نگاهي به ادعاي ايالات متحده درخصوص صادرات «صدها» پهپاد ايراني به روسيه
واقعيت يا بهانه‌اي براي افزايش فشار؟
محمدحسين لطف‌الهي
كاخ سفيد مدعي است اطلاعاتي دراختيار دارد كه نشان مي‌دهد دولت ايران قصد دارد «صدها پهپاد شامل پهپادهايي با قابليت حمل تسليحات» براي استفاده در جنگ عليه اوكراين دراختيار روسيه قرار دهد؛ ادعايي كه جمهوري اسلامي ايران تلويحا آن را تكذيب مي‌كند و كارشناسان نيز معتقدند با توجه به عدم ارايه مستندات از سوي دولت ايالات متحده و همچنين با توجه به فاكتورهاي فني احتمال زيادي وجود دارد كه اين ادعا يا دقيق نباشد يا اساسا صحت نداشته باشد.
جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور ايالات متحده روز دوشنبه 20 تير در نشست خبري به خبرنگاران گفت: «اطلاعات ما حاكي از آن است كه دولت ايران در حال آماده شدن براي انتقال صدها پهپاد از جمله پهپادهاي با قابليت حمل سلاح در يك جدول زمان‌بندي تسريع شده به روسيه است.» ساليوان اضافه كرد كه مشخص نيست آيا ايران پيش از اين پهپادهاي خود را دراختيار روسيه قرار داده است يا خير. وي با اين حال افزود: «ايالات متحده اطلاعاتي دارد كه نشان مي‌دهد ايران آماده آموزش نيروهاي روس در ماه جاري براي استفاده از اين پهپادهاست.»
جمهوري اسلامي ايران اين ادعا را درست نمي‌داند. ناصر كنعاني، سخنگوي وزارت امور خارجه ايران روز سه‌شنبه 21 تير در پاسخ به ادعاي مشاور امنيت ملي ايالات متحده گفت: «سابقه همكاري‌هاي ميان جمهوري اسلامي ايران و فدراسيون روسيه در حوزه برخي فناوري‌هاي نوين به پيش از آغاز جنگ در اوكراين برمي‌گردد و در مقطع اخير هيچ تحول خاصي در اين ارتباط رخ نداده است.» او با بيان اينكه «موضع جمهوري اسلامي ايران در قبال جنگ اوكراين كاملا روشن است و بارها به صورت رسمي اعلام شده» تاكيد كرد: «ادعاي مقام امريكايي درحالي است كه امريكا و اروپايي‌ها سال‌هاست كشورهاي اشغالگر و متجاوز از جمله در منطقه غرب آسيا را به انباري از سلاح‌هاي كشنده متنوع خود تبديل كرده‌اند كه قطعا بدون اين تسليحات، تداوم بيش از هفت دهه تجاوز، جنايت و اشغالگري صهيونيست‌ها در سرزمين‌هاي اشغالي ممكن نبود.»
از مدت‌ها پيش ايالات متحده به برنامه پهپادي ايران به عنوان يك تهديد مي‌نگريست و تلاش مي‌كرد اين برنامه را محدود كند؛ حالا اما امريكايي‌ها با يك بهانه جديد در تلاش براي زمينه‌سازي در راستاي اعمال محدوديت‌هاي بيشتر بر اين برنامه هستند.
علاوه بر تحريم‌هايي كه در دوره ترامپ عليه برنامه پهپادي ايران اعمال شده، در اكتبر 2021، وزارت خزانه‌داري دولت بايدن نام چهار فرد و دو نهاد ايراني جديد را در فهرست تحريم‌هاي خود قرار داد. همزمان با اين تحريم‌ها، الي اديمو معاون وزارت خزانه‌داري امريكا اظهار داشت: «پهپادهاي ايراني در سراسر منطقه صلح و ثبات را به خطر انداخته‌اند. ايران و گروه‌هاي نظامي وابسته به آن با اين پهپادها نيروهاي دريايي امريكا و شركاي ما و همچنين كشتيراني را با خطر روبه‌رو كرده‌اند.» چند ماه بعد، در آوريل 2022 مجلس نمايندگان امريكا طرح «قانون توقف امكانات پهپادي ايران» را تصويب كرد. پس از اعلام تصويب اين طرح، تد دويچ، عضو مجلس نمايندگان از حزب دموكرات در توييتي گفت كه «جمهوري اسلامي در موارد متعدد ثبات جهاني و منافع ايالات متحده را با استفاده از پهپاد به مخاطره انداخته است.»
بسياري از كارشناسان معتقدند از نظر فني امكان صادرات اين تعداد پهپاد از سوي ايران به روسيه وجود ندارد. با اين وجود برخي كارشناسان امريكايي داده‌هاي ارايه شده از سوي مشاور امنيت ملي اين كشور را «منطقي» ارزيابي مي‌كنند.
