استعفاي رييس‌جمهور و نخست‌وزير سريلانكا
بحران‌سازان مي‌روند، بحران مي‌ماند
محمدحسين لطف‌الهي
رييس‌جمهور سريلانكا روز گذشته اعلام كرد كه در سيزدهمين روز از ماه جولاي از مقام خود كناره‌گيري خواهد كرد. اقدامي براي فرونشاندن خشم معترضاني كه اين روزها در اقامتگاه رييس‌جمهور مستقر شده‌اند، در استخر او شنا مي‌كنند، در آشپزخانه او غذا مي‌پزند و شب‌ها در تختخواب او به خواب مي‌روند. اما آيا با كناره‌گيري رييس‌جمهور و نخست‌وزير بحران‌هاي سريلانكا به پايان خواهد رسيد؟
در فاصله كوتاهي پس از آنكه معترضان به بحران اقتصادي بزرگ در سريلانكا به اقامتگاه رييس‌جمهور و خانه شخصي نخست‌وزير اين كشور حمله كردند، گوتابايا راجاپاكسا، رييس‌جمهور سريلانكا كه در مكاني نامعلوم مخفي شده، اعلام كرد روز چهارشنبه 13 جولاي از مقام خود كناره‌گيري مي‌كند. دفتر نخست‌وزيري سريلانكا در بيانيه‌اي تصريح كرده كه اين مساله مستقيما از سوي رييس‌جمهور به رانيل ويكرمسينگ نخست‌وزير و رييس هيات دولت ابلاغ شده است. در اين بيانيه اعلام شده كه تمامي وزراي كابينه نيز پيش‌تر براي كناره‌گيري از مقام خود در زمان انتخاب دولت جديد ابراز آمادگي كرده بودند.
واشنگتن‌پست نوشته است كه اين شيوه رييس‌جمهور و نخست‌وزير براي اعلام استعفا در آينده از نظر معترضان مورد پذيرش نبوده و آنها گفته‌اند تا زماني كه اين دو نفر به صورت رسمي و قانوني از جايگاه خود كنار نكشند، به اشغال محل زندگي آنها ادامه خواهند داد. به نوشته اين روزنامه، روز شنبه زماني كه معترضان وارد اقامتگاه رييس‌جمهور و خانه نخست‌وزير شدند، گوتابايا راجاپاكسا به شدت دچار وحشت شد و تصميم گرفت همان شب از طريق رييس پارلمان استعفاي خود را اعلام كند. رانيل ويكرمسينگ، نخست‌وزير اين كشور نيز پيشنهاد داد كه حاضر است بلافاصله پس از انتخاب دولت جديد استعفا دهد، اما با اينكه اين پيشنهادها به منزله يك پيروزي بزرگ براي معترضان بود، اما كماكان براي راضي كردن آنها كافي نبود و اشغال‌كنندگان خانه نخست‌وزير آنجا را به آتش كشيدند.
فِيسزر مصطفي، از اعضاي حزب اپوزيسيون كه پيش‌تر از متحدان رييس‌جمهور به حساب مي‌آمدند درباره اين وضعيت مي‌گويد: «ما با يك رييس‌جمهور و يك دولت شكست‌خورده مواجه بوديم. حالا مردمي كه رنج بسياري را در اين دوره تحمل كرده بودند كشور را در اختيار گرفته‌اند و اراده مردم است كه شرايط را رو به جلو مي‌برد.»
هاريني آمارسوريا، نماينده مخالف دولت در پارلمان نيز استعفاي رييس‌جمهور و نخست‌وزير را «لحظه‌اي تاريخي» مي‌خواند و معتقد است كه در اعتراضات اخير «مبارزه شهروندان واقعي به حاكميت يك دولت غيرمردمي و غيرقابل اعتماد پايان داد.»
به نوشته آسوشيتدپرس، در حالي كه نمايندگان پارلمان با تشكيل دولتي موقت تا زمان برگزاري انتخابات موافقت كرده‌اند، بحث‌ها بر سر انتخاب نخست‌وزير اين دولت انتقالي هنوز بي‌نتيجه باقي مانده است.
