامداد 1/4/1401 در نزديكي بندر مقام و زلزله بامداد 25 خرداد با بزرگاي 5.3 رخداد‌هاي متوسط و شديد اخير اين منطقه بوده‌اند بسيار پرسش مي‌شود كه چرا اين منطقه اين تعداد زمين‌لرزه‌هاي متعدد و فراوان از 25 خرداد به بعد تا زلزله بامداد 4 تير ماه يك نفر در كيش كشته برجاي گذاشت. منطقه جنوب زاگرس در پهنه فارس و هرمزگان با گنبدهاي نمكي -دياپيرها- شناخته مي‌شود. بررسي‌هاي نفتي نشان مي‌دهد كه در زير جزيره‌هاي فارو و كيش لنز‌هاي نمك هرمز در ژرفاي بين 5 تا 6 كيلومتر ديده مي‌شود. ضمنا در همين محل‌ها گسل‌هايي با راستاي شمال‌شرق- جنوب‌غرب وجود دارد كه يكي از آنها كه به شرق جزيره كيش مي‌رسد و انتهاي شمالي آن در مجاورت بندر چارك قرار دارد. دو زلزله با بزرگاي 5.3 در 25 خرداد 1401 و 5.7 در 1/4/1401 ساز و كار فشاري داشته‌اند و راستايي شرقي-غربي دارند كه غالبا با ساز و كار و جهت گسل خميدگي جبهه كوهستان زاگرس همخواني نشان مي‌دهند. زلزله‌هاي 11 تير هم فشاري بودند.
منطقه مزبور گنبدهاي نمكي-دياپيرهاي گوناگوني در سطح زمين دارد. مورفولوژي سطحي دياپيرهاي نمكي از دياپيرهاي مدفون، فعال برجسته، با فواره نمك و يخچال طبيعي، فرسوده، مرده و دهانه خالي، تا دياپيرهاي خطي كه معمولا در امتداد گسل‌ها ظاهر مي‌شوند، متفاوتند. نمك ابتدا با چين خوردگي دياپيرها به لايه‌هاي پوسته رسوبي سطحي نفوذ كرده و سپس چين‌خوردگي موجب جداشدن هسته نمكي در نوار چين‌خورده زاگرس شرقي شده و گنبدهاي موجود را دوباره فعال كرده و امكان حركت نمك در امتداد گسل‌ها را فراهم كرده است.
سازند سرچشمه نمك‌ها، سازند هرمز انفراكامبرين است. در رشته كوه‌هاي زاگرس لايه‌هاي رسوبي به ضخامت 14 كيلومتر از پي سنگ كريستالي سازند نمكي هرمز جدا شده است. اولين مرحله حركت نمك هرمز در پيش از سيلورين -در حدود 450 ميليون سال قبل- همزمان با اولين انقراض بزرگ زمين‌شناختي رخ داد. پالس‌هاي بعدي حركت نمك حين باز شدن نئو تتيس در دوران پرمو-ترياس- در حدود 250 ميليون سال قبل -همزمان با سومين انقراض بزرگ زمين‌شناختي و سپس حين روراندگي افيوليت‌ها روي حاشيه شمال شرقي ورقه عربي در كرتاسه پسين -حدود هفتاد ميليون سال پيش و همزمان با پنجمين انقراض بزرگ زمين شناختي اتفاق افتاد. در طول كوهزايي نئوژن زاگرس -از حدود 23 ميليون سال قبل تا حدود 2.5 ميليون سال قبل- زمينساخت نمك (هالوكينسيس) شديد بوده، به نحوي كه برخي از شاخه‌هاي نمكي سطح را شكسته و به صورت گنبد (مانند گنبد نمكي چارك) ظاهر شده‌اند.
گسلش زمين‌لرزه‌اي در زلزله‌هاي اخير در جنوب شرق زاگرس و ساحل خليج‌فارس در زيرزمين در مر ز چين خوردگي زاگرس، در پهنه دياپيرها و با برجستگي‌هاي زمينساختي سطحي و ساختارها مرتبط است.
با اين حال، از آنجايي كه گسلش در زير پوشش رسوبي رخ مي‌دهد و به ندرت به سطح زمين مي‌رسد و زمينساخت نمكي نقش مهمي در گسترش گسيختگي در زير زمين دارند، گسلش عمدتا مدفون در زيرزمين است و به سطح نمي‌رسد. اين امر تعيين هندسه دقيق گسل و رابطه بين جابه‌جايي لرزه‌اي در ژرفا و و ساختار زمينساختي در ناحيه رسوبي را بسيار مشكل مي‌كند. مرز همگرا زاگرس يك منطقه برخورد قاره‌اي جوان بين ورقه‌هاي عربستان و اوراسيا در غرب آسيا است. اين همگرايي باعث ايجاد يك رشته كوه عظيم در N130 درجه شرقي با عرض متفاوت از 200 كيلومتر در شمال و جنوب زاگرس تا كمتر از 100 كيلومتر در زاگرس مركزي شده است. زون خط درز در لبه شمال شرقي نوار كوهستاني در امتداد گسل اصلي خميدگي جبهه كوهستان و گسل اصلي جوان زاگرس به ترتيب در زاگرس جنوبي و شمالي قرار دارد. اين گسل‌هاي اصلي تقريبا 10 ميلي‌متر در سال همگرايي مورب دارند.
خوشه‌هاي طولاني‌مدت و مكرر زلزله‌هايي در رويدادهاي لرزه‌اي كه گاهي با صداهاي زيرزميني هم همراه هستند در هرمزگان مشاهده مي‌شود. اين زلزله‌ها مي‌توانند به عنوان شاخص‌هاي فعاليت سيال و گذراهاي لرزه‌اي در ژرفا در مرز برخورد زمينساختي جوان و فعال با زلزله‌هاي مكرر درنظر گرفته شوند.
خوشه‌هاي زلزله ناشي از توسعه تدريجي جابه‌جايي در پهنه‌هاي گسله فعال در يك پهنه با زمينساخت نمكي است و الگوهاي لرزه خيزي با دنباله‌ها -پسلرزه‌هاي- متفاوت در پهنه گسل‌هاي مختلف ايجاد مي‌كند. مي‌توان تصور كرد كه پهنه‌ها مدت‌ها نسبتا آرام و در مواقعي پرلرزه -به صورت مجموعه‌اي رخداد‌هاي پشت سر هم باشند. چنين ويژگي براي منطقه هرمزگان و تنگه هرمز ايران كاملا طبيعي است. اين خوشه زمين‌لرزه‌ها ممكن است تا ماه‌ها بعد ادامه يابد.