حميدرضا عزيزي، پژوهشگر موسسه آلماني امور بين‌المللي و امنيت در برلين به «روزنامه اعتماد» مي‌گويد: «هنوز در اصل و گستره ادعاي مطرح شده از سوي امريكا يعني هم موضوع صادرات پهپاد و هم بحث صدها پهپاد ترديد دارم و نمي‌دانم تا چه اندازه اين مساله مي‌تواند واقعيت داشته باشد.» به گفته او، اطلاعات خيلي دقيقي درخصوص وضعيت جاري نيروهاي نظامي روسيه چه از نظر سخت‌افزاري و چه از نظر نيروي انساني منتشر نمي‌شود اما برخي موارد باعث مي‌شود ترديدهايي پيرامون آنچه از سوي مشاور امنيت ملي امريكا مطرح مي‌شود به وجود آيد. عزيزي مي‌افزايد: «يك بحث اين است كه آيا ايران توانايي ساخت و تحويل صدها پهپاد را دارد يا خير. واقعيت اين است كه از چند سال قبل بحث پهپاد به عنوان يكي از ستون‌هاي بازدارندگي در ايران در كنار بحث موشكي مورد توجه قرار گرفت. اين مساله باعث مي‌شود كه بخواهيم بپرسيم آيا نياز داخلي براي بازدارندگي در برابر تهديدها اجازه صادرات صدها پهپاد را مي‌دهد يا نه؟ مساله ديگر مساله نيروهاي متحد ايران در منطقه نظير حزب‌الله است كه به حمايت‌هاي ايران در اين زمينه نياز دارند و اگر حمايت از آنان در كنار نيازهاي داخلي ديده شود، ترديدها بيشتر خواهد شد.»
اين پژوهشگر موسسه آلماني امور بين‌المللي و امنيت در برلين معتقد است اظهارات مقام‌هاي امريكايي ممكن است ناظر بر كارخانه پهپادي ايران در تاجيكستان باشد و چشم‌اندازي مطرح شود كه بخشي از اين پهپادها در آينده به روسيه تحويل داده شود اما اينكه موضوع استفاده از آنها در آينده بسيار نزديك و در اوكراين مطرح باشد، محل بحث است.
اواخر ارديبهشت ماه سال جاري، كارخانه توليد پهپاد ابابيل ۲ از سوي صنايع دفاعي وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران با حضور سرلشكر باقري، رييس ستاد كل نيروهاي مسلح ايران و شيرعلي ميرزا وزير دفاع و جمعي از فرماندهان عاليرتبه تاجيكستان در دوشنبه پايتخت اين كشور افتتاح شد.
گرگ كالستروم، تحليلگر نشريه اكونوميست نيز سوال مشابهي را مطرح مي‌كند. او در توييتر مي‌نويسد: «آيا ايران واقعا صدها پهپاد با قابليت حمل سلاح براي صادرات دارد؟ ظرفيت توليد محدودي در اين زمينه وجود دارد و اگر بتواند صدها سيستم تسليحاتي مفيد توليد كند (دست‌كم) تعجب‌آور خواهد بود.»
اسفنديار باتمانقليج نيز به نكات سوالات جالب توجهي در اين زمينه اشاره مي‌كند. به نوشته او آژانس اطلاعات دفاعي ايالات متحده در گزارشي كه سال 2019 منتشر كرده، نوشته است كه ايران توانايي توليد و صادرات پهپاد در مقياس بسيار بزرگ را ندارد. او همچنين معتقد است توليدات ايران در كارخانه تاجيكستان نمي‌تواند به اندازه‌اي سريع و در مقياس زياد افزايش پيدا كند كه نتيجه آن صادرات صدها پهپاد به روسيه براي جنگ اوكراين باشد.
در اين ميان، برخي تحليلگران نظر متفاوتي دارند. حشمت‌الله فلاحت‌پيشه، رييس پيشين كميسيون امنيت ملي مجلس شوراي اسلامي ايران در پاسخ به «اعتماد» مي‌گويد كه «با توجه به تجربه، سابقه و فناوري توليد پهپادهاي عملياتي در ايران توان توليد و صادرات پهپاد در ايران وجود دارد.» او همچنين صادرات و واردات پهپاد را امري متعارف مي‌داند كه بسياري كشورها اين كار را انجام مي‌دهند.
سموئل بندت، كارشناس انديشكده امريكايي CNA نيز باور دارد كه رجوع روسيه به ايران براي تامين نيازهاي پهپادي گزاره‌اي منطقي است. او روز سه‌شنبه به آسوشيتدپرس گفت: «طي 20 سال گذشته يا حتي بيشتر، ايران در حال ارتقاي نيروي پهپادي خود بوده و علاوه بر اين، پهپادهاي ايراني تجربه‌هاي بيشتري درخصوص حضور در جنگ نسبت به پهپادهاي روسي دارند. آنها همچنين در زمينه پهپادهاي كاميكازه (پهپادهاي انتحاري) از كشورهاي پيشرو هستند.»
بندت اضافه كرد كه ايران «سابقه اثبات شده‌اي در زمينه به پرواز درآوردن هواپيماهاي بدون سرنشين، طي مسيرهاي صدها مايلي و مورد اصابت قرار دادن اهداف دارد.»