روزنامه ديلي ميرر روز دوشنبه به نقل از منابع سياسي ارشد گزارش داد: به دنبال تصميم رييس‌جمهور سريلانكا براي تقديم استعفاي خود در بحبوحه اعتراضات گسترده در اين كشور سريلانكا تا پيش از مارس ۲۰۲۳ انتخابات رياست‌جمهوري و پارلماني را برگزار خواهد كرد.
بحران ادامه دارد
اران ويكرمراتنه، يكي از رهبران حزب اصلي اپوزيسيون ابراز خوش‌بيني كرده است كه با اين اتفاق و تشكيل دولت جديد تا زمان برگزاري انتخابات، آينده‌اي بهتر و قابل قبول‌تر در انتظار مردم سريلانكا باشد. اما در حالي كه حتي نيروهاي اپوزيسيون نيز تلاش دارند از حجم تنش‌هاي داخلي كاسته و راهي براي ايجاد اجماع به منظور تشكيل دولت پيدا كنند، وضعيت بي‌ثبات‌تر از آن است كه رفتن دولت به تنهايي بتواند آرامش را بازگرداند.
در ماه مه، اعتراضات گسترده مردمي باعث شد كه ماهيندا راجاپاكسا برادر بزرگ‌تر رييس‌جمهور كه از سال 2019 به عنوان نخست‌وزير مشغول به كار بود، مجبور به كناره‌گيري از جايگاه خود شود و گوتابايا راجاپاكسا تصميم بگيرد نخست‌وزير قبلي اين كشور يعني رانيل ويكرمسينگ را مجددا به اين مقام منصوب كند. عامل اصلي به راه افتادن اين اعتراضات، بحران اقتصادي بي‌بديل در سريلانكا و فساد گسترده‌اي بود كه به خانواده رييس‌جمهور نسبت داده مي‌شد.
در هفته‌هاي اخير كمبود شديد سوخت، قطعي‌هاي مداوم و طولاني مدت برق و افزايش سرسام‌آور قيمت مواد غذايي، بار ديگر شرايط را در سريلانكا متشنج كرده بود. دولت با اعلام شرايط اضطراري مدارس و ادارات را تعطيل اعلام كرد و حتي برخي مسوولان از مردم خواستند در حياط يا حياط‌خلوت خانه خود گياهان خوراكي بكارند. نمود بحران كاملا در صف پمپ بنزين‌هايي كه بعضا شهروندان براي دريافت سوخت بايد سه روز در آنجا منتظر مي‌ماندند، مشهود بود. تصاوير و ويديوها از سريلانكايي‌هايي كه بي‌محابا با قايق به دريا مي‌زدند تا خود را به استراليا برسانند و اعلام پناهندگي كنند نيز خبر از يك انفجار قريب‌الوقوع در اين كشور مي‌داد.
نيويورك‌تايمز به نقل از كارشناسان اقتصادي نوشته است كه سريلانكا دوره «ركود تورمي» را تجربه مي‌كند. به نوشته اين روزنامه، در چنين شرايطي رشد اقتصادي بسيار اندك يا منفي است، نرخ بيكاري بيشتر مي‌شود و قيمت‌ها نيز مرتبا افزايش مي‌يابد. پيش‌بيني‌ها نشان مي‌دهد اقتصاد سريلانكا تا پايان سال 2022 بين 4 الي 6 درصد كوچك‌تر مي‌شود و تبعات بحران اقتصادي اخير به مراتب از آنچه در پي شيوع بيماري كوويد 19 اتفاق افتاد، بدتر خواهد بود.
دولت سريلانكا براي عبور از بحران در پي مذاكره با وام‌دهندگان بين‌المللي بود تا بتواند با دريافت وام سر و ساماني به وضعيت اقتصادي دهد، اما بي‌ثباتي‌هاي سياسي باعث شده است كه وام‌دهندگان نيز با ديده ترديد به تحولات در اين كشور نگاه كنند.
