معين فرهنگ

بي‌شك دكتر محمد معين (1350-1297) استاد زبان فارسي و پديدآورنده فرهنگ معين از فضلاي بزرگ ايران معاصر است. او پس از پايان تحصيلات مقدماتي براي ادامه تحصيل در دارالفنون به تهران آمد و به تحصيل در دانشكده ادبيات پرداخت. در سال 1313 با نوشتن پايان‌نامه‌اي به زبان فرانسه در مورد شاعر فرانسوي «لوكنت دوليل» و در حالي كه فقط 16 سال سن داشت در رشته ادبيات و فلسفه به اخذ مدرك كارشناسي نايل شد.در 1314 به‌رياست دانشسراي مقدماتي اهواز برگزيده شد. در سال 1321 با نوشتن رساله «مزديسنا و تاثير آن در ادبيات فارسي» به ‌زبان فرانسه اولين كسي بود كه در ايران به اخذ درجه دكتراي ادبيات نايل مي‌آمد. معين بلافاصله به ‌تدريس در دانشكده ادبيات و دانشسراي عالي تهران مشغول شد. در زمان نخست‌وزيري دكتر مصدق عضويت شوراي عالي فرهنگ را قبول كرد و سال‌ها عضو فرهنگستان بود. در اين ايام بر پژوهش‌هايي كه از سال‌ها پيش شروع كرد، افزود و تماس‌ها و ملاقات‌ها و دوستي‌ها و همكاري‌ها با علما و محققين تراز اول ايران و خارجي را در حد امكان ادامه داد. از چند دانشگاه خارجي درجه دكتراي افتخاري داشت و عضو فرهنگستان ايران شد كه رياستش با ذكاءالملك فروغي بود. رياست كميسيون ادبيات سمينار جهاني تاريخ و فرهنگ ايران را بر عهده داشت. در سمينار بين‌المللي (سومر) دانشگاه هاروارد و كميته مجموعه كتيبه‌هاي ايران و كميته تاليف فرهنگ پهلوي و انجمن خاورشناسان پاريس و انجمن فلسفي عضويت داشت. 
آشنايي و علاقه معين با فرهنگ لغتنامه‌نويسي، اگرچه از دوران نوجواني شكل گرفته بود، اما ديدار با سرپرست گروه باستان‌شناسي از كشور فرانسه، اين علاقه را به ‌عمل تبديل كرد. معين، نخست به تصحيح لغت‌نامه برهان قاطع پرداخت و علاوه بر تحقيق در آن، اقدام به حاشيه‌نويسي و تكميل آن كرد و اين كتاب را در پنج جلد عرضه كرد. دومين گام مهم او تهيه فرهنگ فارسي بود. بيش از يك ميليون فيش مطالعه در كتابخانه‌هاي دنيا، بررسي دقيق فرهنگ‌هاي معتبر جهاني و حاصل تلاش بيست ساله معين و همكاري چهارصد نفر از دانشجويانش باعث شد تا فرهنگ فارسي معين در شش جلد منتشر شود كه از منابع معتبر واژگان زبان فارسي است. از ديگر فعاليت‌هاي مهم او همكاري با علي‌اكبر دهخدا، اديب، لغت‌شناس، سياستمدار و شاعر ايراني بود. تاسيس «سازمان لغت‌نامه» در منزل دهخدا و دعوت از استادان و دانش‌پژوهان براي همكاري، باعث شد تا معين نيز به اين مجموعه معرفي شود و با تشويق اساتيد برجسته، اين همكاري آغاز شد. عملكرد او در ارايه كتاب برهان قاطع، دهخدا را مطمئن كرد كه فردي مناسب و مستعد را براي مجموعه خود يافته است. 
توانايي معين، آن چنان دهخدا را شيفته كرد كه با آغاز بيماري‌اش، نظارت و بررسي مجلدات بعدي لغت‌نامه را بر عهده معين گذاشت و در نوشته‌اي به ورثه، وصيت كرد كه تمامي فيش‌هاي چاپ نشده لغت‌نامه را به «عزيزترين دوست» او يعني دكتر معين بدهند. معين حدود ده سال با دهخدا و همين مدت پس از او با «سازمان لغت‌نامه» همكاري موثري داشت. همچنين طبق وصيت نيما يوشيج، بررسي آثار او را برعهده گرفت. دكتر معين كه سرآمد فضلاي ايران معاصر بود به‌زبان‌هاي فرانسه، انگليسي، عربي و آلماني تسلط كامل داشت و زبان‌هاي پهلوي، اوستايي و فارسي باستان و بعضي لهجه‌هاي محلي را خوب مي‌دانست.
عبدالحسين زرين‌كوب در مجلس يادبود دكتر معين در 13 تير 1356 در تالار فردوسي دانشكده ادبيات دانشگاه تهران، فرهنگ معين را چنين توصيف مي‌كند: «فرهنگ معين شاهكار راستين لغت‌نامه‌نويسي او در زبان فارسي است. معين كه سلامت وجود و شايد حياتش را در سر اين اين كار گذاشت حق بزرگي در فرهنگ امروز ما دارد. بدون شك زندگي معين اگر هيچ حاصل علمي ديگري نداشته باشد جز همين كتاب يك زندگي سرشار و پربار به‌ شمار مي‌آمد. مع‌هذا زندگي او به‌رغم آنكه بالنسبه كوتاه بود، ثمره‌هاي ارزنده فرهنگي ديگر هم داشت و در بين آنها، نقشي كه او در تربيت يكي، دو نسل از محققان امروز ما داشت كم اهميت نيست. اما زندگي خود او يك شوق و نشاط پايان‌ناپذير و فزاينده ذوقي و عقلي با لذت‌هاي خاص خويش بود. اين لذت‌ها كه مخصوص دانشمند واقعي است عظمت و همتي داشت كه به او اجازه نمي‌داد تا وقتش را صرف تلاش در راه كسب يا حفظ مقامات رسمي كند. تمام وجود خود را به علم داده بود، اين لذت ديرياب را داشت كه احساس مي‌كرد علم هم به‌ قول محققان بعضي از وجود خود را به او تسليم كرده بوده و با ادراك اين مايه لذت، طبيعي بود كه او حتي امتيازات و اعتبارات ظاهري و رسمي مثل عضويت ثابت يا موقت در مجامع مهم بين‌المللي يا دريافت عنوان‌ها و نشان‌هاي افتخار را كه عايدش مي‌شد، حقير و بي‌اهميت بيابد.» معين به ‌واسطه پژوهش‌ها و تحقيقاتش، موفق به كسب مدال‌ها و نشان‌هايي شده بود كه براي ارج نهادن و قدرداني از ارزش او به او اعطا مي‌شد. مدال‌هايي چون جايزه عالي آكادمي ادبيات فرانسه، نشان درجه دوم سپاس در سال 1327، نشان هنر و ادبيات دولت فرانسه، نشان آكادميك از رييس‌جمهور فرانسه، نشان لژيون دونور، نشان درجه دوم علمي در سال‌هاي 1316 و 1321 و... به عنوان تقدير از جايگاه علمي و ادبي به معين اهدا شد. او با تسلط علمي خود در كنفرانس‌هاي متعددي شركت داشت. در آذر 1345 دچار سكته مغزي شد و حدود پنج سال در حال اغما به سر برد. معالجات در ايران و خارج نيز به نتيجه‌اي نرسيد و سرانجام در 13 تيرماه 1350 آرامشي ابدي يافت و در آستانه اشرفيه گيلان به خاك سپرده شد.