مانجوكا فرناندوپل، وكيل متخصص در امور وام و بازپرداخت بدهي‌ها در اين خصوص معتقد است: «وام‌دهندگان بزرگ مايلند با دولتي روبه‌رو باشند كه مشروع و معتبر باشد.» او به واشنگتن‌پست مي‌گويد: «خواسته آنها معامله با دولتي است كه بتواند در سريع‌ترين زمان اصلاحات اقتصادي لازم را اجرا كند.»
رسانه‌هاي محلي در سريلانكا به نقل از صندوق بين‌المللي پول ابراز اميدواري كرده‌اند تا هر چه زودتر تصميم‌گيري درباره آينده دولت در اين كشور انجام شود و مذاكرات اعطاي وام بار ديگر آغاز شود. يك مقام دولتي سريلانكا خواسته‌هاي صندوق بين‌المللي پول را شامل افزايش ماليات‌ها، افزايش نرخ بهره براي تثبيت تورم و كاهش يارانه‌هاي عمومي در حوزه‌هايي نظير برق و انرژي اعلام كرده است. به گفته او، گام دوم اصلاحات اقتصادي از نظر اين نهاد، رفع موانع ورود سرمايه‌هاي خارجي است.
دولت معتقد است براي عبور از بحران دست‌كم 5 ميليارد دلار نياز دارد. گروه‌هاي غيردولتي مي‌گويند: دست‌كم يك‌چهارم از جمعيت 22 ميليون نفري سريلانكا در وضعيت بسيار بدي از نظر تغذيه به سر مي‌برند و به كاهش حجم وعده‌هايي غذايي يا حذف كامل آنها روي آورده‌اند.
سريلانكا از زمان استقلال خود در سال ۱۹۴۸ ميلادي بدترين ركورد و بحران اقتصادي خود را از سر مي‌گذراند و موج اعتراضاتي كه اين كشور را در بر گرفته در چند دهه اخير بي‌سابقه‌ترين است. وزير انرژي سريلانكا هشدار داده است ذخيره بنزين اين كشور به زودي ته مي‌كشد. برخي گزارش‌ها حاكي است كه كلمبو دست به دامن روسيه شده و از هند و چين درخواست كمك كرده است.
واكنش‌هاي بين‌المللي
سخنگوي وزارت امور خارجه ايران روز شنبه ابتدا بر «ضرورت احترام به حقوق اساسي مردم» اين كشور تاكيد و سپس اظهار اميدواري كرد كه امور اين كشور هر چه سريع‌تر در مسير و روند قانوني قرار گيرد.
وزير خارجه امريكا اما تلاش كرد مقصر اصلي اين بحران را روسيه معرفي كند. او مدعي شد تبعات جنگ ميان اوكراين و روسيه ممكن است به ديگر نقاط دنيا تسري پيدا كند و شايد درگيري‌ها در سريلانكا نشات گرفته از اين موضوع باشد. آنتوني بلينكن كه در تايلند به سر مي‌برد، روز يكشنبه در اظهاراتي در واكنش به ناآرامي‌ها در سريلانكا اعلام كرد كه امريكا هر گونه خشونت عليه تظاهركنندگان در سريلانكا را محكوم مي‌كند. وزير خارجه امريكا تاكيد كرد: ما از نزديك تحولات سريلانكا را زير نظر داريم و مردم اين كشور خواهان شفافيت و آينده‌اي بهتر هستند. وي افزود: امريكا خواستار تحقيقات همه‌جانبه و پيگرد قانوني مسببين حوادث خشونت‌آميز در تظاهرات سريلانكاست. اين مقام دولت امريكا در اين باره گفت: نگران پيامدهاي تهاجم روسيه به اوكراين در جهان هستيم و ممكن است (جنگ اوكراين) در بحران سريلانكا موثر باشد.